در سال‌های اخیر، حسابرسی سیستمی به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای افزایش شفافیت، کاهش فساد و حذف سلیقه‌گرایی در نظام مالیاتی مورد توجه قرار گرفته است. در سیستم سنتی مالیاتی، تصمیم‌گیری‌ها و بررسی اظهارنامه‌ها بیشتر بر اساس نظرات و تشخیص‌های فردی مأموران مالیاتی انجام می‌شد که این موضوع، علاوه بر افزایش احتمال خطاهای انسانی، زمینه بروز فساد و اعمال سلیقه را فراهم می‌کرد. اما با توسعه سامانه‌های هوشمند و سیستم‌محوری در فرآیندهای مالیاتی، امکان دخالت‌های فردی کاهش یافته و محاسبه مالیات‌ها به‌صورت دقیق و غیرقابل دستکاری انجام می‌شود.

آمارهای رسمی نشان می‌دهند که در سال جاری، بیش از ۹۵ درصد از مؤدیان مالیات بر عملکرد، بدون نیاز به مراجعه حضوری، اظهارنامه‌های خود را ثبت کرده‌اند. همچنین، حسابرسی دستی و رسیدگی‌های مأموران مالیاتی برای مؤدیان حقوقی ۵۰ درصد و برای مؤدیان حقیقی کلان ۶۷ درصد کاهش یافته است. این تحولات نشان‌دهنده حرکت تدریجی نظام مالیاتی کشور به سمت هوشمندسازی، کاهش وابستگی به تصمیمات فردی و افزایش شفافیت در محاسبات مالیاتی است.

با اجرای حسابرسی سیستمی، اطلاعات مالیاتی مؤدیان از طریق سامانه‌های هوشمند جمع‌آوری، پردازش و راستی‌آزمایی شده و مالیات واحدهای اقتصادی به‌طور خودکار محاسبه و ابلاغ می‌شود. این روش باعث افزایش سرعت، دقت و عدالت مالیاتی شده و اعتماد عمومی به نظام مالیاتی را تقویت می‌کند. در چنین شرایطی، اگر مغایرتی در اطلاعات مالیاتی وجود داشته باشد، بدون نیاز به رسیدگی دستی و سلیقه‌ای، به‌صورت سیستمی اصلاح خواهد شد.

پایان سلیقه‌گرایی در حسابرسی مالیاتی، تنها در صورتی محقق خواهد شد که همه دستگاه‌های مرتبط با نظام مالیاتی به این فرآیند بپیوندند و اطلاعات مالی مؤدیان به‌صورت یکپارچه در سامانه‌های هوشمند ثبت و پردازش شوند. حرکت به سمت سیستم‌محوری در حسابرسی مالیاتی، نه‌تنها موجب کاهش تخلفات و فساد اداری می‌شود، بلکه امکان برنامه‌ریزی مالیاتی دقیق‌تر و عادلانه‌تر را نیز فراهم می‌کند.

در همین راستا، مصاحبه‌ای با جعفر قادری، رئیس کمیسیون ویژه جهش و رونق تولید و نظارت بر اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، داشتیم تا دیدگاه‌های وی را درباره تأثیر حسابرسی سیستمی بر کاهش فساد مالیاتی، افزایش شفافیت و ضرورت حرکت نظام مالیاتی به سمت سیستم‌محوری جویا شویم.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در ابتدا با اشاره به حسابرسی سیستمی به عنوان یک پیشرفت مهم در سیستم مالیاتی کشور گفت: یکی از اقدامات اساسی که می‌تواند در کاهش فساد و افزایش شفافیت در سیستم مالیاتی مؤثر باشد، حرکت به سمت حسابرسی سیستمی است. این امر باعث می‌شود که فرآیندهای مالیاتی از سلیقه‌گرایی و خطای انسانی که متأسفانه در برخی موارد به مشکل تبدیل می‌شود، دور بماند.

وی افزود: حسابرسی سیستمی به این معنا است که دیگر نیازی به دخالت‌های فردی و محاسبات دستی نیست و این امر باعث خواهد شد که سیستم مالیاتی کشور به مراتب دقیق‌تر و سریع‌تر عمل کند. در واقع با استفاده از این سیستم‌ها، اطلاعات به‌طور خودکار به‌روز می‌شود و هرگونه مغایرت به راحتی قابل شناسایی و اصلاح خواهد بود. این سیستم می‌تواند به کاهش فساد کمک کند، زیرا در نبود دخالت‌های انسانی، شفافیت افزایش می‌یابد.

قادری در ادامه به آمارهای موجود اشاره کرد و گفت: براساس آمارهای ارائه شده، امسال بیش از ۹۵ درصد از مودیان مالیات بر عملکرد بدون نیاز به مراجعه حضوری و به‌طور کامل آنلاین اظهارنامه‌های خود را ثبت کرده‌اند. این نشان می‌دهد که روند ثبت اطلاعات در سیستم مالیاتی کشور در حال بهبود است. این امر علاوه بر تسهیل روند مالیاتی، باعث کاهش بار کاری مأموران مالیاتی و همچنین کاهش زمان انتظار برای مودیان شده است.

وی تاکید کرد: این روند همچنین موجب کاهش قابل توجهی در حسابرسی دستی و رسیدگی توسط ماموران مالیاتی شده است. برای مثال، برای مودیان حقوقی، رسیدگی به پرونده‌ها حدود ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده و برای مودیان حقیقی کلان این میزان به حدود ۶۷ درصد رسیده است. این کاهش به معنای بهبود سیستم و کاهش خطاهای انسانی است.

قادری تأکید کرد که اجرای حسابرسی سیستمی نه‌تنها روند محاسبه و پرداخت مالیات را ساده‌تر و سریع‌تر می‌کند، بلکه باعث افزایش دقت، کاهش اختلافات مالیاتی و افزایش تمکین مالیاتی در جامعه می‌شود. به گفته وی، یکی از مهم‌ترین مزایای این سیستم، حذف یا کاهش قابل توجه نقش عامل انسانی در تعیین مالیات است، چرا که بسیاری از مشکلات کنونی، ریشه در وابستگی بیش از حد نظام مالیاتی به تصمیمات فردی دارد. در سیستم‌های سنتی، امکان تبانی، فساد و اعمال نفوذ در فرآیند مالیاتی وجود دارد، اما حسابرسی سیستمی می‌تواند این چالش‌ها را تا حد زیادی برطرف کند.

وی همچنین به افزایش شفافیت و تحقق عدالت مالیاتی اشاره کرد و گفت که با اجرای حسابرسی سیستمی، تمامی مالیات‌ها بر اساس اطلاعات دقیق و استانداردهای مشخص محاسبه می‌شوند. این امر موجب می‌شود که عدالت مالیاتی به‌درستی برقرار شود و هر فرد یا واحد اقتصادی بر اساس میزان درآمد و فعالیت اقتصادی خود مالیات پرداخت کند، نه بر اساس توافقات یا سلیقه مأموران مالیاتی. قادری افزود که این رویکرد جدید، اختلافات مالیاتی را کاهش داده و موجب رضایت بیشتر مؤدیان خواهد شد، چرا که همه چیز بر اساس داده‌های دقیق و مشخص انجام می‌شود و جایی برای بی‌عدالتی و سلیقه‌گرایی باقی نمی‌ماند.

وی همچنین بر کاهش خطاهای انسانی و تسریع فرآیند مالیاتی تأکید کرد و گفت که محاسبات دستی همواره با درصدی از خطا همراه است، که ممکن است منجر به دریافت مالیات کمتر یا بیشتر از حد واقعی شود. اما با استفاده از سامانه‌های مالیاتی پیشرفته، تمامی اطلاعات به‌طور دقیق بررسی شده و احتمال بروز اشتباهات به حداقل می‌رسد. به علاوه، این سیستم موجب کاهش نیاز به مراجعه حضوری مؤدیان و افزایش سرعت رسیدگی به پرونده‌ها خواهد شد.

رئیس کمیسیون ویژه جهش و رونق تولید همچنین بر اهمیت اتصال سامانه‌های اطلاعاتی برای راستی‌آزمایی دقیق‌تر تأکید کرد و گفت که برای اجرای موفق حسابرسی سیستمی، لازم است اطلاعات مالی و مالیاتی مؤدیان به‌صورت دقیق در سامانه‌های مختلف ثبت و پردازش شوند. این اطلاعات شامل تراکنش‌های بانکی، املاک، فعالیت‌های تجاری، حقوق و دستمزد و سایر داده‌های مالی مرتبط است. وی تصریح کرد که با این رویکرد، نظام مالیاتی می‌تواند به‌صورت کاملاً هوشمند مالیات مؤدیان را محاسبه کند و در صورت وجود مغایرت، آن را بررسی و اصلاح کند، بدون آنکه نیاز به بررسی‌های دستی و اعمال نظر شخصی باشد.

قادری در پایان تأکید کرد که برای آنکه نظام مالیاتی کشور به یک سیستم شفاف و کارآمد تبدیل شود، باید از روش‌های سنتی و فردمحور خارج شده و به سمت سیستم‌محوری حرکت کند. به گفته وی، تا زمانی که فرآیندها بر اساس داده‌های واقعی و دقیق پیش بروند، عدالت مالیاتی در کشور برقرار خواهد شد و فساد نیز به حداقل خواهد رسید. با این حال، تحقق این هدف نیازمند همکاری همه دستگاه‌های اجرایی و مرتبط با مالیات است تا بتوان از ظرفیت‌های فناوری در راستای شفافیت مالیاتی، کاهش تخلفات و بهبود عملکرد اقتصادی کشور استفاده کرد. به طور خلاصه ؛ با اجرای حسابرسی سیستمی و بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند، فرآیند مالیاتی از دخالت‌های انسانی و سلیقه‌گرایی خارج شده و به سمت شفافیت، دقت و عدالت مالیاتی گام برمی‌دارد.