کارشناسان معتقدند فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش‌ها در مقوله مصرف بهینه، بستر اصلی نهضت اصلاح الگوی مصرف است که همواره باید مورد توجه برنامه‌ریزان قرار گیرد.

در این بین، امروز ضرورت اصلاح الگوی مصرف در بسیاری از وجوه مصرفی ما از مصرف سوخت گرفته تا مصرف نان و اسراف‌های بی‌رویه‌ای که در دورریزهای غذایی وجود دارد، دیده می‌شود.

با این‌حال بررسی آمارها نشان می‌دهد کشور ما در مصرف بنزین در رتبه هفتم پرمصرف‌های دنیا قرار دارد و با جمعیتی نزدیک به ترکیه، در مقایسه با این کشور ۱۰برابر بنزین بیشتری مصرف می‌کند. یا در برنامه محیط‌ زیست سازمان ملل آمده در نبود الگوی صحیح مصرف، میزان حیف و میل سالانه غذا در ایران حدود ۵/۹میلیون تن برآورد شده؛ یعنی هر ایرانی به‌طور میانگین در سال ۷۱کیلوگرم غذا دور می‌ریزد. آمارها نشان می‌دهد کشور ما رتبه نخست ضایعات نان را به خود اختصاص داده و هر ایرانی در سال ۵۰تن نان را دور می‌ریزد.

افزایش عدالت در گرو اصلاح الگوی مصرف

رئیس هیئت مدیره سندیکای صنعت برق کشور با بیان اینکه فرهنگ اصلاح الگوی مصرف در واقع به مفهوم نهادینه کردن روش‌های درست و استفاده به اندازه از منابع و ذخایر موجود است، می‌گوید: اصلاح الگوی مصرف موجب بهبود شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌ها می‌شود و بستر لازم برای نشر و افزایش عدالت را فراهم می‌کند.

پیام باقری در گفت‌وگو با قدس ریشه اصلاح الگوی مصرف را در فرهنگ رفتاری مصرف کلان انرژی در همه حوزه‌ها مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: ریشه مصرف بیش از اندازه در حوزه انرژی به این برمی‌گردد که نوع ساختارها، چارچوب‌ها و موازینی که در حوزه انرژی از سال‌ها پیش در کشور و نظام حکمرانی انرژی ما مستقر است، مبتنی بر پرداخت یارانه بوده و دسترسی به منابع فراوان انرژی، فرهنگ ما ایرانی‌ها را به سمت مصرف‌گرایی سوق داده و این موضوع مربوط به امروز و دیروز نیست و این اتفاق از گذشته‌های دور افتاده و اینک آثار و پیامدهای آن نمایان شده است.

وزارت نیرو برق را به همه شهرها و ۹۹درصد روستاهای کشور رسانده و همین کار برای گاز هم انجام شده است؛ این درحالی است که مصرف گرمایش و حتی پخت‌وپز بیشتر کشورهای اروپایی و برخی کشورهای منطقه معمولاً مبتنی بر استفاده از انرژی برق است و دیگر گاز در اختیارشان نیست که هر زمان خواستند از گاز و هر زمان بخواهند از برق استفاده کنند.

اگر می‌شد به جای هزینه و سرمایه‌گذاری برای رساندن مویرگی گاز به اقصی نقاط کشور، این هزینه را در زیر ساخت سرمایه‌گذاری کنیم، امروز هم ظرفیت تولید گازمان بالاتر رفته بود و هم میادین گازی به نیمه عمر خودشان نمی‌رسیدند و بهره‌وری‌شان کاهش پیدا نمی‌کرد.

ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی نادرست استفاده بی‌رویه از انرژی در کشور به‌گونه‌ای پیش رفته که مصرف انرژی از تولید آن بیشتر شده و نتیجه آن شرایطی است که هم در حوزه گاز و هم در حوزه برق با کمبود مواجه هستیم.

باقری با تأکید بر اینکه اصلاح الگوهای رفتاری کار ساده‌ای نیست و نمی‌توان یکباره آن را اصلاح کرد، ادامه می‌دهد: ما ساختار واحدی در زمینه حکمرانی انرژی نداریم و بخش‌های مختلف انرژی ما تصمیم‌گیران مختلفی دارد و این‌ها گاه با هم همگرا و همسو نیستند؛ بنابراین سیاست‌گذاری‌هایی که در حوزه انرژی اتفاق می‌افتد با یکدیگر در تعارض و تناقض است و گاه به صورت موازی با یکدیگر در حرکت هستند.

مصرف بیشتر با اقتصاد یارانه‌محور

رئیس هیئت مدیره سندیکای صنعت برق کشور با انتقاد از اینکه اقتصاد یارانه‌محور، امروز ما را جزو سه کشور نخست دنیا در مصرف انرژی قرار داده و از این انرژی در تولید ناخالص داخلی بهره کافی نداریم، عنوان می‌کند: ما یکسری قوانین پشتیبان مثل قانون اصلاح الگوی مصرف داریم که مسئولیت‌هایی را برای دستگاه‌های اجرایی تعریف می‌کند و دستگاه‌های اجرایی و شاکله دولت برای تن دادن به اجرای این قوانین باید زیرساخت‌های لازم را برای مردم فراهم کنند.

چه به لحاظ سخت‌افزاری و چه نرم‌افزاری باید در حوزه اصلاح الگوی مصرف سرمایه‌گذاری‌هایی داشته باشیم و زیرساخت‌های لازم را ایجاد کنیم تا کسانی که علاقه‌مندند مصرف انرژی خود را مدیریت کنند به نوعی این امکان را داشته باشد؛ مثلاً استفاده از موتورهای هوشمند یکی از موضوعاتی است که به مصرف‌کننده امکان می‌دهد مصرف برق خود را در ساعات اوج مصرف مدیریت کند.

باید مشوق‌هایی در اختیار مردمی که مطابق الگو مصرف می‌کنند، قرار گیرد و از طرفی مردم را در جریان تراز انرژی کشور و دارایی کشور در حوزه انرژی قرار دهیم تا آگاه باشند با چه عارضه‌هایی در حوزه انرژی روبه‌رو هستیم و اصلاح الگوی مصرف تبدیل به یک گفتمان در سطح ملی شود تا ذائقه مردم کم‌کم به سمت اصلاح الگوی مصرف و استفاده صحیح از انرژی سوق یابد.

وی تأکید می‌کند: اصلاح الگوی مصرف یک موضوع تک‌بعدی نیست که تنها مردم و یا دستگاه‌های اجرایی رعایت کنند، بلکه موضوعی چندبُعدی و ترکیبی از چندین عامل است که در کنار هم قرار می‌گیرد تا شاهد این باشیم انرژی کشور به‌درستی و به میزان صحیح مصرف شود.

الگوی مصرف، تابعی از قدرت اقتصادی و مالی

یک پژوهشگر اجتماعی هم با بیان اینکه موضوع مصرف‌گرایی به نوع باورها، بحث‌های فرهنگی، خلقیات، عادات و هنجارها برمی‌گردد، می‌گوید: الگوی مصرف تابعی از قدرت اقتصادی و مالی مردم است؛ به‌گونه‌ای که انسان ازنظر روانی آمادگی برای راحت‌طلبی، تجمل‌گرایی و حتی متمایز کردن خویش از افراد دیگر را با در اختیار گرفتن کالاها و خدمات بیشتر دارد تا به این وسیله شکاف بین خود و دیگر گروه‌های جامعه به وجود آورد و از این شکاف برای تثبیت وضعیت اجتماعی خود استفاده کند.

محمد مقیمی با اشاره به اینکه مصرف‌گرایی، مانعی در مقابل توسعه است، ادامه می‌دهد: مصرف‌زدگی مانع سرمایه‌گذاری در راستای طرح و اجرای زیرساخت‌های توسعه می‌شود و هر اندازه در جامعه تبلیغات ناسالم در سطح بالا و سطح فرهنگ عمومی در حد پایین باشد به همان اندازه نیز امکان پذیرش روحیه راحت‌طلبی و تجمل‌پرستی بیشتر می‌شود.

وی به رعایت نکردن الگوی مصرف در بسیاری از ادارات و دستگاه‌های دولتی و مصرف بیش از اندازه انرژی در آن‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: بخش عظیمی از منابع ملی در بسیاری از ادارات و مجتمع‌های تجاری و پاساژها به دلیل نبود الگوی صحیح مصرف هدر می‌رود و به نظر نمی‌رسد در این شرایط صحبت از اصلاح الگوی مصرف تأثیر چندانی بر مخاطب داشته باشد.

مقیمی با بیان اینکه قدرت اقتصادی و مالی مردم در شرایط امروز پایین است، می‌افزاید: مردم درحال حاضر در تهیه مایحتاج روزمره خود با محدودیت مواجه هستند و مصرف بسیاری از کالاها کم شده و به ناچار مصرف خودشان را به شکل محدودتر تنظیم کرده‌اند.

در شرایط فعلی به فردی که زندگی به هر شکل بر او فشار وارد کرده نمی‌توان گفت اسراف نکن و الگوی مصرف را رعایت کن، چرا که این افراد در تأمین حداقل‌های خود مانده‌اند؛ چه چیزی را اسراف نکنند.

وی با اشاره به یک درصد برخوردار در شرایط حال حاضر جامعه با تأکید بر اینکه این افراد در هیچ صورتی اعتقادی به اصلاح الگوی مصرف ندارند، می‌گوید: این افراد غرق در تنعم و در شرایطی هستند که هر چه در رسانه‌های مختلف از اصلاح الگوی مصرف گفته شود تأثیری بر آن‌ها نخواهد داشت و زندگی آن‌ها کلاً زندگی آمیخته با اسراف و تبذیر است.