در شهرهای شلوغ و خیابانهای پرهیاهو، تصویری تلخ و در عین حال نادیده گرفته شده از زندگی برخی از کودکان دیده میشود؛ کودکانی که به جای بازی، تحصیل و لذت بردن از دوران کودکی، مجبورند بار زندگی را بر دوش بکشند. آنها در کنار فروشندگی در بازارها، دستفروشی در پیادهروها، جمعآوری زباله، یا کمک به کسبوکارهای کوچک خانوادگی مشغول به کار هستند. این کودکان، اغلب بدون حقوق و حمایت قانونی، در محیطهایی پرخطر فعالیت میکنند و در معرض آسیبهای جسمی، روانی و اجتماعی قرار دارند.
پدیده کودکان کار یکی از چالشهای مهم اجتماعی است که نه تنها سلامت و آینده خود کودک را تهدید میکند، بلکه انعکاسی از ضعفهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز محسوب میشود. فقر خانوادگی، بیسرپرستی، مشکلات خانوادگی و نبود دسترسی به آموزش مناسب، همگی عواملی هستند که کودکان را به کار وادار میکنند. متأسفانه بسیاری از این کودکان از حقوق اولیه خود مانند تحصیل، بازی، مراقبتهای بهداشتی و زندگی امن محروم میمانند و در نتیجه چرخه فقر و آسیب اجتماعی در خانوادهها و جامعه ادامه پیدا میکند.
فاطمه سلطانی، سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی مرکز فوریتهای اجتماعی، پیشگیری از آسیبها و بازتوانی اعتیاد، در گفتوگویی درباره کودکان کار خیابانی میگوید: ارائه آمار رسمی، دقیق و یکپارچه از کودکان کار در ایران دشوار است، زیرا برخی از کودکان در مشاغل غیررسمی خیابانی و کارگاهها فعالیت میکنند و تعاریف متعدد از کودک کار ثبت دقیق را مشکل میکند.
سلطانی درباره عوامل ورود کودکان به کار، توضیح میدهد: مهمترین دلایل اقتصادی شامل فقر، بیکاری یا درآمد ناکافی سرپرست خانواده و افزایش هزینههای زندگی است، عوامل اجتماعی و فرهنگی مانند سطح پایین تحصیلات خانواده، هنجارها و باورهای فرهنگی، مهاجرت و حاشیهنشینی نیز نقش دارند.
وی ادامه میدهد: عوامل خانوادگی مانند فوت یا بیماری سرپرست، طلاق، اعتیاد والدین یا بدسرپرستی و عوامل فردی مثل ترک تحصیل یا تمایل به کسب استقلال نیز کودکان را به چرخه کار و ترک تحصیل سوق میدهد.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره مشاغل کودکان کار بیان میکند: این مشاغل به دو دسته خیابانی و غیرخیابانی تقسیم میشوند، مشاغل خیابانی شامل دستفروشی، زبالهگردی، تکدیگری، واکسی، پادویی در مغازهها و خدمات گذری مانند شیشه پاککنی است. مشاغل غیرخیابانی و پنهان که کمتر دیده میشوند، مانند کار در کارگاههای کوچک و غیراستاندارد، کشاورزی، خدمات خانگی و رستورانها، ممکن است آسیبهای بیشتری برای کودکان داشته باشند.
سلطانی تصریح میکند: طبق قوانین، بخشی از فعالیت نوجوانان بالای ۱۵ سال که با اجازه ولی و جنبه آموزشی دارند، مشمول تعریف کودک کار نمیشود.
وی درباره خشونت و سواستفاده میگوید: متاسفانه انواع خشونت فیزیکی، روانی و عاطفی، بهرهکشی اقتصادی، غفلت و بیتوجهی برای کودکان کار ممکن است اتفاق بیفتد.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره فعالیت سازمان بهزیستی توضیح میدهد: از سال ۱۳۷۸، سازمان بهزیستی در حوزه کودکان کار و خیابان فعال است، با استفاده از مراکز روزانه حمایتی و آموزشی، مددکاران اجتماعی و کارشناسان مراکز اورژانس اجتماعی، کودکان خیابانی شناسایی و به استفاده از خدمات مراکز تشویق میشوند.
وی درباره مراحل حمایت از کودکان میگوید: این مراحل شامل شناسایی، جذب، تشکیل پرونده، بازدید از منزل، تشکیل تیم تخصصی، تهیه برنامه حمایتی کودک و خانواده و توانمندسازی آموزشی و شغلی است.
سلطانی میافزاید: این فرآیند شامل ثبتنام کودک در مدرسه، آموزش مهارتهای زندگی و حرفهآموزی والدین نیز میشود.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره مراکز حمایتی توضیح میدهد: سه نوع مرکز وجود دارد: مرکز روزانه غیردولتی حمایتی آموزشی کودک و خانواده، مرکز نگهداری غیردولتی کوتاهمدت تا بلندمدت کودکان و مرکز ساماندهی شبانهروزی دولتی.
وی درباره خدمات ارائه شده میگوید: در مرکز حمایتی و آموزشی کودک و خانواده، خدمات شامل شناسایی و جذب کودکان کار، ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی، خدمات حمایتی و بازتوانی، مددکاری اجتماعی و خدمات روانشناسی است.
سلطانی ، درباره نگهداری شبانهروزی موقت میگوید: این خدمات شامل سرپناه و مراقبت از کودکان، خدمات تخصصی روانشناسی و آموزشی، جانمایی در مراقبتهای جایگزین و آمادهسازی برای ورود مستقل به جامعه است.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره حمایت از خانوادهها بیان میکند: ارجاع والدین معتاد به مراکز درمانی، حمایت مالی، آموزش فرزندپروری و مهارتهای زندگی، و مشاوره فردی و خانوادگی از جمله اقدامات است.
وی درباره همکاری بین دستگاهی میگوید: آییننامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان وظایف وزارتخانهها و دستگاههای دولتی و غیردولتی را مشخص کرده است، همکاری منسجمتر بین دستگاهها اثرگذاری بالایی در بازتوانی کودکان و خروج آنها از چرخه کار خواهد داشت.
سلطانی درباره برنامههای آموزشی مهارتهای زندگی و شغلی میگوید: برای والدین کودکان کار و خیابان، کلاسهای فنی و حرفهای و مهارتهای زندگی برگزار میشود.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره بازگشت کودکان به مدرسه توضیح میدهد: یکی از وظایف مهم مراکز، بازگرداندن کودکان بازمانده از تحصیل به مدرسه است و در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵۰۰ کودک در مدارس ثبتنام شدهاند.
وی درباره جلوگیری از بازگشت کودکان به چرخه کار میگوید: نظارت مستمر، بازدیدهای دورهای و پیگیری وضعیت تحصیلی و اقتصادی خانواده انجام میشود تا وابستگی مالی کودک به خانواده کاهش یابد.
سلطانی درباره حمایتهای مشاورهای بیان میکند: مراکز موظف به داشتن حداقل یک روانشناس و یک مددکار اجتماعی هستند و مشاوره فردی، خانوادگی و گروهی و کلاسهای مهارت زندگی ارائه میدهند.
سرپرست معاونت اورژانس اجتماعی درباره توانمندسازی خانوادهها میگوید: اکثر کودکان کار دارای خانواده هستند و علت حضور در خیابان مشکلات خانواده است.
وی میافزاید: توانمندسازی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خانواده، کمک به درمان بیماری و اعتیاد والدین و اشتغال والدین بیکار از اقدامات مهم است.
نظر شما