۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را محضر استاد حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شم آبادی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

امام رضا(ع) نماز را مایه تقرب هر پرهیزکاری به خداوند دانسته است. توضیحی درباره این روایت بفرمایید؟

نماز در قرآن و روایات اهل بیت(ع) از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است. همین روایتی که اشاره کردید در جلد 1، عیون اخبار الرضا(ع) از آن حضرت در فضیلت نماز آمده است که الصَّلاةُ قُربانُ کلِّ تَقِی؛ نماز وسیله تقرب هر پرهیزکاری به خداوند است.

حضرت در این کلام نورانی، نماز را به عنوان مهمترین عامل تقرب بندگان به سوی خداوند متعال معرفی می‌کند. هر شخصی خدای خود را دوست دارد و در صدد نزدیک شدن به پروردگار است، تنها راه رسیدن به تقرب الهی، نماز خواندن است. بیان امام رضا(ع) نشان از فضیلت و برتری نماز نسبت به سایر واجبات الهی دارد.

کلمه صلاة در قرآن بیش از 80 بار ذکر شده است. خداوند متعال در این کتاب بزرگ، با بیانات مختلفی فضیلت نماز را مطرح کرده است. در برخی از آیات، نماز با خشوع را به عنوان علامت ایمان مطرح کرده و به عنوان یک هشدار در برخی از آیات کسانی را که در اقامه نماز کوتاهی می‌کنند توبیخ کرده و عقوبت آن را بیان می‌کند. این نشان از جایگاه ویژه این فریضه الهی دارد.

امام رضا(ع) در بیان دیگری، مطالبی را یادآور می شوند که ما را با عمق این فریضه الهی و جایگاه والای این عمل عبادی آشنا می‌سازد: «انَّ عِلَّةَ الصَّلاةِ أَنَّهَا إِقْرَارٌ بِالرُّبُوبِیَّةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْعُ الْأَنْدَاد؛ علت تشریع نماز این است که بنده با انجام آن اقرار به ربوبیت پروردگار می‌کند و هرگونه شریکی را نفی می‌کند.» حضرت رسول(ص) هم می‌فرمایند: نماز همچون ستون خیمه است که اگر باشد بقیه موارد فایده دارد اما اگر عمود و ستون نباشد بقیه موارد، سودی نخواهد داشت.

در اهمیت اقامه نماز همین بس که در روایتی می خوانیم نماز، معیار قبولی و پذیرش اعمال دیگر انسان است. اگر نماز قبول شد، دیگر اعمال هم مورد پذیرش قرار می‌گیرد اما اگر نماز قبول نشد، دیگر اعمال نیز پذیرفته نخواهد شد. همه اصلاح امور ما به واسطه نماز رقم می‌خورد و بر عکس بی‌توجهی به نماز مشکلاتی را به همراه دارد و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند متعال نماز است.

نماز چه نقشی در سیر و سلوک به سوی خدا دارد؟

بر اساس بیانات اهل بیت(ع) نماز تنها رفع تکلیف شرعی نیست و آثار و برکات فراوانی را به همراه دارد. یکی از آثار نماز، فاصله گرفتن از گناه است. کسی که می‌خواهد بر اساس روایت امام رضا(ع) به سوی خدا تقرب پیدا کند، نماز به عنوان بهترین عامل سیر و سلوک الی الله معرفی شده است. چون شخص نمازگزار با اقامه نماز، بینی شیطان را به خاک می مالد و با فاصله گرفتن از شیطان و گناه اولین مرحله و گام های سلوک الی الله آغاز می‌شود.

نماز صحبت با خداوند متعال است و همچون حوضی است که شخص نمازگزار در شبانه روز خود را  پنج مرتبه در آن شتسشو می‌دهد و چنین شخصی قطعاٌ از آلودگی پاک خواهد شد. از این رو در قرآن می‌خوانیم «ان الصلوة تنهی عن الفحشا و المنکر» به این معنا که نمازگزار از آلوده شدن به گناهان واکسینه شده و به محرمات الهی نزدیک نمی‌شود.

نقش تربیتی نماز در حرکت جامعه به سوی سعادت و خوشبختی را چطور تبیین می‌کنید؟

بسیاری از افراد می‌پندارند که نماز فقط یک موضوع فردی است؛ در حالی که چنین نیست. نماز علاوه بر این که برقراری ارتباط میان خدا و هر یک از بندگان خویش بوده و آثار معنوی زیادی برای تک تک افراد دارد، دارای آثار اجتماعی زیادی نیز می‌باشد. بالاترین سلوک، سلوک اجتماعی است که همه افراد جامعه از خیر و برکات نماز بهره‌مند شوند. اگر به عبارات موجود در نماز توجه کنیم، می‌بینیم اصل این است که نماز به جماعت خوانده شود.

در نماز می‌خوانیم«نعبد»، «نستعین»، «غیر المغضوب علیهم» که همه این کلمات به صورت جمع آمده است، که شخص نمازگزار در نماز، مخصوصاً نمازی که به جماعت خوانده می‌شود، از خداوند طلب می کند که «ایاک نعبد» یعنی نمازگزار تنها خود را نمی‌بیند و تنها خود را اصلاح نمی‌کند بلکه اصلاح و سعادت همه جامعه را می‌خواهد. پس در بیان امام که نماز مایه تقرب معرفی شد، در حقیقت سعادت و تقرب همه جامعه به سوی خداوند متعال را از پروردگار طلب می‌کند.

بی شک نماز مسلمانان به صورت جمعی، نمایشی از قدرت اسلام در جوامع بشری است. تأکید معصومین(ع) بر اقامه نماز به صورت جماعت حکایت‌گر تأثیر غیر قابل انکار این عمل عبادی در تحولات اجتماعی بشر است.

میزان تأثیر نماز در تربیت جوانان برای آینده جامعه چقدر است؟

با توجه به روایات اهل بیت(ع) معلوم می‌شود که نماز، آثار و برکات فراوانی برای همه جامعه خصوصاً قشر جوان به همراه دارد. سنین جوانی یکی از مراحلی است که حالات و شرایط ویژه‌ای برای جوان حاصل می‌شود. جوانی با حالات روحی و انفعالات فراوانی همراه است. گاه انسان هدف خلقت که عبودیت است را فراموش می کند و در دام شیطان گرفتار می شود. گناه عامل فراموشی یاد خدا است و سرچشمه گناهان حب دنیا و هوا پرستی است.

شیطان در اطراف قلب جوان طواف می‌کند. همین که با نماز یاد خدا می‌کند، شیطان از او می‌گریزد. ایجاد آرامش روحی و روانی و افزایش قدرت تمرکز را می‌توان به عنوان برخی از آثار نماز در تربیت جوانان بر شمرد. علاوه بر اینکه نماز در ثبات شخصیت جوان، رعایت نظم و ادب، و رعایت کرامت انسانی نقش‌آفرین و اثرگذار است.

چه کنیم که جوانان با نماز انس بیشتری پیدا کنند؟

برای اینکه نسل جوان دستورات الهی از جمله نماز را بپذیرد، باید زمینه آن را فراهم کرد. از جمله عوامل سوق‌دهنده نوجوانان و جوانان به نماز، بیان ارزش عبادات آنان در دوره جوانی است که همانند یک دُر گران‌بها در اختیار آنان نهاده شده و روشن است هنگامی که انسان از جایگاه و منزلت خود نزد حضرت حق مطلع باشد، عمر گرانمایه‌اش را در همان راهی صرف می‌کند که محبوبش می‌پسندد و به هیچ وجه حاضر نیست ارزش وجود خود را با گناه، تیره و تار کند. رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند جوانی را دوست دارد که در اطاعت از خدا، جوانی خود را سپری کند».

 فرهنگ‌سازی صحیح و مناسب در امر توسعه نماز مؤثر است. برای تشویق و ترغیب جوانان به امر نماز، اول خانواده‌ها را با فرهنگ نماز آشنا کنیم. اولیای جوانان و نوجوانان در خانه به نماز اهمیت بدهند تا فرهنگ نماز در خانه و خانواده نهادینه شود. مدارس، دانشگاه‌ها  نیز در ایجاد علاقه و گرایش جوانان به نماز اثر گذار هستند. روحانیون به‌ویژه طلبه‌های جوان باید ارتباط عاطفی و صمیمی بیشتری با جوانان ایجاد کنند.

باید روحانیون جوان، خوش‌ذوق، مجرب و با نشاط و صبور، اهمیت و تأثیر نماز در زندگی و موفقیت‌های اجتماعی آن را تبیین کنند و در این راه، از تبلیغات و روش‌های مناسب اطلاع‌رسانی و مورد پسند جوانان استفاده نمایند.