حدیث مستور-خبرنگار تحریریه جوان قدس :در سال جدید طبق گفته نائب رئیس شورای اسلامی مشهد 10 هزار میلیارد تومان برای ساماندهی به حاشیه شهر مشهد اختصاص یافت که این رقم میتواند برای حاشیه نشینی که پدیده ایست که هر روزه در حال فربه شدن است امیدوارکننده و بهبودی به حال مردمی که با مشکلات آن دست و پنجه نرم می کنند باشد.
هرچند که مشکل حاشیه نشینی تنها با بودجه حل نمی شود و نیازمند عزم راسخی از طرف مسولین و مردم است. از این رو در ادامه به تعدادی از این مشکلات و شیوه برخورد با این مشکلات اشاره می کنیم.
حاشیه شهر شامل کدام مناطق می شود؟
حاشیه شهر، از سمت غرب، شامل منطقه 12، 2، 3، 5، 6 و 7 است. ساکنان این مناطق عموماً سطح درآمدی و تحصیلی پایینی دارند که تجمع انواع آسیبها در همین مناطق است. براساس الگوی به دست آمده از آسیبهای شهری مشهد، عموماً حاشیهنشینی و فقر یکی از دلایل ایجاد آسیبهاست. حاشیه شهر مشهد به لحاظ مساحت شهری، دارای مساحت کمتری است، این درحالیست که جمعیت بسیاری را در خود جای داده است.
مشهد بیشترین شهر مهاجرپذیر در استان خراسانرضوی است، درواقع روند مهاجرت به این شکل است که در مرحله نخست از روستاها به شهرهای کوچک و پس از یک یا دو نسل به مشهد مهاجرت میکنند. امروزه الگوی مهاجرت نسبت به گذشته تغییر کرده است. در گذشته این مهاجرتها، برای رفع نیازهای اولیه چون خوراک و پوشاک و... بود و امروزه برای بهبود کیفیت زندگی خود، آموزش بهتر و خدماتِ بیشتر است.
با توجه به نقشه توسعه کالبدی شهر، مشهد هر 10 سال، یکبار توسعه خاصی را پیدا میکند. درواقع لایههایی در آن به وجود آمده است که جزو بافت شهری مشهد نیست. براساس بررسیهای صورتگرفته بر روی 7000 نمونه، حدود 40 درصد آنان متولد مشهد نبودهاند و این درحالیست که میزان این آمار در حاشیههای شهر، به 50-60 درصد میرسد.همه مهاجرانی که در وضعیت بد مالی هستند، ساکن حاشیههای شهر میشوند که باعث تشدید حاشیهنشینی است، این درحالیست که بسیاری از افراد زاده شهر مشهد، به دلیل ناتوانی مالی در حاشیهها ساکن شدهاند.
مشکلات حاشیه شهر از زبان مردم این نواحی
سامان دهی نشدن بازار
آقای ولاک، از ماهی فروشان بازار عرب هاست. او با گلایه از سامان دهی نشدن بازار ماهی فروشها میگوید: اینجا یکی از مراکز بزرگ فروش ماهی جنوب به خصوص ماهی گیدر و ماهی هوور و ماهی زرده است که فروشندگان این بازارچه به صورت روزانه ماهی جنوب را از بندر چابهار، بندرعباس و بندر میناب میآورند. این همه تنوع در ماهی جنوب وجود دارد و به صورت تازه و ارگانیک از بنادر جنوب عرضه میشود، اما مسئولان آن طور که باید، به وسعت این بازار و سامان دهی آن توجه نمیکنند.
خانم صداقت که به همراه دخترش برای خرید ماهی به بازار آمده است، نیز میگوید: من از آزادشهر برای خرید ماهی به اینجا آمده ام. با اینکه بازار ماهی استقلال به ما بسیار نزدیک است، همیشه برای خرید ماهی اینجا را انتخاب میکنم. ماهیهای اینجا هم از نظر کیفیت و هم از نظر قیمت، بسیار مناسبتر از بازار استقلال است.
آقای خرم نژاد هم که با خانمش برای خرید ماهی به بازار عربها آمده است، میگوید: این بازار یکی از مراکز بزرگ فروش ماهی است. شما به هرجای مشهد بروید و سراغ ماهی زرده را بگیرید، پیدا نمیکنید، ولی اینجا منبع ماهیهای جنوب است.
او ادامه میدهد: اینجا مستقیم از دریای جنوب، ماهی میآورند و بنابراین ماهی هایش تازه است، ولی به سطح شهر که میرویم، ماهیهای پرورشی را به اسم ماهی جنوب میفروشند.
سکونتگاه های غیر رسمی
بر اساس آمار اداره کل راه و شهرسازی خراسان رضوی، این استان پنج هزار و 477 هکتار سکونتگاه غیر رسمی دارد که سه هزار و 894هکتار از این رقم مربوط به شهر مشهد است و با پوشش 10 درصدی سکونتگاه های غیر رسمی کشور در رتبه دوم قرار دارد و می توان گفت حاشیه شهر مشهد یکی از فرسوده ترین بافت های کالبدی کشور را داراست اما طبق آمارهای رسمی 75 درصد واحدهای مسکونی هشت پهنه حاشیه شهر مشهد نیز مساحت کمتر از 130 متر مربع دارد و همین ریزدانگی مشکلات عدیده ای را در این بافت فرسوده به وجود آورده است اما ماجرا به همین جا ختم نشده و پدیده هایی نوظهور در عرصه ساخت و ساز واحدهای مسکونی غیر رسمی، پشت بام سازی هایی است که این روزها در این مناطق به وضوح مشاهده می شود. میزان بافت های ناکارآمد حاشیه شهر مشهد نیز دوهزار و 67 هکتار بوده که در این مورد نیز شهر مشهد در رتبه سوم کشور قرار گرفته است. ابک، مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی می گوید: از سال 97 که اعتبارات بخش دولتی بازآفرینی شهری بیش از 70 درصد تخصیص داشته امسال این رقم با جذب 123 میلیارد تومان با حدود 10 درصد تخصیص، کاهش چشمگیری یافته است اما مهم ترین موضوعی که به چالشی جدی در سامان دهی بافت فرسوده مشهد تبدیل شده است تخصیص نیافتن تسهیلات بانکی نوسازی و ساخت واحدهای مسکونی به این مناطق است چرا که اسناد مالکیتی این واحدها حقیقی نبوده و اکثرا مالکیتی موقوفه دارد.مجتبی شاکری روش، مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد با ارائه آماری اظهار می کند: بیش از 50 درصد عرصه محلات هدف بازآفرینی در مشهد موقوفه آستان قدس رضوی و 12 درصد مساحت کل آن مربوط به دیگر موقوفات است که در مجموع باعث شده است تا دو سوم اسناد مالکیتی این املاک در اختیار موقوفه باشد و همین عاملی برای محرومیت این بافت ناکارآمد از تسهیلات دولتی مسکن شده است و گواه این گفته ها نیز آمارهای بانک مسکن خراسان رضوی درخصوص تسهیلات اعطایی مسکن بوده که در 9 ماه ابتدایی سال 99 از مجموع 25 هزار و 779 میلیارد و 623 میلیون تومان اعتبار تنها هزار و 223 میلیارد و 996 میلیون تومان آن در استان جذب شده است.
آب و فاضلاب در چاله بی پولی
اگرچه تامین آب شرب بهداشتی و مناسب یکی از نیازهای جدی مناطق پیرامونی شهر مشهد بوده و گاهی کمبود آن باعث ایجاد نگرانی هایی در شهروندان شده است اما به گفته حسین اسماعیلیان، مدیرعامل شرکت آبفای مشهد بیش از 600 کیلومتر شبکه جمع آوری فاضلاب شهری برای پهنه های حاشیه ای مشهد نیاز است که 300 کیلومتر آن در محدوده بحرانی قرار گرفته و نیاز به اجرای فوری دارد اما چون 50 درصد ظرفیت موجود به تصفیه خانه جدید نیاز دارد امکان اجرای آن تا پیدا شدن سرمایه گذار برای اجرای این تصفیه خانه ها وجود ندارد .یکی دیگر از گلایه ها و مطالبات جدی شهروندان در همه مناطق حاشیه شهر مشهد نیز طولانی شدن طرح چندین ساله اگو و همچنین شبکه جمع آوری آب های سطحی است که با یک باران چند دقیقه ای می تواند زندگی را در این مناطق شهر به حاشیه ببرد.تابستان امسال نیز هاشمی، فرماندار مشهد از وضعیت بحرانی آب در 72 روستای شهر مشهد خبر داد که با پیگیری هایی از سوی خراسان، آستان قدس رضوی وعده ای برای کمک به رفع مشکل آب شرب روستاهای مشهد با همکاری آبفا داد و قرار شد 38 روستای مشهد مجهز به اتاقک های مخصوص کلرزنی و آب شیرین کن شود اما با تغییر رویه های چندین باره آبفا و تصمیمات متفاوت آستان قدس رضوی درنهایت هنوز این مشکل حل نشده است.
امنیت، موضوع اصلی در حاشیه شهر
امنیت اساسی ترین نیاز روز همه مناطق شهری محسوب می شود که گاهی در حاشیه شهر مشهد به چالش کشیده شده و جرایمی مانند زورگیری، حضور اراذل و اوباش، تولید و توزیع مواد مخدر توسط بزهکاران و بعضا افراد بی هویت را به وجود آورده است و یکی از مظاهر آزاردهنده آن به شکل معتادان متجاهر به وضوح مشاهده می شود که به گفته معتمدیان استاندار خراسان رضوی، جمعیتی حدود 10 هزار نفری را دربرمی گیرد. 10 هزار نفری که با آمار صالحی، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر حدود 65 درصد یعنی بیش از شش هزار نفر از آن ها مربوط به حاشیه شهر مشهد هستند و کثرت آن ها در حاشیه شهر نیز به دلیل وجود زمین های رها و بایر نهادهای مختلف در آن مناطق است . وی در تعریف معتادان متجاهر می گوید: معتادان متجاهر افرادی هستند که با کارتن خوابی، گورخوابی، زباله گردی ،در زمین ها و کانال های شهری زندگی می کنند و هرجایی به مصرف علنی مواد مخدر می پردازند .اما محمدرضا هاشمی فرماندار مشهد می گوید: 1280 نفر از آن ها در کمپ های مشترک با شهرداری جمع آوری شده اند که این عدد در مقایسه با حجم بالای تعداد آن ها نخودی در آش شور این معضل اجتماعی است.افراد فاقد هویت یکی دیگر از معضلاتی است که بیش از بقیه در شهرک شهید رجایی و باهنر دیده می شود و براساس آمارهای رسمی، جمعیتی حدود 40 هزار نفری را تشکیل می دهند که به گفته ساکنان این محلات، این افرادفاقد مدارک هویتی هستند و بخشی از درگیری و نزاع های خشونت بار این مناطق نیز از آن ها سرچشمه می گیرد.انبارهای جمع آوری و تفکیک ضایعات و زباله، یکی دیگر از مخاطرات زیست محیطی و البته اجتماعی و امنیتی حاشیه شهر است که در برخی از مناطق حاشیه همچون درهوی و نوده بیش از دیگر مناطق مشاهده می شود و علاوه بر انجام اعمال10- اراضی رها شده همه این کمبودها در حالی است که اراضی و زمین های زیادی در همین مناطق وجود دارد که در تملک نهادهای مختلف است یا به صورت موقوفه اداره می شود و امروز محلی برای تجمع و گذران زندگی معتادان متجاهر و کارتن خواب ها شده است .مرتضی حقیقی، معاون املاک و اراضی آستان قدس رضوی می گوید نمی تواند آمار و اطلاعات دقیقی از مساحت کل این اراضی رها و بایر آستان قدس رضوی در حاشیه شهر مشهد را در اختیار ما قرار بدهد اما تاکید می کند آمادگی داریم همان طور که با همکاری شهرداری بخشی از اراضی در شهرک شهید رجایی برای ساخت مسکن، بازگشایی جاده و ایجاد فضای سبز در نظر گرفته شده است برای طرح های با کاربری های خدمات، زمین اختصاص بدهیم .البته حقیقی تاکید می کند: نمی توانیم حق التقدیمی این موقوفه ها را ببخشیم و هر دستگاه باید مبالغ این حق التقدیمی را هرچند با تخفیف و جزئی بپردازد و واگذاری زمین منوط به وجود طرح در این مناطق است.حجت الاسلام محمد احمدزاده قناد، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی نیز با تاکید بر این که اعداد و ارقام مربوط به اراضی اوقاف باید دقیق و بر اساس اعلام اداره کل ثبت اسناد و املاک استان باشد و سایر اعداد و ارقام بیان شده مورد تایید نیست، بیان کرد: اداره کل اوقاف استان عضو ستاد بازآفرینی شهری بوده و طبق مصوبات این ستاد هرجا در حاشیه شهر مشهد که نیاز به زمین های اوقاف برای کاربری های خدماتی بر اساس طرح های مصوب باشد، طبق قانون و شرایط موقوفه آماده همکاری و واگذاری اراضی هستیم
راه حلی برای مشکلات حاشیه شهر
در طول این سالها، راهکارهای مختلفی برای کاهش حاشیهنشینی و تغییر شکلوشمایل این بافت امتحان شده، اما اثرگذار نبوده است و حالا سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد و دانشگاه آزاد اسلامی درقالب برنامه علمی «رویداد ملی تبلور ایدهها و خلق فرصتها» در محلات حاشیه مشهد قرار است با یک همافزایی مشترک و علمی از مشکلات حاشیه شهر مشهد گرهگشایی کنند. در این رویداد که با محوریت پنج محله کمبرخوردار شهیدبهشتی، شهیدباهنر، خواجهربیع، گلشهر و خلج برگزار میشود، گروههای مختلف به بیان ایده و راهکار برای حل مشکلات این محلات میپردازند و درنهایت دهها راهکار برتر، بهصورت کاربردی اجرا خواهد شد.
مدیرعامل سازمان عمران و بازآفرینی شهری شهرداری مشهد در دومین نشست «رویداد ملی تبلور ایدهها و خلق فرصتها در محلات حاشیه مشهد» با اشاره به موفق نبودن رویههای سالهای اخیر در برخورد با حاشیهنشینی گفت: برخوردی که در سالهای اخیر با بافت حاشیه شهر شده است، منجر به نتیجهای که مدیریت شهری در احیای آنها دنبالش بود، نشده و این طرحها موفق نبوده است؛ در رویداد تبلور ایدهها دنبال این هستیم که بتوانیم به ایدههای مناسبی برسیم تا بافت حاشیه شهر را احیا کنیم.
حل مشکلات باید با نگاه به شاخصهایی خاص باشد
محمد عبدا... زاده با بیان اینکه سازمان بازآفرینی با استفاده از مؤلفههایی مثل کیفیت زندگی، اقتصاد و محیطزیست، شاخصهایی بهعنوان راهنمای ایدهپردازی برای حل مشکلات احصا کرده است، بیان کرد: وضعیت حملونقل شهری، رضایتمندی وضعیت مسکن، وضعیت خانواده، رضایت از شهر، آلودگی هوا، اندازه مسکن، رضایت از قیمت مسکن، میزان رضایت از کیفیت مترو و اتوبوس، کیفیت خیابانها، مسیرهای پیاده، دسترسی به مدارس محله، میزان درآمد، امنیت شغلی و... بخشی از مؤلفهها و شاخصهایی است که بررسی آنها برای ما مهم است و ایدهپردازیها باید با نگاه به این شاخصها باشد.
وی یکی از خلأهای مهم سازمان بازآفرینی را دوری آن از دانشگاه دانست و توضیح داد: وقتی به سازمان بازآفرینی نگاه میکنیم، میبینیم که بزرگترین خلأ ما این بود که هم ما از دانشگاه دور بودیم و هم دانشگاه از ما. این همراهی و رویداد کمک میکند که به یک ایده مناسب و نتیجهبخش در بافت حاشیه شهر برسیم و بخشی از چالشهای موجود را حل کنیم.
احیای بافتهای ناکارآمد باید بهعهده خود مردم باشد
عبدا... زاده با تأکید بر ایده احیای بافتهای ناکارآمد حاشیه شهر به دست مردم، تصریح کرد: یکی از چالشهای بزرگ ما، تقابل دستگاه دولتی با مردم و تحمیل تصمیم خودمان به آنهاست؛ فلسفه ایجاد دفتر توسعه محلی این بود که مردم در کنار دستگاهها قرار بگیرند و حالا در این رویداد به نظر من، ایدههایی باید تولید شود که براساس آنها بافت بتواند خودش را احیا کند و دستگاههای دولتی در جایگاه همراهی مردم خودشان را پیدا کنند؛ چون ما دنبال این هستیم که مردم خودشان بافتها را احیا کنند و از طرف دیگر هزینهها را برای مردم کاهش بدهیم
عیین جایگاه مردم در نوسازی بافت
مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد ادامه داد: جایگاه مردم باید در نوسازی بافت مشخص باشد و درکنار آن منافع شخصی را باید با منافع عمومی یکپارچه کنیم. زمانی که منافع مشترک ایجاد شود، هویت شهری بهراحتی شکل میگیرد و وظایف همه مشخص میشود. چیزی که ما از این رویداد میخواهیم، تولید ضابطه و راهکاری است که مشکلات ما در حاشیه شهر را کم کند و بتوانیم آن راهکار را تبدیل به قانون کنیم.
راهحل کاربردی برای حل معضل حاشیهنشینی است
رئیس برنامه علمی پایش دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز در این نشست با بیان اینکه دانشگاه آزاد در برنامههای علمی بهدنبال کمک به حل مسائل و چالشهای صنعت و جامعه است، گفت: تا امروز ۵۵برنامه علمی در کشور مصوب شده است و هرکدام از واحدها متولی یک برنامه هستند. ما در خراسانرضوی متولی سه برنامه صنایع گاز، مدیریت منابع انسانی در سازمانهای بزرگ و حاشیهنشینی هستیم.
اسماعیل خیرخواه با اشاره به آغاز حل مسائل حاشیهنشینی در دانشگاه آزاد از سال ۱۳۹۴ ادامه داد: وظیفه پایش این است که چالشها و مسائل صنعت و جامعه را احصا و ساماندهی کند و به شکلی دربیاورد که دانشجویان، تحصیلات تکمیلی و استادان، طرحهای پژوهشی را برپایه این مسائل و مشکلات انتخاب کنند تا نتیجه آن به شکل واقعی و کاربردی استفاده شود. ما برای موضوع حاشیهنشینی، بیش از یک سال است به شکل جدی با سازمان بازآفرینی همکاری میکنیم و مهمترین برنامهای که درحال اجرای آن هستیم، رویداد تبلور ایدهها و فرصتها در حاشیه شهر مشهد است.
رئیس کمیسیون عمران، حملونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این نشست از اختصاص 10 میلیارد تومان اعتبار برای بازگشایی محور کرامت در امسال خبر داد و گفت: برای بازگشایی این مسیر با مالکان خرد و بزرگ در این محدوده باید توافق کنیم و از ظرفیت شوراهای اجتماعی محلات نیز به این منظور استفاده شود.
ایمان فرهمندی با بیان اینکه همه تلاشمان بر این است که فاصله بین مناطق کمبرخوردار را با دیگرمناطق کم کنیم، افزود: مسائل موجود در حاشیه شهر یکروزه به وجود نیامده است که بتوان بهسرعت آنها را حل کرد. برای برطرفکردن مسائل در مناطق کمبرخوردار باید اقدامات مهم انجام داد که انجام آنها زمانبر است و با اختصاص منابع، مسائل را به سمت حلوفصلشدن پیش میبریم.
وی بیان کرد: 10 میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل تعریض خیابان عبادت در نظر گرفته شده است تا به محور فعال برای کنترل ترافیک تبدیل شود.
رئیس کمیسیون عمران، حملونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر مشهد همچنین درباره تعریض محور مهرآباد گفت: برای این منظور در بودجه سال آینده مبالغ خوبی اختصاص مییابد.
وی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی مشهد را بهنسبت دیگرشهرهای کشور مناسب دانست و اظهار کرد: متوسط عمر ناوگان اتوبوسرانی در مشهد 10 سال است و تلاش میشود با ارتقای کیفیت ناوگان، رضایتمندی مردم را جلب کنیم.
فرهمندی بر جداسازی سوارهرو از پیادهرو در بولوار کرامت و مهرآباد تأکید کرد و افزود: تأمین ایمنی افراد پیاده اهمیت دارد و با اختصاص اعتبارات و تملک املاک در مسیر و بازگشایی معبر، این مهم نیز محقق خواهد شد.
نظر شما