کارشناسان هشدار می‌دهند اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، زیرساخت‌های شهری، امنیت زیستی و حتی آینده ساکنان بسیاری از مناطق کشور در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت.
مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به ابعاد گسترده فرونشست زمین در کشور،می گوید:پدیده فرونشست زمین،موضوعی است که سابقه ای نزدیک به پنجاه سال در کشور ما دارد و از اواسط دهه ۷۰ روند رشد و شدت آن شتاب قابل توجهی پیدا کرده است.
علی بیت‌اللهی،در گفت و گو با خبرنگار ما با بیان اینکه گستردگی این پدیده به تمامی استان‌های کشور، به جز استان گیلان، رسیده است، ادامه می دهد:از نظر وسعت و میزان آسیب، استان خراسان رضوی بیشترین گسترش فرونشست را تجربه کرده است، به‌گونه‌ای که پهنه‌های متعددی از این استان، از جمله شهرهای بزرگ آن، تحت تأثیر مستقیم قرار گرفته‌اند.
وی با اشاره به اینکه استان‌هایی مانند فارس، کرمان، اصفهان، تهران، آذربایجان غربی، سمنان و یزد نیز درگیر این پدیده هستند، می افزاید:این روند که از دهه‌های گذشته آغاز شده، در برخی مناطق کشور به اعدادی شگفت‌آور از نظر نرخ فرونشست رسیده ؛ به طوری که در بعضی نقاط تا ۴۰ سانتی‌متر در سال گزارش شده است.
وی تأکید می کند:در مقایسه جهانی، کمتر نقطه‌ای با این نرخ بالای فرونشست دیده می‌شود، و این موضوع، زنگ خطری جدی برای آینده کشور است.
این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود، با تأکید بر لزوم اتخاذ رویکرد چندوجهی در مقابله با پدیده فرونشست زمین، اظهار می دارد:با توجه به ماهیت چند بعدی این پدیده، راهکارهای مقابله نیز باید همه‌جانبه و هماهنگ با نهادهای مختلف باشد.
وی با اشاره به اینکه اصلی‌ترین عامل فرونشست زمین در ایران، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی است، توضیح می دهد:ما تاکنون حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی خود را از دست داده‌ایم؛ رقمی بسیار بزرگ که جبران‌ناپذیر است.
وی ادامه می دهد:در شرایط مدیریت پایدار منابع آبی، آنچه از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود، باید به‌طور طبیعی یا مصنوعی جایگزین شود؛ در حالی که در ایران، برداشت بی‌رویه و عدم تغذیه آبخوان‌ها موجب کاهش شدید سطح آب شده و در نهایت، باعث نشست زمین می‌شود.
مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه راهکار اساسی جلوگیری از ادامه این روند، کنترل و مدیریت افت آب‌های زیرزمینی است، می گوید:برای رسیدن به این هدف، باید عواملی مانند چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های غیرقانونی از چاه‌های مجاز را کنترل کنیم؛ وظیفه‌ای که بر عهده وزارت نیرو قرار دارد.
بیت‌اللهی در ادامه با اشاره به تجربیات موفق سایر کشورها در زمینه مدیریت آب‌های زیرزمینی، خاطرنشان می کند:تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی یکی از روش‌های مؤثر در این حوزه است؛ این روش در کشورهایی که با پدیده فرونشست مقابله کرده‌اند، به کار گرفته شده و نتایج مثبتی داشته است.
وی با انتقاد از اجرا نشدن چنین پروژه‌هایی در مناطقی مانند خراسان رضوی می افزاید:متأسفانه در مناطقی که بیشترین آسیب را از فرونشست دیده‌اند، حتی یک پروژه جدی برای تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها انجام نشده است.
این پژوهشگر با بیان اینکه مسئله تنها مربوط به منابع آب نیست،می گوید:در کشور ما، ۹۰ درصد مصرف آب به حوزه کشاورزی اختصاص دارد؛ در حالی که تنها شش درصد برای شرب و حدود چهار درصد برای صنعت مصرف می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه مدیریت مصرف آب در کشاورزی باید در اولویت قرار گیرد، ادامه می دهد:در کشورهایی که در این زمینه موفق بوده‌اند، روش‌های آبیاری سنتی مانند آبیاری غرقابی جای خود را به روش‌های نوین داده‌اند که با مصرف کمتر آب، بازده بیشتری نیز دارند.
بیت‌اللهی در ادامه با اشاره به اتلاف شدید منابع آبی در آبیاری غرقابی اظهار می دارد:برآوردها نشان می‌دهد که تا ۷۰ درصد آب در این روش تبخیر می‌شود یا از دست می‌رود، در حالی که با بهره‌گیری از فناوری های نوین، می‌توان این هدررفت را به حداقل رساند.
مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه نوع محصولات کشاورزی نیز نقش کلیدی در مصرف آب دارند، تصریح می کند:محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارند، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد می‌کنند و ناچار موجب افزایش زمان پمپاژ و بهره‌برداری از چاه‌ها می‌شوند.
وی با انتقاد از عدم مدیریت نوع کشت در کشور، خاطرنشان می کند:دستگاه‌های متولی، به‌ویژه وزارت جهاد کشاورزی، باید سیاست‌های تشویقی برای تغییر الگوی کشت ایجاد کنند؛اما تاکنون اقدامات قابل توجهی در این زمینه دیده نشده است،این درحالی است که مکان‌یابی نادرست صنایع آب بر در مناطق خشک کشور، تأسیس صنایع سنگین مانند پتروشیمی‌ها یا صنایع فلزی در استان‌های کم‌آب، اشتباه راهبردی است که فشار بر منابع آبی را تشدید کرده و موجب فرونشست زمین می‌شود.
وی می افزاید:وزارت صنعت و وزارت نفت باید در جانمایی صنایع به این مسائل توجه کنند؛ چرا که ادامه این روند در نهایت به ضرر کشور تمام خواهد شد.
این کارشناس به نقش فرهنگ‌سازی عمومی در کاهش مصرف آب اشاره می کند و می گوید:در شهرسازی‌های موفق دنیا، توجه ویژه‌ای به نفوذپذیر کردن سطوح شهری، بازیافت آب‌های سطحی و آموزش‌های مصرف بهینه داده شده است.
وی با بیان اینکه اقدامات خرد شهروندان نیز در کاهش مصرف آب و جلوگیری از فرونشست نقش دارند،می افزاید: از شست‌وشو، استحمام و مصرف خانگی گرفته تا استفاده مجدد از آب‌های خاکستری، همه این موارد در مجموع می‌تواند تأثیرگذار باشد.
وی با ابراز امیدواری نسبت به آینده، تصریح می کند:خوشبختانه به تازگی موضوع تدوین مقررات ملی مقابله با فرونشست زمین در هیئت دولت مطرح شده و انتظار می‌رود که این موضوع با جدیت دنبال شود.
بیت‌اللهی می گوید:اگر این مقررات با دستورالعمل‌ها و الزامات مشخص در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت، شهرسازی و مدیریت منابع آبی اجرایی شوند، می‌توان به کاهش روند فرونشست در کشور امیدوار بود.
نظر شما