به گزارش قدس خراسان آنلاین؛ چشمم به تَرَک روی سقف خیره می‌ماند و همانطور که آن را دنبال می‌کنم و به کفِ اتاق می‌رسم یاد حرف پدرم می‌افتم که وقت بستن پنجره که به سختی بسته می‌شد، گفت: "خانه‌مان نشست کرده". مشهدی‌هایی که هنوز دل و قدشان کمی در زندگی سنتی گیر کرده حتما کلمه "نشست" را شنیده‌اند. واژه‌ای که در فرهنگ عامیانه ما معادلش همان "فرونشست" است؛ قصه‌ای که سر دراز و پر غصه‌ای دارد.
کمی قبل‌تر، مصاحبه‌ای با محمد جواد سمیعی، کارشناس حوزه آب و سوانح طبیعی داشتم که در آن مصاحبه گفته بود: "مشهد سالی ٢۵سانتیمتر فرونشست دارد". به کندوکاو بیشتری می‌پردازم.
کاهش آب‌های زیرزمینی باعث و بانی فرونشست
در قدم اول به سراغ مهدی زینلی، کارشناس مدیریت منابع آب و عضو سابق انجمن ناجیان آب می‌روم و از فرونشست ٢۵سانتیمتر در مشهد می‌گویم و به آماری که حسین اسماعیلیان، مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد درباره تعداد 500 حلقه چاه در این کلانشهر داده است، اشاره می‌کنم، چاه‌هایی که اگر درست مدیریت نشوند در حال کشیدن آخرین جانِ آب‌های زیرزمینی دشت مشهد هستند.
زینلی با توضیح نشانه‌های کم شدن آب زیرزمینی دشت مشهد می‌گوید: کم شدن آب پشت سدها را همه می‌بینند اما کم شدن منابع آب زیرزمینی به دلیل دیده نشدن احساس نمی‌شود، علت کم شدن کیفیت آب در مناطق مختلف مشهد و فرونشست چیزی نیست جز کم شدن سطح منابع آب زیرزمینی؛ متاسفانه هر دو این نشانه‌ها در مناطق مختلف مشهد بروز و ظهور دارد.
این کارشناس مدیریت منابع آب به تعداد چاه‌های حفر شده در مشهد اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در دشت 500 حلقه چاه وجود دارد، چاه‌های جدید حفر شده طی 2 سال گذشته، آب جدید تأمین نمی‌کند بلکه کمبود چاه‌های گذشته را جبران می‌کند، مثلا اگر قبلا خروجی یک چاه 30 لیتر بر ثانیه بوده الان 15 لیتر برثانیه شده که با حفر چاهی دیگر، کمبود 15 لیتر برثانیه جبران می‌شود، بنابراین چاه‌های جدید آب جدید نمی‌دهند بلکه کاهش برداشت را جبران می‌کنند.
زینلی کارشناس مدیریت منابع آب است و بیش از دو دهه در این حوزه مطالعه دارد، او درباره پدیده فرونشست در دشت مشهد عنوان می‌کند: فرونشست یک اتفاق خطرناک است. براساس استانداردهای اتحادیه اروپا برای هر 0.5 سانتیمتر فرونشست، شرایط بحرانی اعلام می‌شود و در رابطه با آن اقدامات فوری صورت می‌گیرد. دشت مشهد براساس محاسبه نیروگاه صنعتی توس و بعد از آن محاسبه سازمان زمین‌شناسی سالانه حدود 25 سانتیمتر پایین می‌رود و فرونشست دارد.
او تصریح می‌کند: فرونشست بدترین مشکل نیست، بدترین مشکل از دست دادن مخازن ذخیره آب در زیر زمین برای همیشه است، منابع آب زیرزمینی به صورتی نیست که طی یک بارندگی جبران شود و بتوانیم دوباره استفاده کنیم، وقتی سطح آب پایین می‌رود، با توجه به وزن سازه‌های روی زمین و خالی شدن منافذ زیر زمینی از آب، این منافذ برای همیشه مسدود می‌شوند و ما ظرفیت ذخیره آب یا منبع ذخیره آب را حتی اگر 10 سال مداوم تَرسالی داشته باشیم، برای همیشه در دشت مشهد از دست داده‌ایم که این اتفاق خیلی مهم و خطرناک است. عمق حفر چاه در گذشته حدود 40 متر بود اما در حال حاضر برای رسیدن به آب زیرزمینی حدود 200 تا 250 متر به عمق زمین می‌رویم و این یعنی ما تا این عمق منبع ذخیره آب را در دشت مشهد از دست داده‌ایم.
به دوره 10 ساله ریاضت آبی نیاز داریم
زینلی با توضیح راه‌حل‌های بحران آب مشهد عنوان می‌کند: راه‌حل بحران آب مشهد این است که مردم و مسئولان قبول کنند منابع آب دشت مشهد محدود است و باید با همین منابع محدود، آب مشهد تأمین شود، به عبارت دیگر باید میزان برداشت را به اندازه ظرفیت منابع آب تجدیدپذیر دشت تنظیم کنیم و این یک ضرورت واقعی است.
او در ادامه تصریح می‌کند: روش‌های کنترل بحران آب در دشت مشهد مشخص است، مهم اجرای جدی این راه حل‌هاست. باید جلوی توسعه غیر پایدار شهر را بگیریم و سبک کشاورزی سنتی را به کشاورزی نوین تغییر بدهیم و وارد یک دوره 10 ساله ریاضت آبی شویم و 70 درصد از مصارف خود را کم کنیم.
هنوز درگیر آمار و ارقام هستم، همان ٢۵سانتیمتر فرونشست که اروپایی‌ها برای نیم سانتیمترش ستاد بحران تشکیل می‌دهند و ما آرام آرام در خواب پایین می‌رویم و انگار حواسمان نیست!
فرونشست بیشتر در غرب مشهد اتفاق افتاده است
با یکی از اساتید گروه زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی که حوزه تخصصی و تحقیقاتش فرونشست در دشت مشهد است، صحبت می‌کنم، ناصر حافظی مقدس می‌گوید: بخش‌هایی از غرب مشهد مانند منطقه توس و آرامگاه فردوسی این فرونشست را تجربه کرده‌اند ولی بخش مرکزی و هسته اصلی شهر که هنوز چاه‌های جذبی در آن وجود دارد و آبخوان از آب فاضلاب تغذیه می‌کند، هنوز فرونشست نداریم.
او به فرونشست در مناطق دیگر مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرق مشهد از جمله محدوده بعد از فرودگاه، در قسمت‌های کمی فرونشست دیده شده ولی در منطقه غرب دشت مشهد، فرونشست از سالیان قبل آغاز شده است.
استاد زمین‌شناسی ادامه می‌دهد: در محدوده بعد از آرامگاه فردوسی بیشترین فرونشست را داریم، هرچه شرایط فاضلاب توسعه پیدا کند و آب کمتری وارد آبخوان شود، انتظار می‌رود که فرو نشست بیشتر دیده شود.
وقتی درباره راهکار از حافظی مقدس سوال می‌کنم، لبخند تلخی می‌زند و ادامه می‌دهد: راهکار ساده‌ای که در زمان کوتاهی انجام شود، نداریم، فرونشست پدیده‌ای است که در دشت مشهد نزدیک به 40 سال به آن کم توجهی شده و بیشتر از ظرفیت آبخوان برداشت کردیم، آبخوان مجموعه‌ای از خاک و آب است. آب در لابه‌لای فضاهای خالی خاک قرار گرفته است وقتی این آب از خاک خارج شود خاک متراکم شده و پدیده‌ای فیزیکی و بدون پیچیدگی به نام "فرونشست" اتفاق می‌افتد.
محقق حوزه فرونشست در دشت مشهد درباره زمان‌بندی فرونشست می‌گوید: باید بدانیم فرونشست با تاخیر اتفاق می‌افتد یعنی فرونشست آب‌های برداشت شده 10 سال قبل، امروز اتفاق می‌افتد و به این ترتیب، آبی که امروز برداشت می‌کنیم فرونشست آن را در آینده خواهیم دید، بنابراین حتی اگر امروز تصمیم بگیریم آب برداشت نکنیم، فرونشست ادامه دارد.
استاد گروه زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی عنوان می‌کند: فرونشست ثبت شده در ایستگاه توس، در واقع متناسب با یک نقطه‌ای از ایستگاه سازمان زمین شناسی است و نمی‌شود به کل دشت مشهد آن را نسبت داد و این مربوط به بخش مرکزی توس است. این عدد در بخش‌های دیگر زیاد بزرگ نیست اما فرونشست در هر ابعادی خطرناک است و نباید نسبت به آن غافل بود.
فرونشست یک سو و سدهای خالی با ذخیره ١٩ درصد آب و بهار زودرس در مشهد سوی دیگر است. شاید این‌ها خشم طبیعت باشد به همه لحظاتی که همه مشهد با هم با فرش شستن و ماشین شستن و مصرف بی‌رویه آب، کفران نعمت کردند. اما هنوز غصه به جای دردناک نرسیده، لحظه دردناک جایی است که بدانیم سالیانه ٢۵٠میلیون متر مکعب فاضلاب مشهد را می توانیم از طریق تصفیه‌خانه ها باز چرخانی کنیم و ۶٠میلیون متر مکعب را به پای فضای سبزمان بریزیم و مقداری را هم به آبخوان برگردانیم. ٢۵٠میلیون مترمکعبی که نیاز است برای استفاده مجدد ۴ تصفیه‌خانه در مشهد احداث شود اما دریغ که به جای ساخت این تصفیه‌خانه‌ها، مسئولان به دنبال انتقال آب از دریای عمان با ظرفیت ١۵٠میلیون متر مکعب با هزینه بسیار زیاد هستند. انتقالی که کارشناسان معتقدند یک منبع پایدار آب برای مشهد نیست و در آینده به مشکلاتی چون آب زاینده‌رود برمی‌خوریم، شاید قصه پر غصه بعدی همین انتقال آب به مشهد باشد.
گزارش از طاهره فجرداودلی
انتهای پیام
نظر شما