توزیع یارانه انرژی در ایران همواره با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، نحوه توزیع بنزین یارانه‌ای است که تاکنون بر اساس مالکیت خودرو، نه تعداد افراد جامعه، تخصیص داده شده است. در این میان، طرح جدیدی مبنی بر اختصاص ۳۰ لیتر بنزین به هر ایرانی مطرح شده است که هدف آن، توزیع عادلانه‌تر یارانه انرژی میان مردم است.

تعیین سهمیه ۳۰ لیتر برای هر ایرانی، بر اساس میزان تولید و نیاز کشور به بنزین محاسبه شده است. ایران روزانه حدود ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند، اما بخشی از این مقدار، یعنی حدود ۳۰ میلیون لیتر، برای مصارف عمومی و حمل‌ونقل اختصاص می‌یابد. اگر ۸۵ میلیون نفر جمعیت کشور را در نظر بگیریم، باقی‌مانده تولید داخلی به‌صورت عادلانه میان مردم توزیع شود، سهم هر نفر روزانه یک لیتر و ماهانه حدود ۳۰ لیتر خواهد بود.

این مدل نه‌تنها به عدالت در توزیع یارانه سوخت کمک می‌کند، بلکه از مصرف بی‌رویه جلوگیری کرده و امکان مدیریت بهتر منابع انرژی را فراهم می‌آورد. همچنین، کسانی که نیاز کمتری به بنزین دارند، می‌توانند مازاد سهمیه خود را در بازار رسمی بفروشند، که این موضوع علاوه بر ایجاد تعادل در مصرف، از قاچاق سوخت و اتلاف منابع ملی نیز جلوگیری خواهد کرد.

در مدل فعلی، خانوارهایی که چندین خودرو دارند، چندین برابر سایرین از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که میلیون‌ها ایرانی که خودروی شخصی ندارند، هیچ سهمی از این یارانه دریافت نمی‌کنند. اجرای طرح جدید، می‌تواند این رویه را تغییر داده و یارانه بنزین را به جای خودرو، مستقیماً به هر فرد ایرانی اختصاص دهد.

محمد میرزایی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، در این گفت‌وگو به بررسی ابعاد این طرح، تأثیر آن بر مصرف بنزین، مزایای اقتصادی و چالش‌های احتمالی اجرای آن می‌پردازد.

چرا مدل فعلی توزیع بنزین ناعادلانه است؟

وی در ابتدای گفت‌وگو، با اشاره به ناعادلانه بودن توزیع یارانه بنزین در کشور، تأکید می‌کند که مدل فعلی، باعث شده بخش زیادی از مردم از این یارانه محروم بمانند.

در حال حاضر، یارانه بنزین بر اساس تعداد خودرو توزیع می‌شود، نه بر اساس تعداد افراد. این یعنی هر کسی که چندین خودرو داشته باشد، چند برابر یک فرد بدون خودرو از یارانه انرژی بهره‌مند می‌شود. در این میان، میلیون‌ها ایرانی که فاقد خودروی شخصی هستند، عملاً از یارانه بنزین هیچ بهره‌ای نمی‌برند. این روش، ناعادلانه است و نیاز به اصلاح جدی دارد.

وی ادامه می‌دهد که این مدل، باعث افزایش مصرف بی‌رویه و قاچاق سوخت نیز شده است.

وقتی قیمت بنزین پایین باشد و یارانه بیشتری به پرمصرف‌ها اختصاص داده شود، مصرف غیرمنطقی افزایش می‌یابد. بخشی از این مصرف، به قاچاق سوخت منجر می‌شود، چرا که تفاوت قیمت داخلی و خارجی بنزین بسیار زیاد است. بنابراین، هم منابع ملی هدر می‌رود و هم کسانی که واقعاً به یارانه نیاز دارند، از آن بی‌بهره می‌مانند.

بنزین چگونه توزیع خواهد شد؟

میرزایی با اشاره به جزئیات این طرح، توضیح می‌دهد که در مدل جدید، یارانه بنزین به‌جای خودرو، مستقیماً به هر فرد ایرانی تعلق خواهد گرفت.

بر اساس این طرح، هر ایرانی بدون در نظر گرفتن اینکه خودرو دارد یا نه، ماهانه ۳۰ لیتر بنزین یارانه‌ای دریافت خواهد کرد. این سهمیه، می‌تواند به‌صورت اعتبار در کارت سوخت افراد ذخیره شود و اگر کسی نیاز به بنزین نداشته باشد، می‌تواند مازاد آن را در یک بازار رسمی به دیگران بفروشد.

وی ادامه می‌دهد که این روش، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر عدالت اجتماعی، منطقی‌تر از مدل فعلی است.در این مدل، همه مردم سهم یکسانی از یارانه انرژی خواهند داشت. آن‌هایی که نیاز به بنزین دارند، می‌توانند از سهم خود استفاده کنند و آن‌هایی که نیازی ندارند، می‌توانند آن را بفروشند و مبلغ حاصل را برای نیازهای دیگر خود استفاده کنند. این روش، نه‌تنها عادلانه‌تر است، بلکه به کاهش مصرف غیرضروری نیز کمک می‌کند.

تأثیر این طرح بر مصرف و قاچاق سوخت

یکی از نگرانی‌های مهم در اجرای این طرح، تأثیر آن بر میزان مصرف و قاچاق سوخت است.میرزایی در این زمینه توضیح می‌دهد که این روش، می‌تواند مصرف را مدیریت کرده و از هدررفت منابع جلوگیری کند.

در حال حاضر، مصرف بنزین در کشور بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. بخش قابل‌توجهی از این مصرف، ناشی از سیاست‌های غلط یارانه‌ای است که باعث شده مردم، انگیزه‌ای برای کاهش مصرف نداشته باشند. اما اگر بنزین بر اساس سهمیه فردی تخصیص یابد، مردم تشویق می‌شوند که از این سهمیه به‌طور بهینه استفاده کنند.

نماینده مجلس؛ همچنین به تأثیر این طرح بر کاهش قاچاق سوخت اشاره می‌کند.در مدل فعلی، سهمیه‌های سوخت عمدتاً در اختیار دارندگان خودرو است و این موضوع، زمینه‌ساز سوءاستفاده و قاچاق شده است. اما وقتی بنزین به هر فرد تعلق بگیرد و یک بازار رسمی برای خریدوفروش آن ایجاد شود، امکان سوءاستفاده کاهش می‌یابد و نظارت دولت بر بازار سوخت نیز بهتر خواهد شد.

چالش‌های اجرای طرح و الزامات موفقیت آن

با وجود مزایای این مدل، اجرای آن با چالش‌هایی همراه خواهد بود.میرزایی در این رابطه خاطرنشان می‌کند که یکی از چالش‌های اصلی، ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال برای توزیع و مدیریت سهمیه بنزین است.

برای اجرای موفق این طرح، نیاز به یک سامانه شفاف و کارآمد داریم که سهمیه هر فرد را مشخص کند و امکان خرید و فروش رسمی را فراهم کند. اگر این سامانه به‌درستی طراحی و اجرا شود، این مدل می‌تواند بسیار کارآمد باشد.

وی همچنین تأکید می‌کند که اجرای این طرح، نیازمند همراهی مردم و فرهنگ‌سازی در زمینه مدیریت مصرف انرژی است.

هر تغییری در سیاست‌های یارانه‌ای، نیاز به اطلاع‌رسانی و همراهی مردم دارد. دولت باید به‌طور شفاف توضیح دهد که این طرح، چگونه به نفع همه مردم خواهد بود و چگونه می‌تواند از نابرابری‌ها و هدررفت منابع جلوگیری کند. تنها در این صورت، می‌توان انتظار داشت که مردم از این تغییر حمایت کنند.

نماینده مجلس در پایان افزود: به طور خلاصه ؛ طرح اختصاص ۳۰ لیتر بنزین به هر ایرانی، گامی مهم در مسیر توزیع عادلانه‌تر یارانه انرژی است. مدل فعلی، باعث شده که پرمصرف‌ها سهم بیشتری از یارانه ببرند، درحالی‌که میلیون‌ها ایرانی بدون خودرو از این مزیت محروم هستند.

در مدل جدید، هر فرد سهم مشخصی از بنزین خواهد داشت و در صورت نیاز، می‌تواند مازاد سهمیه خود را بفروشد. این روش، هم عدالت اجتماعی را برقرار می‌کند، هم مصرف را بهینه می‌سازد و هم از قاچاق سوخت جلوگیری خواهد کرد. بااین‌حال، برای اجرای موفق این طرح، لازم است زیرساخت‌های دیجیتالی تقویت شود، بازار رسمی خرید و فروش بنزین شکل بگیرد و مردم از مزایای این تغییر آگاه شوند. اگر این چالش‌ها به‌درستی مدیریت شوند، ایران می‌تواند گامی بزرگ به‌سوی اصلاح نظام یارانه‌ای و مدیریت بهتر منابع انرژی بردارد.