پس از آن که شورای امنیت سازمان ملل متحد جمعه گذشته پیش‌نویس قطعنامه‌ای مبنی بر آتش‌بس بشردوستانه در غزه را به تصویب نرساند و آمریکا از حق وتوی خود در حمایت از رژیم صهیونیستی استفاده کرد، درخواست رسمی مصر و موریتانی مبنی بر استناد به قطعنامه ۳۷۷ مجمع عمومی سازمان ملل، همه نگاه ها را به مجمع عمومی سازمان ملل متحد معطوف کرده است. قطعنامه مذکور که به عنوان «اتحاد برای صلح» نیز شناخته می‌شود، به مجمع عمومی سازمان ملل اجازه می‌دهد زمانی که شورای امنیت نتوانست امنیت و صلح بین المللی را به دلیل عدم اتفاق آرا در بین پنج عضو دائمی خود حفظ کند، برای حفظ صلح و امنیت جهانی دخالت و تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
در حالی که استناد به قطع نامه ۳۷۷ خوش‌بینی برای توقف تجاوز اسرائیل به غزه را به همراه داشته باشد، اما تحلیلگران استدلال می‌کنند که بیشتر قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل همچنان نیازمند همکاری همه کشورهای عضو از جمله گروه ۵ شورای امنیت سازمان ملل است که اغلب به عنوان مانعی بر سر اجرایی شدن تصمیمات مجمع عمومی تلقی می‌شوند.
راهکار ابتکاری برای خروج از بن بست
محمد علی بهمنی قاجار دکتری حقوق بین الملل و مدرس دانشگاه در گفتگو با قدس در رابطه با ماهیت قطعنامه ۳۷۷ و پیشینه آن گفت: پیشینه مذکور به دوران جنگ سرد برمی‌گردد یعنی جایی که استفاده افراطی و مکرر آمریکا و شوروی سابق از حق وتو در عمل شورای امنیت سازمان ملل را فلج کرده بودند و این شورای را از وظیفه ذاتی خود که حفظ صلح و امنیت بین المللی است عمل کند سایر اعضای سازمان ملل به فکر ساز و کاری جایگزین افتادند.
بهمنی قاجار تاکید کرد: گرچه وظیفه اولیه حفظ صلح و امنیت بین المللی بر عهده شورای امنیت است ولی این بدان معنی نیست که مجمع عمومی فاقد وظیفه و مسئولیت در این رابطه باشد؛ قطع نامه ۳۷۷ زمانی موضوعیت پیدا میکند که شورای امنیت سازمان ملل نتواند به هر دلیلی به این وظیفه اصلی خود عمل کند اینجاست که مجمع عمومی وارد می شود و به نوعی تلاش میکند این قصور و ناتوانی شورای امنیت را جبران کند.
ابهام در اجرایی شدن قطعنامه ۳۷۷
استاد حقوق بین الملل دانشگاه با بیان اینکه یکی از راهکارهای ورود مجمع عمومی سازمان ملل برای حفظ امنیت و صلح بین امللی همین قطع نامه ۳۷۷ تحت عنوان اتحاد برای صلح است اظهار داشت: کشورهای ملل متحدد از طریق این قطع نامه تدابیری را برای حفظ و صلح بین المللی می‌اندیشند؛ حال با توجه به اینکه در موضوعاتی مشابه آنچه در غزه شاهد هستیم، پشتوانه شورای امنیت را برای حل موضوع را با خود نمی‌بیند و مکانیزم‌هایی که در اختیار شورای امنیت برای ضمانت اجرایی حفظ صلح و امنتی جهانی در رابطه با یک مسئله را ندارد اینکه عملا این قطع نامه چقدر می‌تواند اجرایی شود، ابهامات فراوانی را به خود می بیند.
بهمنی افزود: اما نبود ضمانت اجرایی شورای امنیت دلیل بر این نیست که قطعنامه ۳۷۷ وجاهت حقوقی نداشته باشد؛ درواقع طبق قانون مجمع عمومی وجاهت استفاده از این ظرفیت قانونی را دارد چرا که استفاده از این قطع نامه درواقع بیان اراده جامعه جهانی در مورد مسائلی است که متاسفانه به دلیل وتوهای سیاسی و اعمال قدرت اعضای دائم شورای امنیت قابلیت اجرایی شدن ندارند و از این قطع نامه به عنوان سازو کار جایگزین برای حفظ صلح و امنیت بین الملل استفاده می شود.
امتیاز مهم قطعنامه
کارشناس مسائل حقوق بین الملل درباره پیشینه استفاده از این قطعنامه در تنش‌های بین المللی نیز اظهار داشت: استفاده از این قطعنامه گستردگی و فراوانی چندانی نداشته است، اما به طور مشخص چندین بار طی سالهای گذشته و برای کمک به حل و فصل تنش‌های مختلف از جمله بحران کنگو در سال ۱۹۶۰، درگیری بین هند و پاکستان در سال ۱۹۷۱ و در سال ۱۹۸۰ برای اشغال افغانستان توسط شوروی استفاده شده است؛ توجه داشته باشید که عنصر مهم قطعنامه ۳۷۷ این است که تأییدی بر توانایی توصیه مجمع عمومی به کاربرد زور در صورت صلاحدید است؛ البته از این منظر، قطعنامه ۳۷۷ فقط یک بار آنهم در بحران کُره مورد استفاده قرار گرفته است که منجر به تصویب قطعنامه ۴۹۸ سازمان ملل علیه چین آن زمان به عنوان یک کشور متجاوز شد.
پژوهشگر حقوق بین الملل با بیان اینکه درست است که چنین قطعنامه‌هایی اغلب دارای وزن سیاسی و اخلاقی هستند تصریح کرد: اما این بدان معنا نیست که فاقد وزن و وجاهت قانونی و حقوقی هستند؛ اتفاقا این قطع نامه تعهد حقوقی هم ایجاد میکند و فقط به این دلیل که ضمانت اجرای لازم را ندارد ممکن است موثر واقع نشود البته اگر کشورهای قوی خود را به عنوان پشتوانه این قطعنامه نشان دهند می‌توان به اجرایی شدن آن امیدوارتر بود؛ در هر حال این قطعنامه به عنوان بخشی از عرف بین المللی به رسمیت شناخته شده است. در نهایت عدم رعایت چنین قطعنامه‌ای می‌تواند برای کشورهای خاطی حامل هزینه سیاسی و پرستیژی باشد. بنابراین در صورت اجرایی شدن این قطعنامه درباره تحولات غزه، این قطعنامه اسرائیل و حامیانش مخصوصا آمریکا را که به دلیل کاربرد افراطی حق وتو شورای امنیت را عملا از کار انداخته است تحت فشار افکار عمومی جهانی قرار خواهد داد.
حفظ اعتبار سازمان ملل
بهمنی تاکید کرد: در رابطه با قطعنامه ۳۷۷ مجمع عمومی سازمان ملل اشاره به این نکته نیز قابل اهمیت است که استفاده از این قطعنامه درواقع به نوعی حفظ شانیت و جایگاه و اعتبار این سازمان تلقی می‌شود و نشان می‌دهد که در عرصه بین المللی فقط امتیاز حق وتو حرف اول و آخر را نمی‌زند؛ بلکه سایر کشورها که از نظر قدرت در مرتبه پایین‌تر قرار دارند هم می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های سازمان ملل اثرگذار باشند و جلوی تخطی از منشور ملل متحد را بگیرند چرا که مجمع عمومی نماینده افکار عمومی جامعه جهانی است در حالی که شورای امنیت صرفا زور و قدرت چند کشور خاص را نمایندگی میکند.
استاد حقوق بین الملل افزود: نکته مهم در رابطه با قطع نامه ۳۷۷ و سایر قطع نامه های مشابه این است که نباید این ساز و کارها را به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی بی ارزش و حقیر بدانیم چون در هر صورت حتی باوجود نداشتن ضمانت اجرا تصویب چنین قطع نامه‌هایی بیانگر اراده اکثریت کشورهای جهان در تصمیم گیری برای یک موضوع مهم جهانی است و عمل نکردن به آن کشورهای خاطی را منزوی خواهد کرد و از طرفی دیگر نباید در کارکرد چنین قطعنامه‌هایی بیش از اندازه بزرگنمایی کنیم چون در هر صورت علیرغم وجهات افکار عمومی هنوز اصل در جهان کنونی بر قدرت استوار است.
نظر شما