در گزارش پیشین با عنوان «ساماندهی عشایر خراسان رضوی؛ از تصویب آیین‌نامه تا چالش‌های میدانی» مدیر کل امور عشایر خراسان رضوی عنوان کرد: خواسته ما این است اکیپ‌های سیار بهداشت و درمان در مناطق عشایری به صورت هفتگی حاضر شوند و مسائل بهداشتی خانواده‌های عشایر به ویژه زنان را مورد بررسی قرار دهند. در گذشته این اکیپ‌ها به صورت منظم در مناطق ییلاقی و قشلاقی حاضر می‌شدند؛ اما در چند سال اخیر این موضوع به شدت کمرنگ شده است. زمانی عنوان شد فرزندان تحصیلکرده عشایر آموزش کمک‌های اولیه را ببینند تا به وقت نیاز خدمت‌رسانی کنند و این آمادگی وجود دارد که فرزندان دختر این خانواده‌ها را برای آموزش معرفی کنیم.
از سوی دیگر براساس آمار، از جمعیت حدود 7/5 میلیون نفری خراسان رضوی، حدود ۵/۵ میلیون نفر زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار دارند که بخش زیادی از جمعیت عشایر استان هم در این آمار هستند.

سلامت عشایر خراسان رضوی، زیر سایه کمبود آمار دقیق

مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره این موضوع به خبرنگار ما گفت: یکی از محورهای اصلی اختلافات، مربوط به تفاوت آمار جمعیتی عشایر است. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی اداره کل امور عشایر، جمعیت عشایر استان بیش از ۳۵هزار نفر اعلام شده، در حالی که بر اساس اطلاعات ثبت شده بر مبنای کد ملی در سامانه‌ پرونده الکترونیک سلامت، تعداد عشایر کوچ‌نشین زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد حدود هزار و ۸۸۰ نفر است.
حسن عبدالله‌زاده توضیح داد: در سال‌های اخیر بخشی از جمعیت عشایر کوچ‌نشین به سکونت ثابت در روستاها روی آورده‌اند و به همین خاطر در سامانه‌های نظام سلامت به عنوان جمعیت روستایی ثبت شده‌اند. این موضوع سبب شده داده‌های دو دستگاه از نظر تعاریف جمعیتی و آمار پایه، تفاوت قابل توجهی داشته باشند. به بیان دیگر، اداره امور عشایر برخی افراد را که پیش از این جزو عشایر بودند؛ ولی در حال حاضر ساکن و ثابت شده‌اند، به عنوان عشایر کوچ‌نشین محاسبه می‌کند؛ اما از نظر تعاریف جمعیتی حوزه بهداشت، آن‌ها در گروه‌ جمعیت روستایی قرار می‌گیرند.
وی در خصوص میزان و نوع خدمات ارائه شده به جامعه عشایری در ۶ ماهه نخست سال جاری عنوان کرد: تعداد ۴۲ تیم سلامت سیار به مناطق عشایری اعزام و در مجموع نزدیک به هزار و ۹۵۲ خدمت به جمعیت هدف مورد نظر ارائه شده است.

خدمات به زنان جامعه عشایری جزو وظایف تیم‌های سلامت است

مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در پاسخ به پیگیری نامه‌های امور عشایر استان برای ارائه خدمات بهداشتی توضیح داد: برخی نامه‌ها به وزارت بهداشت ارسال شده‌اند که جزو بسته‌های خدمت قابل ارائه به جمعیت زیر پوشش و خدمات جاری نظام سلامت بوده و بعضی نیز جزو مأموریت‌های حوزه بهداشت نیستند. از این رو دستورالعمل مشخص و ابلاغی رسمی از وزارتخانه به دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه ارسال نشده است. در موضوع ارائه خدمات به زنان جامعه عشایری هم این خدمات جزو وظیفه‌های تیم‌های سلامت است و همه خدمات شامل مراقبت‌های پیشگیرانه و درمانی از جمله مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان، واکسیناسیون کودکان و مادران، مراقبت از بیماری‌های واگیر و غیرواگیر، غربالگری بیماری‌ها و آموزش‌ بهداشت فردی انجام می‌شود و ارائه داروهای رایگان نیز از جمله اقدام‌های دیگر است.
عبدالله‌زاده تأکید کرد: تمامی خدمات مطابق بسته خدمتی مصوب وزارت بهداشت انجام می‌شود و هر خدمت به دقت در سامانه پرونده الکترونیک سلامت ثبت شده و قابلیت گزارش‌گیری و مستندسازی کامل را دارد. بر این اساس، دانشگاه علوم پزشکی مشهد ارقام و آمار خود را طبق کد ملی افراد ثبت می‌کند و بسیاری از خدمات مطرح شده در بسته‌های خدمات سلامت وزارت بهداشت پیش‌بینی و به شکل مستمر در مناطق عشایری ارائه می‌شود.
وی در موضوع آموزش کمک‌های اولیه به فرزندان عشایر نیز تصریح کرد: جذب نیروهای بومی از دیگر نکات مورد بحث است و فرایند جذب بهورزان بومی بر اساس دستورالعمل‌های کشوری انجام می‌شود و فقط افراد بومی هر منطقه می‌توانند در آزمون‌های استخدامی مربوط شرکت کنند. در خصوص آموزش کمک‌های اولیه، این نوع آموزش‌ها بیشتر به عهده جمعیت هلال‌احمر است و دانشگاه علوم پزشکی برنامه مستقل و مشخصی برای آموزش کمک‌های اولیه در میان عشایر ندارد.
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در بحث ثبت و ارجاع آمار توضیح داد: سامانه الکترونیک سلامت، امکان ثبت دقیق خدمات ارائه شده را فراهم آورده و بر اساس کد ملی افراد و زمان خدمت، گزارش‌های تفکیکی تهیه می‌شود که می‌تواند مبنای ارزیابی عملکرد و برنامه‌ریزی‌های آتی قرار بگیرد.

سخن آخر...

نتیجه‌ای که از بررسی وضعیت خدمات بهداشتی در میان عشایر خراسان رضوی حاصل می‌شود، بیش از هر چیز نشان‌دهنده شکاف میان آمار رسمی دستگاه‌ها و واقعیت میدانی خدمت‌رسانی است. از یک سو، اداره کل امور عشایر بر ضرورت حضور مستمر و هفتگی اکیپ‌های سلامت تأکید دارد و از سوی دیگر دانشگاه علوم پزشکی مشهد ارائه خدمات را در قالب بسته‌های مصوب وزارت بهداشت کافی می‌داند. این تفاوت در تعریف جمعیت و اولویت‌های اجرایی، محل اختلافی است که باید نمود واقعی آن را در زندگی عشایر جست‌وجو کرد تا خود عشایر کوچرو به این پرسش پاسخ بدهند؛ آیا خدمات بهداشتی و درمانی که به آن‌ها داده می‌شود، مشکلات معمولشان را حل می‌کند یا چالش نبود آمار واقعی، بیش از آنچه در این مصاحبه‌ها گفته می‌شود، در واقعیت جریان دارد؟ در نهایت، آینده خدمات بهداشتی عشایر وابسته به آن است که نهادهای مرتبط، با پرهیز از ارائه آمارهای جزیره‌ای و با اتکا به یک تعریف مشترک از جمعیت عشایری، سیاستی هماهنگ و منسجم را دنبال کنند. تنها در این صورت است که می‌توان از شعار دسترسی عادلانه به خدمات سلامت، به یک واقعیت ملموس در زندگی عشایر کوچ‌نشین رسید.