والدین هنوز اضطراب و کش و قوس این ماجرا را پشت سر نگذاشته بودند که «فضای مجازی» سروکله‌اش پیدا شد! حالا نگرانی‌ها دوچندان شده و فناوری تازه، داشت خود والدین و کارشناسان را هم می‌بلعید. مصیبت دوم، البته هنوز هم مشغله بسیاری از والدین به حساب می‌آید و این در حالی است که به‌تازگی هوش مصنوعی پا به میدان گذاشته تا کارشناسان و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت نگرانی و هشدارهای تازه‌ای را رو کنند.

رفیقم کجایی؟

خلاصه داستان این است که احتمالاً پدرومادرهای امروزی باید به فهرست دلشوره‌های قدیمی‌شان درباره سرگرمی‌های رایانه‌ای و رفیق‌های ناجور فضای مجازی و حقیقی، رفاقت با هوش مصنوعی را هم اضافه کنند!
یعنی جهان امروز جوری تغییر کرده که به‌زودی خواهیم دید نوجوان امروزی وقتی به خانه می‌رسد، به جای خوش و بش و گرم گرفتن با اعضای خانواده و یا حرف زدن درباره اتفاق‌های روزمره، سراغ چت‌بات هوشمندش می‌رود تا با «دوست» هوشمندی که به‌تازگی با او طرح رفاقت ریخته، گرم بگیرد. رفیق شش‌دانگ و فابریکی که هیچ وقت خسته نمی‌شود، مخالفتی نمی‌کند و همیشه آنلاین و پاسخگو است. «مهر» در این باره می‌نویسد نوجوانانی که همه روز خود را کنار این رفیق هوشمند می‌گذرانند و انگار بی‌خیال خانواده و دیگر مراودات اجتماعی شده‌اند، فقط مشکل شما نیست. گزارشی که به‌تازگی «سی‌ان‌ان» منتشر کرده نشان می‌دهد این موضوع مختص به ما نیست و درواقع یک نگرانی در میان کارشناسان و والدین سراسر جهان است.
بخشی از ماجرا به جذابیت‌های فناوری نوظهور برمی‌گردد. یعنی تا حدی بدیهی است که نه‌تنها نوجوانان، بلکه همه کاربران در مواجهه با هوش مصنوعی و قابلیت‌هایش مثل همه فناوری‌های گذشته، از خود شیفتگی نشان دهند و خیلی‌ها هم به مرور به استفاده افراطی از آن اقدام کنند. «سی‌ان‌ان» در این باره می‌گوید: «از یک مشورت ساده درباره چگونگی پایان دادن به اختلاف و درگیری میان دو دوست بگیرید تا صحبت درباره مهم‌ترین اتفاق‌های زندگی، مقولاتی هستند که محتویات گفت‌وگو و رفاقت نوجوانان با هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند».
گزارش سازمان Common Sense Media نشان می‌دهد ۷۲درصد نوجوانان در آمریکا ۱۳ تا ۱۷ سال حداقل یک بار از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند و بیش از نیمی از آن‌ها به طور منظم با این ابزارها در ارتباط اند. یک‌سوم نوجوانان هم گفته‌اند برای روابط اجتماعی و حتی مسائل مهم زندگی‌شان به سراغ این ربات‌ها رفته‌اند.

توهم رفاقت

مشکل فقط این نیست که یک سوم نوجوانان برای روابط اجتماعی و مسائل مهم زندگی سراغ هوش مصنوعی می‌روند. قسمت نگران‌کننده ماجرا اینجاست که پژوهش‌ها نشان می‌دهند ۳۱درصد نوجوانان اعتراف کرده‌اند گفت‌وگو با ربات‌ها به اندازه یا حتی بیشتر از مکالمات با دوستان واقعی برایشان رضایت‌بخش بوده است! ۳۳درصدشان هم موضوعات جدی و شخصی‌شان را با این موجودات مجازی در میان گذاشته‌اند، نه با دوستان و یا حتی خانواده. کارشناسان در این باره هشدار می‌دهند که این روند می‌تواند آینده روابط اجتماعی نسل جدید را تحت‌تأثیر قرار دهد. یک پژوهشگر ارشد در حوزه هوش مصنوعی می‌گوید: «دوران نوجوانی مرحله حساسی در رشد اجتماعی است. ما نمی‌خواهیم نوجوانان به جای دوست، والدین یا یک متخصص، به ربات‌ها تکیه کنند».
دلیل بخشی از نگرانی این است که چت‌بات‌ها همیشه تأییدگر هستند. آن‌ها طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که رضایت کاربر را جلب کنند و مخالفتی نشان ندهند. اما در روابط واقعی، اتفاقاً همین چالش‌ها و مخالفت‌هاست که به نوجوان یاد می‌دهد چطور ارتباطات انسانی را مدیریت کند. اگر نوجوان همیشه همان چیزی را بشنود که می‌خواهد، در دنیای واقعی با اولین مخالفت یا تنش، غافلگیر خواهد شد. چت‌بات‌هاممکن است در کوتاه‌مدت احساس تنهایی را کم کنند اما در بلندمدت، نوجوانان را از تجربه روابط واقعی محروم می‌کنند و همین می‌تواند به انزوای بیشتر آن‌ها منجر شود. کنار این‌ها خطر اشتراک‌گذاری اطلاعات زندگی خصوصی نوجوانان هم مطرح است. یعنی ۲۴درصد نوجوانان گفته‌اند حتی اطلاعاتی را که با صمیمی‌ترین رفیق‌ها به اشتراک نمی‌گذارند در اختیار هوش مصنوعی قرار داده‌اند که این می‌تواند احتمال سوءاستفاده را برای خیلی‌ها فراهم کند.

فقط نگرانی کافی نیست

در چنین شرایطی فقط نگران بودن والدین کفایت نمی‌کند. آن‌ها باید در مواجهه با رفاقت فرزندانشان با هوش مصنوعی باب گفت‌وگو با او را باز کرده و متوجه شوند میزان صمیمت فرزندشان با هوش مصنوعی تا چه حد است؟ برای چه مسائلی سراغ هوش مصنوعی می‌رود؟ چقدر به توصیه‌های آن اطمینان دارد و عمل می‌کند و...؟ در ادامه باید به نوجوان توضیح داد که هوش‌های مصنوعی طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که همیشه موافق و تأییدگر باشند. اما در روابط واقعی این‌طور نیست؛ چون دوستان واقعی گاهی مخالفت می‌کنند و پدر و مادرها کودکان خود را به چالش می‌کشند یا به آن‌ها کمک می‌کنند که از موقعیت‌های دشوار به درستی عبور کنند؛ چیزی که هوش مصنوعی هرگز قادر به انجامش نیست. بنابراین تشویق نوجوانان به برقراری روابط اجتماعی و دوستی‌های واقعی و نه مجازی و... قدم بعدی پدر و مادرهاست. در ادامه هم می‌توان منطقی و دلسوزانه از آن‌ها خواست در میزان رفاقت و تعامل با هوش مصنوعی تجدیدنظر کرده و برای هر موردی سراغ آن نروند. درواقع به آن‌ها آموزش داد چطور احساسات و نیازهای عاطفی‌شان را بدون وابستگی به دنیای دیجیتال مدیریت کنند. این را هم نباید فراموش کرد که موفقیت در همه این مراحل، بستگی به این دارد که نحوه تعامل و روابط خود والدین با هوش مصنوعی هم حساب شده باشد. چون به هرحال فرزندان، حداقل در ماجرای تعامل با چت‌بات‌ها به‌سرعت والدین را به الگوی خود تبدیل می‌کنند و اگر آن‌ها در این مقوله حساب‌شده عمل نکنند همه مراقبت‌ها، دغدغه‌ها و تمهیداتشان برای تعلیم و تربیت فرزندان ممکن است بی‌اثر شود.