آنتی‌بیوتیک‌ها دسته دارویی قدرتمندی هستند، چرا که فقط یک نوع دارو نبوده و مجموعه بزرگی از داروها شامل می‌شود که هیچ کدام از آنها مشابه دیگری نیست. این دارو که گاهی در باور عموم به آن چرک خشک‌کن هم گفته می‌شود، نقش پررنگی در درمان عفونت‌های باکتریال دارند. اما به همان اندازه که این داروها در درمان مفید هستند استفاده نادرست از آنها هم عواقبی خواهد داشت.
مهدی یزد فاضلی، متخصص داروسازی بالینی در خصوص این داروها و مصرف آن در کشورمان گفت: متاسفانه مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران نسبت به دیگر کشورها بسیار بیشتر است چراکه دارویی قوی است و در بین مردم اینطور جا افتاده که برای درمان هر دردی از آن استفاده کنند و با توجه به اثرگذاری بالای این دارو، استفاده‌های بی مورد هم در این زمینه صورت می‌گیرد و در نهایت هم منجر به مقاومت آنتی‌بیوتیکی در بدن شخص می‌شود و بدن نسبت به داروها مقاوم شده وداروهای ضعیف‌تر بی فایده می‌شوند.
وی ادامه داد: مخاطب هدف ما برای استفاده از این دارو، مردم عام و اکثریت جامعه هستند. حال در میان همین قشر، کلمه آنتی‌بیوتیک زیاد شناخته شده نیست و به جای آن از «چرک‌خشک‌کن» استفاده می‌شود. درمورد اصطلاح عامیانه آنتی‌بیوتیک که «چرک‌خشک‌کن» است و بار معنایی اشتباه و گمراه کننده ای دارد باعث این فرض می‌شود که هرگونه خلط رنگی و چرکی نیاز به «چرک‌خشک‌کن» دارد و باتوجه به اینکه در بسیاری موارد در انواع سرماخوردگی‌ها ما خلط رنگی داریم پس نیاز به «چرک‌خشک‌کن» است ولی این تصور اشتباه است. در حالی‌که که در زبان‌های دیگر اصطلاح عامیانه آنتی‌بیوتیک معمولا دارای چنین بار معنایی گمراه کننده‌ای نیست و مصرف آنتی‌بیوتیک هم در میان آن جوامع بسیارکمتر از مردم ماست.
این متخصص با تاکید بر عدم مصرف بدون تجویز پزشک این نوع دارو عنوان کرد: آنتی‌بیوتیک‌ها به چنددسته مختلف مانند موارد باکتریایی، ویروسی و قارچی تقسیم بندی می‌شوند. حال با این دسته بندی، پزشکان ما معمولا برای موارد باکتریایی این دارو را تجویز می‌کنند اما همین قشر اکثریت جامعه، بدون مشورت با پزشک و به شکل خود تجویزی، این دارو را برای موارد ویروسی مانند سرماخوردگی و... استفاده می‌کنند. این مشکل از ناآگاهی مردم پدید می‌آید که تصور می‌کنند چون اسم دارو «چرک‌خشک‌کن» است، پس برای هر بیماری و هر دردی کاربرد دارد.
ضلع اول؛ پزشکان و دوران کرونا
یزد فاضلی بیان کرد: چالش مصرف زیاد آنتی‌بیوتیک در کشورما البته از دوران شیوع ویروس کرونا آغاز شد. ما در آن دوران به دلیل نبود داروی خاص برای کرونا، مجبور بودیم داروهای مختلفی را تست کنیم تا ببینیم کدام یک می‌تواند در روند بهبود این ویروس کمک کند. در همان زمان، بازهم به اجبار و محدودیت در نداشتن دارو، به سمت آنتی‌بیوتیک‌ها رفتیم و با تحت نظر بودن بیماران، آنتی‌بیوتیک‌ها را برای موارد ویروسی ناشی از کوید۱۹ استفاده کردیم. ولی ماجرا آنجا تمام نشد به طوری که هم اکنون برای آنفولانزا هم از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود در صورتی که آنفولانزا اصلا نیازی به این دارو ندارد چرا که ایمنی خود بدن، ازبین‌برنده این بیماری است.
ضلع دوم؛ انتظارات مردم
این متخصص داروسازی بالینی با ذکر انتظارات مردم که باعث می‌شود پزشکان گاهی نظر خود را عوض کنند و طبق خواسته بیمار عمل کنند ادامه داد: پزشکی که تازه فارغ‌التحصیل شده است، وقتی طبق اطلاعات درست خودش، برای مواردی که واقعا نیازی به داروی قوی ندارند، یک داروی معمولی‌تر تجویز می‌کند ولی فرد بیمار اعتراض می‌کند که چرا دارویی قوی‌تر به او نداده است، باعث می‌شود نظر پزشک هم تغییر کند و ببیند استقبال به سمت داروهایی با دوز زیاد است، پس روش کار خود را تغییر داده و بعد از آن نیز دیگر از داروهای معمولی‌تر استفاده نمی‌کند. چرا که تقاضا دیگر برای داروی معمولی نیست و مردم انتظار داروهای قوی‌تری از آن پزشک دارند.
ضلع سوم؛ رقابت داروخانه‌ها
با توجه که اینکه داروخانه‌ها در سطح شهرها زیاد هستند، مشکلی با عنوان رقابت داروخانه‌ای پدید می‌آید که یزد فاضلی در خصوص اقدامات انجام شده توسط مردم و موارد خطرناک آن گفت: زمانی که دکتر، داروی معمولی تجویز می‌کند، بیمار به داروخانه آمده و تقاضای داروی قوی‌تری می‌کند. وقتی ما که در داروخانه فعالیت داریم و درباره این موضوع علم و آگاهی لازم را داریم به بیمار می‌گوییم که برای مشکلش همان دارویی که دکتر تجویز نموده بهتر است و داروی قوی‌تر را به او نمی‌دهیم، وی سراغ داروخانه دیگری می‌رود و آن داروخانه دوم برای فروش خودش و رقابت با دیگر داروخانه‌ها، آن دارو را در اختیار فرد می‌گذارد. متاسفانه سیستم داروخانه‌ها با یکدیگر هماهنگ نیستند و اتحاد خاصی در زمینه اقدامات پیشگیرانه برای مصرف و تجویز خودسر داروها وجود ندارد. داروخانه‌های محلی نیز یکی دیگر از عوامل فروش زیاد این داروها هستند. زیرا وقتی فرد به داروخانه محلی که با پزشک آنجا آشنا است می‌رود، آن پزشک هم بخاطر روابط همسایگی و آشنا بودن نمی‌تواند طرف را توجیه کند که آن داروی دوز قوی را نگیرد و اگر دارو را تحویل ندهد باعث دلخوری و مشکلاتی از این دست می‌شود.
راه حلی که جواب نداد
یزدفاضلی تصریح کرد: مرداد سال ۱۴۰۱ قیمت دارو روند افزایشی داشت و نسبت به قبل چندین برابر گران شد. امسال هم همین اتفاق تکرار شد و برخی از داروها تا ۳ یا حتی ۴ برابر افزایش قیمت داشتند. پیش از این اعمال افزایش قیمت‌ها، مبلغ یک آنتی‌بیوتیک با بیسکوییت برابری می‌کرد. یکی از اهداف گران شدن برخی از داروها، کم کردن تقاضای مردم در مصرف آن داروها بود ولی بیمه همان داروها را تحت پوشش خود داشت و عملا فرقی نکرد. تا زمانی که در سطح آگاهی مردم برای سلامتی خودشان اندیشیده نشود، انجام هرکاری بی فایده است. همیشه روی داروخانه و پزشکان کار کرده‌اند اما هیچ اقدامی در زمینه آگاهی دادن به مردم انجام نمی‌شود.
آزمایشاتی در ابعاد شهرستان‌ها
برای تحویل آنتی‌بیوتیک سه ضلع موثر پزشکان، داروخانه‌ها و مردم وجود دارد به آنها اشاره شد. وزارت بهداشت برای تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک قبلا به دفعات در دو ضلع پزشک تجویز کننده و داروخانه مداخله‌هایی کرده و قوانینی وضع کرده ولی به نتیجه نرسیده ، ضلع سوم که مردم هستند و بنظر می‌رسد آگاهی آنها تعیین کننده‌تر از همه موارد است. این متخصص داروسازی بالینی با بیان این سخنان، راه حلی هم برای این مشکل ارائه داد و اظهار کرد: راه حل پیشنهادی بنده این است که یک یا چند شهرستان کوچک به عنوان آزمایشی انتخاب شوند سپس میزان تجویز، تحویل و نظر مردم در مورد نیاز به آنتی‌بیوتیک برآورد شود. در مرحله دوم اطلاعات آگاهی دهنده به زبان ساده در چند بیلبورد بزرگ خیابان اصلی پرتردد شهر انجام شود و مردم هر روز در مواجهه با آن باشند و مرحله سوم تجویزهای پزشک و تحویل‌های داروخانه مدل منطقی یابند و مرحله چهارم درنهایت بعد از چندماه میزان تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک ارزیابی و مقایسه شود.
نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما