دراین توافقنامه بهروزرسانی شده به ۳۰ حوزه همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه با اولویت مناسبات اقتصادی، تجاری، حمل و نقل، نفت و گاز، دریای خزر، قضایی، همکاری در سازمانهای بینالمللی و منطقهای، استفاده از انرژی صلحآمیز هستهای، بهداشت، درمان، علم و فناوری، محیط زیست، ورزش، امنیتی، دفاعی، نظامی و انتظامی اشاره شده است. از سوی دیگر توافقنامه مذکور که در شرایط حساس منطقهای و بینالمللی به امضا رسیده، با توجه به عضویت دو کشور در سازمان همکاری شانگهای و پیمان بریکس، میتواند به لحاظ سیاسی در تقویت جایگاه دو کشور در عرصه جهانی نقش ایفا کند.
با این تفاسیر اتفاق اخیر گامی مهم در راستای تثبیت شراکت استراتژیک تهران و مسکو بوده و بهویژه در حوزه سیاسی، اقتصادی و نظامی فصل جدیدی در رابطه دو کشور خواهد گشود. بسیاری، اتفاق اخیر را حرکتی مهم و تاریخی در راستای تحکیم، قوام و افزایش مناسبات تهران و مسکو ارزیابی کرده و معتقدند افقهای جدیدی را برای توسعه روابط استراتژیک آنها در سطوح منطقهای و بینالمللی ترسیم میکند. در مقابل، برخی میگویند سند مذکور بیشتر به عنوان چراغ راه در توسعه مناسبات بوده و حداقل در حوزه اقتصادی فینفسه نمیتواند آوردهای داشته باشد و لازم است برای بالفعل شدن ظرفیتهای آن، اقداماتی صورت گیرد.
برای موشکافی آوردههای توافق جدید گفتوگوی مفصلی با دکتر حسن بهشتیپور، استاد دانشگاه و متخصص مسائل روسیه داشتهایم که در ادامه میخوانید.

جناب بهشتیپور، از دیدگاه شما توافق مذکور میان ایران و روسیه از چه نظر مهم است و چه نکات برجستهای دارد؟
این توافقنامه یک پیمان جامع و نقشهراه همکاریهای راهبردی میان ایران و روسیه است که در ۴۷ ماده تنظیم شده و روابط دو کشور را در طول ۲۰ سال آینده مشخص میکند. این پیمان شامل حوزههای مختلفی از جمله سیاست، امنیت، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، هنری و ورزشی است. برخلاف پیمان ۲۵ ساله با چین، متن این پیمان شفاف منتشر شده است و بسیاری از توافقات قبلی که به تأخیر افتاده بود، در این سند اجرایی خواهد شد. برای نمونه، همکاریهای ریلی و هوایی و پروژههایی مانند راهآهن رشت به آستارا که هنوز کامل نشده است، در این توافقنامه مورد توجه قرار گرفتهاند. همچنین، در زمینه انرژی، نفت، گاز و پروژههای هستهای، این پیمان نقشهراههایی را ترسیم کرده که میتواند به توسعه روابط دوجانبه کمک کند.
این توافقنامه در زمینه امنیتی چه ابعادی دارد و چگونه میتواند به مقابله با تهدیدات امنیتی مانند تروریسم و تهدیدات سایبری کمک کند؟
در بخش امنیتی، این پیمان بر همکاریهای مشترک در زمینه مقابله با تروریسم، افراط گرایی و تهدیدات سایبری تأکید دارد. یکی از جنبههای مهم این همکاریها، مبارزه با سوءاستفاده از فضای مجازی است، جایی که تهدیدات تروریستی میتوانند در این فضا گسترش پیدا کنند. همچنین در زمینه همکاریهای دفاعی و نظامی، قراردادهایی وجود دارد که به تقویت توان دفاعی ایران کمک خواهد کرد. به نظر میرسد قراردادهای مربوط به خرید تجهیزات نظامی مانند سوخو ۳۵ و سامانههای دفاعی اس ۴۰۰ در این پیمان گنجانده شده است. جزئیات این توافقات به دلیل محرمانه بودن، منتشر نشده است.
ظاهراً افزایش همکاریهای هستهای هم در این سند دیده شده، ارزیابی شما از این مسئله چیست؟
در زمینه انرژی، این پیمان شامل همکاریهای گستردهای است که در آن توافقاتی در حوزههای گاز، نفت و انرژی صلحآمیز هستهای پیشبینی شده است. یکی از مهمترین بخشهای این همکاریها، توسعه نیروگاههای هستهای ایران است. در حال حاضر، فازهای ۲ و ۳ نیروگاه هستهای بوشهر که توافقات اولیه آن در دوره ریاستجمهوری آقای روحانی انجام شد، در حال اجرا هستند. این دو فاز به ظرفیت تولید ۲هزار مگاوات برق اضافه خواهند کرد که هر کدام از این فازها هزارمگاوات تولید خواهند کرد. با تکمیل فاز سوم، ظرفیت تولید برق به ۳هزار مگاوات خواهد رسید که میتواند تأثیر بزرگی بر تأمین انرژی ایران داشته باشد. ضمن اینکه روسیه نقش مهمی در تأمین فناوری و تجهیزات هستهای برای ایران ایفا کرده است و این همکاری در آینده نیز گسترش خواهد یافت.
البته این پیمان در مبحثی مفصل به موضوع ارتباطات علمی و دانشگاهی اشاره کرده است که میتواند به پیشرفت و شکوفایی علمی دو کشور منجر شود. یکی از مهمترین بخشهای این همکاریها، تبادل اساتید و برگزاری دورههای مشترک آموزشی و تحقیقات علمی است. این همکاریها میتواند به ارتقای سطح علمی دو کشور کمک کند و به تبادل تجربیات و فناوریهای نوین منجر شود. همچنین برگزاری پروژههای مشترک در زمینههای مختلف علمی و فنی، میتواند به پیشرفت علمی هر دو کشور کمک و دانشجویان و پژوهشگران بیشتری را به همکاری ترغیب کند.
با توجه به اینکه سطح روابط سیاسی ایران و روسیه راهبردی خوانده میشود اما طبق گزارشها مناسبات اقتصادی طرفین ۳ میلیارد دلار است که با توجه به ظرفیتها بسیار ناچیز است. سند جدید، برای افزایش مبادلات تجاری چه تدبیری اندیشیده است؟
یکی از چالشهای اصلی در زمینه اقتصادی، تحریمها و مشکلات بانکی است که دو کشور بهویژه در دوران گذشته با آن روبهرو بودند. در گذشته، بسیاری از شرکتهای روسی و بانکها به دلیل ترس از تحریمها، همکاری با ایران را قطع کردند. اما امروز با توجه به اینکه روسیه نیز خود تحت تحریمهای شدید قرار دارد، دیگر نگرانی زیادی از این بابت ندارد. این پیمان میتواند فرصتهای جدیدی برای گسترش روابط اقتصادی فراهم کند. از جمله این فرصتها، تسهیل مبادلات مالی و بانکی و کاهش مشکلات بیمهای است که در حال حاضر موانعی برای تجارت میان دو کشور ایجاد کرده است. اما با اجرای پروژههایی همچون عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بسیاری از مشکلات گمرکی و تجاری حل خواهند شد.
حال با بسته شدن این پیمان، حجم تجارت میان ایران و روسیه میتواند به میزان قابل توجهی افزایش یابد. برای تحقق این هدف، لازم است موانعی مانند تحریمها، مشکلات بانکی و مسائل بیمهای حل شود. بهویژه در زمینه بانکها، باید شبکهای از شعب بانکهای مشترک میان دو کشور ایجاد شود تا مبادلات مالی تسهیل شود. همچنین حل مشکلات مربوط به اف ای تی اف و کاهش ریسک سرمایهگذاری در ایران میتواند به بهبود وضعیت تجاری کمک کند. مهم است که طرفین در زمینه گمرکها نیز همکاری بیشتری داشته باشند تا تعرفهها و موانع گمرکی کاهش یابد و مبادلات تجاری روانتر شود.
طبق گفته رئیس جمهور قرار است توافقنامه راهبردی مشابه با همسایگان هم بسته شود اما آیا این روند فی نفسه می تواند چالشهای تجاری ما را رفع کند؟
به نظر من امضای چنین تفاهمنامههایی به عنوان چراغ راه و روشن کردن چشمانداز آینده تعاملات مهم است، ولی بهمنظور تقویت روابط اقتصادی خارجی، باید ابتدا بسترهای لازم برای همکاریهای تجاری فراهم شود. این شامل تسهیل شرایط برای بازاریابی و کاهش مشکلات و رفع موانع اداری مربوط به صادرات و واردات است. همچنین، در زمینه صادرات محصولات کشاورزی، باید تلاش شود تولیدات ایرانی بهطور مستمر و با کیفیت بالا به روسیه صادر شوند. بازی دادن بخش خصوصی در این میدان بسیار مهم است. ایجاد شرکتهای تعاونی برای پیوستگی میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان میتواند به بهبود وضعیت کمک کند. یکی دیگر از نکات مهم، تثبیت سیاستهای اقتصادی و ارزی است تا از فساد اقتصادی کاسته شود و تجار بتوانند راحتتر مسیر خود را به پیش ببرند. همچنین، رایزنان اقتصادی در سفارتخانهها و کنسولگریها باید بهطور فعال در تسهیل روابط تجاری و فرهنگی میان دو کشور نقشآفرینی کنند تا به تحقق اهداف بلندمدت این پیمان کمک کنند.
نظر شما