بیست و پنجم ذی‌القعده، روزی است با هاله‌ای از نورانیت آفرینش و انتظار؛ روز «دحوالارض» که در روایات اهل بیت(ع) به عنوان زمان گسترش زمین از زیر کعبه معظمه معرفی شده است. این روز، تنها یادآور رویدادی زمینی نیست، بلکه حلقه‌ای استوار میان توحید، مبارزه با طاغوت و فرج موعود را ترسیم می‌کند.

آیات تکوین؛ از گسترش سایه تا شکوفایی زمین

قرآن کریم با دو گواه آسمانی، رازهای دحوالارض را فاش می‌سازد. نخست در سوره فرقان، آنجا که خداوند با بیان نشانه‌های حیرت‌انگیز قدرت خویش می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاکِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلًا» (آیا به پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را گسترانید؟ و اگر می‌خواست آن را ساکن می‌ساخت، سپس خورشید را بر آن گواه قرار دادیم). (فرقان:۴۵). این آیه، مقدمه‌ای است برای درک حادثه‌ای عظیم‌تر در سوره نازعات: «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا، أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا، وَ الْجِبَالَ أَرْسَاهَا، مَتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ» (و زمین را پس از آن [آفرینش آسمان] بگسترد؛ از آن آب و چراگاهش را برون آورد، و کوه‌ها را استوار ساخت؛ تا مایه بهره‌وری شما و چهارپایانتان باشد). (نازعات:۳۰-۳۳)

مفسران با استناد به این آیات، دحوالارض را «خروج نخستین خشکی از آب‌ها» می‌دانند؛ رویدادی که نقطه آغازش حرم امن الهی (کعبه) بود. این تفسیر، تنها بیان جغرافیایی نیست، بلکه کنایه‌ای است از نقش مرکزی توحید در شکوفایی تمدن بشری. همان‌گونه که زمین از کعبه گسترش یافت، دین حنیف نیز از این نقطه به سراسر جهان رسوخ کرد.

دعا، روزه و لعن ستمگران؛ سه‌گانه عبادت در روز دحوالارض

در مکتب اهل بیت(ع)، روز دحوالارض کارگاهی برای پرورش انسان منتظر است؛ انسانی که در پرتو عبادت و مبارزه، خود را برای همراهی با حجت الهی آماده می‌سازد. شیخ طوسی در «مصباح المتهجد»، دعایی را روایت می‌کند که گویای پیوند ناگسستنی میان دحوالارض، مبارزه با ظلم و انتظار فرج است: «اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ... وَ فَاتِحَ الْأَبْوَابِ الْمَسْدُودَةِ... وَ اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیَائِکَ» (خدایا! ای گستراننده کعبه... ای گشاینده درهای بسته... مرا از همراهان اولیای خود قرار ده).

این فرازها سه جهت کلیدی را ترسیم می‌کنند: نخست، تقدیس نظام آفرینش که در گسترش زمین از حرم خداوند تجلی یافته؛ دوم، مبارزه با انسدادهای ظلمانی که با شکستن قفل‌های ستم محقق می‌شود؛ و سوم، همراهی با حجت الهی که عالی‌ترین آرزوی مؤمن در مسیر انتظار است.

روایتی از امام رضا(ع) نیز بر شکوه این روز مُهر تأیید می‌زند: «هر که روز دحوالارض را روزه بدارد، پاداش شصت ماه روزه را می‌یابد. این شب، زادروز ابراهیم خلیل(ع) و عیسی روح‌الله(ع) است و زمین از زیر کعبه گسترانیده شد.» (مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذی‌القعده)

این سخن، گویای آن است که دحوالارض تنها یک رخداد کیهانی نیست، بلکه حلقه‌ای از زنجیره‌ی مبارزه پیامبران با شرک و ظلم است. تولد ابراهیم(ع)، الگوی شکستن بت‌ها و عیسی(ع)، نماد مبارزه با تحریف‌ها، در کنار خروج پیامبر اکرم(ص) برای حجة الوداع که خود بیانیه‌ پایانی رسالت الهی بود این روز را به صحنه‌ای برای گردآوری اضداد بدل می‌سازد: از یک سو، زایش پیامبران اصلاح‌گر و از سوی دیگر، تکمیل دین عدالت‌گستر.

دحوالارض؛ جغرافیای انتظار

همان‌گونه که زمین در این روز از نقطه‌ای واحد به گستردگی رسید، انتظار فرج نیز می‌بایست از نقطه دل آغاز شود. روایات تصریح می‌کنند که قیام امام عصر(عج) نیز در چنین روزی محقق خواهد شد. این همزمانی، تصادفی نیست؛ بلکه پیامی است استراتژیک؛ آنجا که زمین از حرم خدا گسترش یافت، عدالت نیز باید از حرم دل‌های مؤمنان بجوشد. لعنت بر ستمگران در این روز، تنها یک عمل عبادی نیست، بلکه بیعت‌نامه‌ای است با امام زمان(عج) که فرمود: «یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطًا وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْمًا وَ جَوْرًا» زمین را از قسط و عدل آکنده می‌سازد، همان‌گونه که از ظلم و جور پر شده باشد.

امروز، روز زایش زمین از آب‌هاست، روز زایش امید از دل تاریکی‌هاست. آیا تو نیز از آب‌های رخوت خویش، خشکی‌ای برای استقرار عدالت خواهی رویاند؟