به گزارش گروه فرهنگ و هنر قدس آنلاین، «گاهی یک قطعه عکس به اندازه یک کتاب حرف دارد»، این را مجتبی آقایی عکاس پیشکسوت می‌گوید و معتقد است علیرغم ظهور رسانه‌های جدید و پیشرفت تکنولوژی هیچ چیزی نمی‌تواند جای عکاسی و اهمیت آن را بگیرد. او این روزها درگیر انتشار سه کتاب منحصربه فرد در حوزه عکاسی است و آنها را نمونه‌های کامل و دست اولی از تاریخ عکاسی دوران قاجار می‌داند. «تهران تا ۱۴۰۰»، «تهران در ورقه‌های پستی» و «تهران تا انتها حضور» به ترتیب سه کتابی است که تاریخ تصویری ۲۰۰ ساله تهران، داستان جالب ورود کارت پستال‌ها به ایران و تصاویری از این مجموعه غنی و در نهایت ثبت چهاردهه از تصاویر روز تاریخی ۲۲ بهمن را در خود جای داده‌اند. در ادامه توضیحات جالب او را می‌خوانید.
عکاسی در ایران هم عرض تاریخ عکاسی در جهان پیش می رود
«تهران تا ۱۴۰۰» یکی از سه کتابی است که آقایی این روزها روی آن کار می‌کند. او درباره آن می‌گوید: این کتاب تاریخ مصور ۲۰۰ و اندی ساله تهران از اولین عکس‌های منتشر شده تا امروز است. همانطور که می‌دانید ما در دوره صفویه عکاسی نداشتیم اما آقای پائولف در دوران قاجار یک دستگاه عکاسی متعلق به آن زمان را به دربار هدیه کرد و ناصرالدین شاه هم خیلی به آن علاقه‌مند شد و در نخستین گروهی که برای تحصیل به اروپا فرستاد دو نفر را برای فراگرفتن فن عکاسی مأمور کرد و بسیار جالب است که با اختلاف ۵ ساله‌ای که عکاسی در دنیا اختراع شد تاریخ عکاسی در ایران نیز تقریباً هم عرض تاریخ عکاسی در دنیا پیش می‌رود.
عکاسی جایگاه تشکیلاتی مهمی در دربار داشته است
وی با بیان اینکه با بازگشت این گروه به ایران، به دستور شخص ناصرالدین شاه در کاخ گلستان محلی را به نام «عکاساخانه مبارکه» تأسیس می‌کنند، ادامه می‌دهد: در این عکاسخانه آقارضای عکاس باشی قاجار که جزو مهمترین عکاسان آن دوران بوده و بعدها به وزارت دربار می‌رسد هم حضور داشته و این نشان می‌دهد عکاسی چه جایگاه تشکیلاتی مهمی در دربار داشته است.
به گفته آقایی، گنجینه‌ای که از آن دوران به یادگار داریم نتیجه علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی و فیلم است که با کمال تأسف باید بگویم بخش عمده‌ای از این آثار تصویری خارج از ایران و در موزه لوور است. یکی از گرفتاری‌های ما این است که به این اسناد تصویری کم‌توجهی کردیم و عمدتاً غارت یا چپاول شدند، یا به فروش رفتند و از کشور خارج شده و در نتیجه امروز یکی از قوی‌ترین و گران‌ترین گنجینه‌های عکاسی دنیا و موزه لوور مربوط به عکس‌های ایران در دوره قاجار است.
دبیر جشنواره بین‌المللی تجسمی فجر ادامه می‌دهد: «تهران تا ۱۴۰۰» در ۹ فصل و قطعه رحلی بزرگ در ۶۴۰ صفحه تهیه شده که سیر تحول و تطور اجتماعی، کالبد شهری و رخدادهای تهران را از اولین عکس‌ها(دوره ناصری) تا آخرین عکس‌هایی که خودم گرفتم پوشش می‌دهد و بیش از ۷۰۰ قطعه عکسی است که بسیاری از آنها برای اولین بار منتشر می‌شود. این در حالی است که بیش از ۵۰ عنوان کتاب درباره تهران چاپ شده اما اطلاعات جامعی نداشته و سعی کردیم از این حیث این کتاب حجت را تمام کند.
وی با اشاره به کتاب «تهران در ورقه‌های پستی» که در درست انتشار دارد، می‌گوید: در دوران قاجار به کارت پستال «ورقه‌های پستی» می‌گفتند. این ورقه‌ها در ایران آن زمان مانند یک رسانه ارزشمند عمل می‌کرد و حتی اگر تاریخ مشروطیت را به خوبی تحلیل کنیم می‌بینیم سهم عمده‌ای از ترویج اخبار و هیجان مردم از طریق انتشار همین کارت پستال‌ها بوده است.
آقایی یادآور می‌شود: جالب است بدانید که کارت پستال در آن دوران مانند اوراق بهادار بوده و قیمت داشته است و افراد باید آن را می‌خریدند و در کنار اماکن دیدنی ایران، رخدادهای تلخ اجتماعی مانند اعدام‌ها، قتل و کشتار هم به صورت کارت پستال خرید و فروش می‌شده و نقش رسانه داشته است. مثلاً من در تحقیقاتم به موردی برخوردم که یک عکاس جوان که از رخدادهای مشروطیت عکس می‌گرفته توسط حکومت آن زمان اعدام می‌شود و یا کاشانی‌ها که بسیار معروف بودند و سهم عمده‌ای در انتشار کارت پستال‌های دوران مشروطه داشتند از جمله افرادی هستند که از طریق همین رسانه موجب به قدرت رسیدن رضاشاه می‌شوند.
داستان علاقه‌مندی ناصرالدین شاه به کارت پستال
این استاد دانشگاه درباره ماجرای جالب باز شدن پای کارت پستال‌ها به ایران می‌گوید: ناصرالدین شاه در سفرش به فرنگ که مصادف با ولنتاین بوده می‌بیند همه به یکدیگر هدیه می‌دهند و در کنار هدایایی که برای سوگلی‌اش می‌خرد یک کارت پستال هم برای او می‌فرستد و پیام شادباش می‌دهد. پس از بازگشتش به ایران اداره پست و تلگراف از تولید آن حمایت می‌کند، البته بخش عمده‌ای از آن در داخل تولید می‌شده و همچنین ناشرانی در آلمان و روسیه کارت پستال‌های ایران را تولید می‌کردند.
به گفته آقایی؛ کارت پستال سند تاریخی و یک رسانه است و اطلاعات ارزشمندی درباره فضای اجتماعی و تدوین و نشر اسناد مصور آن دوران در اختیار ما قرار می‌دهد.
آقایی با بیان اینکه ۵۰۰ کارت پستال با کیفیت درجه یک که اسکن نسخه اصلی است در این کتاب وجود دارد، یادآور می‌شود: ۹ سال روی این کتاب وقت گذاشتم و بسیاری از این کارت پستال‌ها را از مجموعه‌داران در خارج از کشور دریافت کردیم. دست‌نوشته‌های زیادی روی این کارت پستال‌ها وجود دارد اما رویکرد ما صرفاً کارت پستال‌ها بوده و موضوع، قطع، ناشر و سال انتشار در ذیل هر کارتی ذکر شده اما اطلاعات افزوده‌اش جزو اهداف ما نبود.
وی با اشاره به اینکه این کتاب با همکاری مهرداد اسکویی منتشر شده می‌گوید: در مقدمه آن درباره تاریخچه کارت پستال توضیحاتی داده شده که تاکنون در ایران مشابه آن را نداشتیم و می‌توان گفت این کتاب به نوبه خودش منحصربه فرد است. جلد اول این کتاب درباره دوره قاجار و پهلوی اول، در ۴۲۰ صفحه قطعه خشتی زیر چاپ است.
ثبت شکوه تاریخی ۲۲ بهمن در چهار دهه
آقایی با اشاره به کتاب دیگری به نام «تهران تا انتها حضور» که موضوعی کاملاً معاصر دارد، می‌گوید: نام این کتاب برگرفته از شعر سهراب سپهری است و به رخدادهای روز ۲۲ بهمن از سال ۵۷ تا امروز پرداخته است که آخرین آن نیز سال گذشته بود که بنا به ملاحظات کرونایی متفاوت برگزار شد.
در این ۴۳ سال این روز تاریخی مورد توجه ایرانیان و مجامع بین المللی بوده به لحاظ معادلات اجتماعی، سیاسی و تغییراتی که در راهپیمایی‌ها و کالبد شهری ایجاد شده اطلاعات پنهان و خوبی را می‌توان درباره آن یافت. هرسه این کتاب‌ها از سوی سازمان زیباسازی شهرداری تهران تا یک ماه آینده منتشر می‌شوند.
وی درباره اهمیت نقش عکاسی در کنار سایر رسانه‌ها و کم‌توانی قدرت تکنولوژی‌های نوین در تغییرعکس می‌گوید: چند سال قبل کتابی با عنوان «قم در حریم حرم» را تهیه می‌کردم که رویکردش قم قدیم و قم جدید بود. یکی از عکس‌های قم قدیم که مربوط به دوران عبدالله قاجار است از روی مناره‌های داخل حرم گرفته شده است. زمانی که قرار بود من هم از آن زاویه عکس بگیرم به این فکر می‌کردم من که دوربین دیجیتال سبک امروزی دارم با مشقت داخل این مناره رفتم تا عکس گرفتم. برایم جالب شد در آن دوران که دوربین‌های عکاسی جعبه‌های بزرگ و سنگینی بودند عکاسی چقدر سخت بوده و زبردست ترین عکاسان نیز نمی‌توانستند از صبح تا غروب بیش از سه فریم عکس بگیرند و هر عکاسی چهار پنج خدمه داشته است. همان زمان تصادفاً عکس دیگری دیدم که نشان می‌داد با زحمت سکویی ایجاد شده و با طناب دوربین را بالا فرستادند تا آن عکس را بگیرند و وقتی آن را می‌بینیم چهره عمومی از سیمای شهر قم را به ما نشان می‌دهد که جزو بی‌نظیرترین اطلاعات شهرسازی و معماری است.
به گفته این عکاس؛ وقتی در تاریخ عکاسی مستند سیر می‌کنیم این توانایی‌ها در مستندسازی مورد توجه قرار می‌گیرد، زیرا نقاشی زاییده ذهن و تخیل است اما عکاسی در ذات خود برگرفته از محیطی است که دریافت شده و سندیت دارد. عکاسی بیش از ۱۵۰ شاخه تخصصی ثبت شده دارد که یکی از آنها مستند است و بدون دخل و تصرف برداشت واقعی از اتفاق را ارائه می‌دهد و این خصلت عکاسی همیشه در طول تاریخ مورد توجه بوده و با این وجود همه رسانه‌های جدید نتوانسته‌اند با آن برابری کنند و جایگاه خودش را دارد و مورد تایید همه است.
این عکاس پیشکسوت در پایان خاطرنشان می‌کند: متأسفانه ما نسبت به سندهای اجتماعی و سیاسی کم توجهی کردیم، البته آثاری به صورت پراکنده در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، موزه کاخ گلستان، موزه مجلس، مرکزاسناد انقلاب اسلامی و ... وجود دارد اما در مجموع به آنها توجه نمی‌شود.
انتهای پیام/
نظر شما