حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم پاک نیای تبریزی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، نویسنده، پژوهشگر و تاریخ نگار اسلامی در گفت و گو با قدس آنلاین به تبیین فضایل و بیان خدمات علمی، فرهنگی و سیاسی امام حسن(ع) پرداخته است.

*به نظر شما مسلمانان شناخت کافی از زندگی فردی واجتماعی امام حسن مجتبی دارند؟

متاسفانه شناخت کافی از زندگی امام مجتبی(ع) نداریم یکی از دلایل سخن من این است که صلح امام که مهمترین اتفاق سیاسی زندگی امام است هنوز برای مردم موشکافی و تبیین نشده و اطلاعات کامل و کافی از آن در دست نیست. اگر امام حسن صلح نمی کرد و آن موقعیت محدود و مظلومانه ای که ترسیم شده بود به صلح نمی انجامید اصلا ماجرای کربلا رخ نمی داد و امام حسین در همان ماجرا به شهادت می رسیدند، اصحاب امام چون حجر بن عدی به شهادت می رسید و ذخیره انسانی آینده جهان اسلام به اتمام می رسید و نهضتی که اهل بیت(ع) آغاز کرده بودند در همان مقطع به پایان می رسید. در ان مقطع تاریخی اگر امیرالمومنین و امام حسین(ع) بودندغیر از این انجام نمی دادند.

* برخی معتقدنددلیل ناشناخته‌ماندن امام‌حسن(ع) این است که مورّخان،کمتربه فضایل وابعاد وجودیِ ایشان پرداخته‌اند. چه ویژگی‌هایاخلاقی وفردی امام‌حسن‌مجتبی(ع) بایدبیشترموردتوجه قرارگیرد؟

زندگی امام حسن(ع) در دو مقطع ناشناخته مانده است؛ نخست در دوران خلفای اول و دوم و سپس دوران پس از صلح.

امام حسن مجتبی(ع) نوه پیامبر(ص) و فرزند علی(ع) و فاطمه(س) است. هفت سال در دوره پیامبر زیستند. به واسطه این فضیلت در ماجرای نجران و مباهلهو در بیعت رضوانحضور داشتند. امام  یکی از ارکان اصحاب کسابوده و از کسانی است که آیه تطهیر درباره آنها نازل شده است.

امام مجتبی از  مصادیق بارز آیه اطعام هستند؛وَیُطْعِمُونَالطَّعَامَعَلَیحُبِّهِمِسْکِینًاوَیَتِیمًاوَأَسِیرًا. همچنین آیات دیگری چون آیه مودت در شان امام دوم ما نازل شده است.

فضیلت دیگری که برای امام حسن می توانیم بیان کنیم که در کتب تاریخی بیان شده است این است که حضرت، کریم اهل بیت(ع) خوانده شده است. دو بار همه اموال و سه بار نیمی از اموال خود را در راه خدا بخشیدند.

حج پیاده از دیگر فضایل حضرت است که در تاریخ بالغ بر بیست زیارت برای امام نقل شده است. در کتب تاریخی از جمله تاریخ یعقوبی به بخشندگی امام اشاره شده است.در مناقب ابن شهر آشوبآمده است که امام اموال بسیاری را در مسیر سفرهای خود در راه خدا بخشیدند. در کشف الغمه اربلی آمده است که مردی به درگاه خدا دعا می کرد که خدا به او ده هزار درهم بدهد. امام حسن(ع) که شنونده مناجات او با خدا بود به خانه رفت و آن مبلغ را برای آن شخص فرستاد. همچنین در کتاب تاریخ مدینه الدمشق ابن اکاسر و بحارالانوار بیان شده که زمانی که حضرت در اعتکاف و یا طواف بودند و نیاز فردی را می دیدند، آن را برآورده می کردند حتی اگر به شکسته شدن اعتکاف و طواف می انجامید. این سیره امام برای امروز ما درس بزرگ و کاربردی است. در یکسال گذشته به دلیل شیوع بیماری کرونا بسیاری از مشاغل از بین رفتند و افراد بسیاری بیکار شدند. خوب است با تاسی به سیره کریم اهل بیت(ع) دست نیازمندان را بگیریم. این که شب و روز میلاد امام مجتبی را با ارسال پیام و برپایی جشن پاس بداریم، خوب است اما کافی نیست. امام از شیعه خود پیروی از سیره و عمل به دستورات دینی می خواهد. امام از ما می خواهد دست نیازمند را بگیریم و در رفع فقر از جامعه تلاش کنیم. اگر از جنبه عبادی هم به این مساله نگاه کنیم مشمول حدیث نبوی می شویم که هرکس احتیاجی از برادر مومنش را برآورده کند مانند کسی است که سالیان سال به عبادت مشغول بوده است.

تواضع، عفو و گذشت، مهربانی با زیردستان، چشم پوشی از خطای دیگران و... از فضایل اخلاقی است که برای حضرت در تاریخ عنوان شده است. 

*امام‌حسن(ع)،دردورۀامامت خودبرای شناساندن اسلام ناب محمدی وتشیّع راستین به مردم،چه فعالیّت‌های علمی وفرهنگی داشتند؟

حدیث شناسی، حدیث گویی و حفظ حدیث در مناقب و فضایل علمی و فرهنگی امام مجتبی(ع) بیان شده است. اخیرا کتابی درخصوص احادیث امام حسن جمع آوری شده است که شامل 433 حدیث در زمینه احکام، اخلاق، عقاید، دعا در سه زمان متفاوت یعنی دوره نبوی، علوی و زعامت خود بیان شده است.

کتاب مسند الامام المجتبی(ع) نیز تدوین شده که شامل سخنان، نامه ها، خطبه، موعظه، مسایل علمی، دعا و ... است. بلاغه الامام الحسن(ع) کتاب دیگری است که ر وایات همراهخ با اشعارامام حسن را گردآوری کرده است. کتاب دیگری تحت عنوان مکاتیب الائمه به قلم آیت الله احمدی میانجی است که شامل 15 نامه، هفت وصیت از امام مجتبی(ع) و درج نام 138 راوی احادیث امام است. وصایای حسن بن علی(ع) خطاب به برادران و فرزندانش نوشته شده است.

کتابی نیز تحت عنوان تربیت از نگاه امام حسن مجتبی(ع) تالیف شده است که با استناد به سیره و رفتار و فعالیت های فرهنگی و تربیتی امام حسن  به رشته تحریر در آمده است. معنا و ضرورت تربیت، راهکارهای عملی برای تربیت فرزندان، عوامل تربیتی از جمله خانواده، دوستان، معلمان، اندیمشندان و نخبگان و سیاستمداران، اجتماع، پیشوایان دینی موضوع دیگری است که در این کتاب بیان شده است.

*باوجود این آثار علمی و گذشت 14 قرن از دوره حیات امام و سپری شدن 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز هم شبهات و شایعات بسیاری درباره شخصیت امام حسن مطرح می شود.برای شناساندن ابعادوالای شخصیت امام‌حسن به مردم چه بایدکرد؟

اینکه دامنه شبهات و شایعه پراکنی علیه باورهای دینی ما به این گستردگی است، تلاش مضاعف دشمن برای شناخت آنهاست. به صراحت می گویم دشمنان از دوستان برای شناخت امامان شیعه ازجمله امام حسن(ع) بیش از خود شیعه تلاش کرده است. اگر ما به حدیث امام رضا که فرمود لو هلموا الناس محاسن کلامنا فاتبعونا عمل می کردیم، امروز شاهد فروپاشی اخلاق و دین مردم و سوأ استفاده دشمن از غفلت موجود نمی شدیم. همه روش های برتر زندگی فردی و اجتماعی در سیره اهل بیت(ع) است اما متاسفانه غفلت کردیم. شبهاتی که امروز پیرامون حیات فردی و اجتماعی امام حسن(ع) مطرح می شود در ادامه همان تلاش دشمن برای شناخت امام و غفلت ما از درک سیره پیشوای ماست.ترور شخصیت ائمه(ع) برنامه امروز دشمنان اهل بیت نیست بلکه نقشه ای است که از قرن ها پیش برنامه ریزی شده است. دشمن چهارده قرن است که به ترور شخصیت امام پرداخته است. برای اینکه پادزهری به به سم پاشی دشمن داشته باشیم باید در گام کتبی که تاکنون نوشته شده به مردم معرفی و به زبان عموم در اختیار مردم قرار گیرد. جامعه نخبه و فرهیخته به قلم گویا و شیوا از امام حسن(ع) برای مردم بنویسند. رسانه های شنیداری و دیداری به معرفی فضایل امام بپردازند.مستندسازان بر اساس سیره کریم اهل بیت(ع) به تولید برنامه، مستند و فیلم بپردازند که قابلیت نشر در فضای مجازی داشته باشد. خیرین وقف های علمی برای نشر معارف امام حسن انجام دهند و به کمک هنرمندان و نویسندگان بشتابند تا معارف دین به مردم معرفی شود. اگر این مسیر طی شود قطعا شبهات و شایعات پیرامون امام بی اثر خواهد شد.