مروری بر آموزه‌های دینی روایی، مسیری زیبا، آسان و هموار را برای حضور در ضیافت یک‌ماهه رمضان و استفاده از این فرصت بی‌بدیل پیش پای ما می‌گذارد. در این میان بانوان به دلیل ایفای نقش حساس و اثرگذار مادری و همسری بیش از هر کسی می‌توانند به پیمودن این مسیر هم به خود و هم دیگران کمک کنند؛ در این باره با معصومه ظهیری، استاد حوزه و دانشگاه و دبیر ستاد راهبری زن و خانواده گفت‌وگو کرده‌ایم.

رمضان، موسم خودسازی

معصومه ظهیری با بیان اینکه ماه مبارک رمضان فرصتی ویژه برای خودسازی و بهره‌وری معنوی است، اظهار می‌کند: بانوان به‌ویژه مادران، نقشی کلیدی در تقویت این بُعد از زندگی دارند. در آموزه‌های دینی، قرآن و روایات بر جایگاه زنان در رشد معنوی خود و دیگران تأکید زیادی شده است. برای این خودسازی در ماه مبارک رمضان راه‌های متنوع و آسانی وجود دارد که خروجی مطلوب و اثرگذاری را به بانوان در انتهای این ضیافت یک ماهه عرضه می‌کند.

این استاد حوزه و دانشگاه، تقویت ارتباط با خداوند را ازجمله راه‌های این رشد معنوی برشمرده و تصریح می‌کند: قرآن‌خوانی و تدبر در آیات و انس با قرآن در این تقویت رابطه نقش محوری دارد، به‌ویژه آنکه قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ...» (بقره: ۱۸۵)؛ خواندن و تدبر در آیات، فرصتی ویژه برای معرفت و خودسازی به بانوان می‌دهد. علاوه بر این، نماز شب و دعا به‌ویژه در شب‌های قدر فرصتی برای پالایش روح است «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَة الْقَدْرِ» (قدر: ۱) که خوب است بانوان، چه خود و چه خانواده را نسبت به آن متوجه‌تر کنند.

وی با بیان اینکه خدا در قرآن روزه‌داری در ماه رمضان را عامل تقوا معرفی می‌کند، می‌افزاید: روزه نه تنها عبادتی جسمی بوده بلکه جنبه و تأثیر روحی نیز دارد و سبب تزکیه نفس می‌شود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (بقره: ۱۸۳) روزه، تمرینی برای تقویت صبر، تقوا و کنترل نفس است.

مادر؛ نخستین معلم انسان

ظهیری در ادامه به تشریح نقش بانوان در ترویج معنویت در خانواده پرداخته و می‌گوید: یکی از راه‌های این مهم، تربیت فرزندان براساس ارزش‌های رمضان است. مادران نخستین الگوی فرزندان در عبادت هستند. امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه، از مادر به‌عنوان نخستین معلم انسان یاد می‌کند. تشویق فرزندان به نماز و روزه‌های تمرینی و روایت داستان‌های دینی در این زمینه تأثیر بسزایی دارد. مادران می‌توانند فرزندان را از کودکی با مفاهیمی مانند روزه‌داری تمرینی، خواندن دعاهای شب قدر و عادت به نماز و قرآن‌خوانی آشنا کنند.

دبیر ستاد راهبری زن و خانواده، دیگر نقش زنان در استفاده حداکثری از فرصت یک ماهه رمضان المبارک را ایجاد فضای معنوی در خانه دانسته و تأکید می‌کند: مادران با مدیریت برنامه‌های خانواده می‌توانند زمان مناسبی برای قرآن‌خوانی، دعا و اعمال مستحبی اختصاص دهند. ایجاد محیطی آرام و معنوی برای بهره‌مندی اعضای خانواده از شب‌های قدر و سحرها در این زمینه بسیار مهم است.

بهترین زنان

وی بر تقویت بُعد معنوی زندگی زناشویی توسط بانوان تأکید کرده و ادامه می‌دهد: همدلی در روزه‌داری، اقامه نماز جماعت در خانه، خواندن دعاهای مشترک مانند دعای افتتاح و ابوحمزه ثمالی، پیوند معنوی زوجین را تقویت می‌کند. پیامبر(ص) فرمود: «بهترین زنان شما کسانی هستند که همسران خود را به طاعت خدا یاری دهند».

خانواده را به کارهای نیک تشویق کنید

ظهیری احسان و نیکوکاری در ماه مبارک رمضان را دیگر تدبیر زنانه برای بهره‌مندی از فیوضات این ماه برشمرده و بیان می‌کند: بانوان می‌توانند در این ماه با تهیه افطار برای نیازمندان و مشارکت در کارهای خیریه، اجر روزه خود را مضاعف و نیز اعضای خانواده را به مشارکت در کارهای خیر و عام‌المنفعه تشویق کنند. پیامبر(ص) می‌فرماید: «هر که روزه‌داری را افطار دهد، همانند پاداش او را خواهد داشت» و از امام صادق(ع) است که فرمود: «همانا خداوند بندگانی در زمین دارد که در پی رفع نیازهای مردم هستند؛ آن‌ها در روز قیامت در امان‌اند». (الکافی، ج ۲، ص ۱۹۷)

موسم رشد معنوی

وی ابراز می‌کند: ماه رمضان فرصتی برای رشد معنوی است که زنان می‌توانند نه‌تنها خود، بلکه خانواده و جامعه را نیز از برکات آن بهره‌مند کنند. با برنامه‌ریزی و استفاده از توصیه‌های دینی می‌توان از این ماه الهی بیشترین بهره را برد. در منابع شیعی، روایات فراوانی درباره خودسازی در ماه رمضان و نقش بانوان در تربیت و هدایت خانواده وجود دارد.

ظهیری با پیشنهاد بسته برنامه‌ای معنوی به بانوان برای ماه مبارک رمضان، می‌افزاید: خواندن دعاهای مخصوص سحر (دعای سحر، دعای ابوحمزه)، آماده کردن محیط معنوی برای خانواده، قرائت قرآن همراه با تدبر پس از نماز صبح، استغفار و دعا، مدیریت کارهای خانه با نیت عبادت و مشارکت در امور خیر و کمک به نیازمندان در طول روز، خواندن دعای افتتاح و دعای فرج هنگام عصر و مغرب، آماده‌سازی افطار و تشویق خانواده به ذکر و دعا و شرکت در مراسم شب‌های قدر، خواندن دعای جوشن کبیر و استغفار ازجمله کارهایی است که بانوان ما با اهتمام به آن‌ها می‌توانند رمضانی متفاوت و پربرکت در پیش داشته باشند.

وی نظم و برنامه‌ریزی را مهم‌ترین دستاورد عبادات رمضان برشمرده و خاطرنشان می‌کند: منعیات رمضان فرصت‌سازی برای تأمل و تدبر بوده و تکرار ۳۰ روزه روزه‌داری برای تعمیق و اثر آن، پالایش درونی و بیرونی است. رمضان از ریشه رمض به معنای سوزاندن، هم ناخالصی‌های درونی و هم بیرونی را می‌سوزاند، هم جسم را پالایش می‌کند و هم روح را، در این میان، استغفار همچون برگ‌ریزان پاییز، گناهان را می‌ریزاند و سبب روییدن شکوفه‌های عرفان در وجود انسان می‌شود، چنان‌که مولای متقیان(ع) می‌فرمایند: «در ماه رمضان بسیار دعا و استغفار کنید». (نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵)

ظهیری تصریح می‌کند: بستر نظم در رمضان با ساعات خاص در خوردن و امساک و دیگر بایدها و نبایدها، آن هم با نیت قربة الی ‌الله و اینکه حتی خواب روزه‌دار عبادت تلقی می‌شود هم در خانواده است و در این میان زنان در رمضان می‌توانند نقش محوری در هدایت معنوی خانواده ایفا کنند تا با الگو گرفتن از توصیه‌های اهل‌بیت(ع) نه‌تنها خودشان به درجات بالای تقوا برسند، بلکه مسیر معنوی خانواده را نیز هموار ‌کنند. از سحرهای نورانی تا شب‌های قدر، زنان می‌توانند با ایجاد فضای معنوی در خانه، از این ماه بیشترین بهره را ببرند.

خبرنگار: آمنه مستقیمی