با نزدیکشدن به یازدهم اردیبهشت سال آینده و آغاز شمارش معکوس برای انتخابات شوراهای شهر، فضای سیاسی کشور آرامآرام وارد مرحلهای تازه میشود. انتخاباتی که این بار- برای نخستین بار- در تهران به شیوه تناسبی برگزار خواهد شد؛ مدلی که بسیاری آن را آزمونی مهم برای سنجش وزن واقعی احزاب و جریانهای سیاسی میدانند.
در این میان، تحرکات انتخاباتی احزاب، از اصلاحطلب تا اصولگرا و سازندگی، نسبت به دورههای پیش پررنگتر شده و هر کدام تلاش میکنند پیش و بیش از رقبا جای پای خود را در میدان رقابت محکم کنند.
آیا این آرایش جدید سیاسی میتواند موتور مشارکت اجتماعی را روشنتر کند؟ روزنامه قدس به سراغ چهار تن از کارشناسان و اعضای سه جریان مهم سیاسی (اصولگرا، اصلاحطلب و سازندگی) رفته است تا تصویری روشنتر از میدان پیشرو ترسیم کنند.
مسئله اصلی مشارکت مردم است
حسین کنعانیمقدم، فعال سیاسی اصولگرا:
انتخابات شورای شهر تهران که برای نخستین بار به شیوه تناسبی برگزار میشود، صحنهای تازه و پرچالش برای احزاب سیاسی کشور است. در این میان، رسالت احزاب بیش از هر زمان دیگری نمایان میشود؛ رسالتی که بخشی از آن تکلیفی و بخشی دیگر براساس درک و فهم آنان از مردم ایران است. بخش تکلیفی، ابتدا شناخت دقیق قوانین و آییننامههای انتخاباتی است؛ قوانینی که با تغییر مدل انتخابات و تناسبی شدن آن، ابعاد متنوع و پیچیدهای یافته و نیازمند آموزش و اطلاعرسانی گسترده در افکار عمومی است، چرا که عدم آگاهی شهروندان و حتی برخی تشکلها میتواند مانع ورود مؤثر احزاب به صحنه شود.اما پس از قانون، مسئله اصلی، مشارکت مردم است. انتخابات بدون حضور و اعتماد مردم معنا ندارد و این نقطهای است که احزاب باید با تمام ظرفیت وارد عمل شوند. از ارائه برنامههای عملیاتی و شفاف گرفته تا گزینش و معرفی نامزدهایی که بتوانند وعدهها و برنامههای خود را اجرا کنند، همه بخشی از مسئولیت احزاب است. شعار دادن و تبدیل مطالبات مردم به وعدههای غیرعملی، نه تنها موجب ایجاد یأس و ناامیدی میشود، بلکه سرمایه اجتماعی اعتماد به انتخابات را نیز کاهش میدهد.
بررسی جریانهای اصولگرا نشان میدهد جلسات هفتگی و ماهانه برای همفکری و برنامهریزی برگزار میشود تا انسجام میان جبههها حفظ شده و نیروهای خود را در انتخابات سازماندهی کنند. تناسبی شدن انتخابات، نقش احزاب در ارائه لیستهای انتخاباتی را پررنگتر کرده و وحدت در جریان اصولگرا هم برای جلوگیری از ریزش آرا حیاتی است. در سوی دیگر، اصلاحطلبان تلاش دارند با یک لیست متحد وارد انتخابات شوند تا رقابت در سطحی سخت و منسجم دنبال شود.
در نهایت، آنچه اهمیت دارد توانایی احزاب در تبدیل مطالبات مردم به برنامههای عملیاتی و افزایش مشارکت حداکثری جامعه است. احزاب تنها در صورتی میتوانند نقش واقعی خود را ایفا کنند که هم قوانین را بشناسند، هم برنامههای عملیاتی ارائه دهند و هم مردم را به مشارکت فعال ترغیب کنند. این مسیر، نه تنها آزمون توان حزبی، بلکه محک واقعی دموکراسی محلی و تقویت اعتماد عمومی به نظام شوراهاست.
فقدان اعتماد فراگیر میان مردم و حاکمیت
محمد عطریانفر، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران:
پروژه شورای شهر در کشور متأسفانه تاکنون آنچنان که انتظار میرفت محقق نشده است. اگرچه با تغییر شیوه انتخابات و پررنگتر شدن نقش اقلیتها، امید به کاهش فرسودگی، خستگی و کمتوانی شوراها وجود دارد، اما تحقق این هدف مستلزم تجربه یک دوره کامل با روش جدید است تا بتوان نتیجه نهایی را ارزیابی کرد. در این میان، احزاب سیاسی با تمام ظرفیت خود وارد میدان شدهاند، اما پرسش مهم همچنان باقی است: آیا این تحرکات حزبی میتواند مردم را به مشارکت فعال در انتخابات ترغیب کند؟ تجربه نشان داده در دورههای پیشین انتخابات، حتی انتخابات ریاستجمهوری نیز با مشارکت تنها
۵۰ درصدی مواجه بوده و این مسئله بیانگر محدودیت ابزار و ظرفیت احزاب برای ایجاد انگیزه در جامعه است. مشکل اصلی، فقدان اعتماد فراگیر میان مردم و حاکمیت است؛ گسست این اعتماد آثار مستقیم خود را در میزان مشارکت و کیفیت انتخابات نشان میدهد.
با توجه به این وضعیت، احزاب تلاش میکنند از فضای مجازی و رسانههای اجتماعی مانند اینستاگرام، تلگرام و واتساپ برای ترغیب مردم استفاده کنند، اما ظرفیتهای موجود هنوز اثربخش کافی ندارند. برای حل ریشهای مسئله، ایجاد اعتماد فراگیر و انسجام ملی میان حاکمیت و مردم ضروری است تا پایبندی حکومت به مطالبات عمومی تقویت شده و آثار آن در انتخابات آشکار شود.
در سطح جریانهای سیاسی، حزب سازندگی نیز همانند بسیاری از احزاب، فعالیت محدودی دارد. تلاشهای نیمبند صورت گرفته تاکنون امیدبخش نبوده، اما این حزب در چارچوب جبهه اصلاحات مشارکت میکند و امیدوار است در تهران بتواند با ارائه یک لیست مناسب، نقش مؤثری در انتخابات ایفا کند. این شرایط نشان میدهد موفقیت انتخابات شوراها نه تنها به عملکرد فردی احزاب، بلکه به انسجام کلی جریانهای سیاسی و اعتماد عمومی وابسته است. در نهایت، آنچه اهمیت دارد بازتعریف اعتماد و تعهد حاکمیت به مطالبات مردم است. بدون این پایه، حتی بهترین برنامهها و تلاشهای حزبی نیز نمیتوانند مشارکت حداکثری جامعه را تضمین کنند و شوراها همچنان با محدودیتها و ناکارآمدیهای گذشته مواجه خواهند بود.
فرصتی برای تخصصگرایی در مدیریت شهری
پرویز سروری، نایبرئیس شورای شهر تهران:
انتخابات شورای شهر تهران برای نخستین بار به شیوه تناسبی برگزار میشود، تحولی که فلسفه وجودی آن تقویت احزاب رسمی و حرکت به سمت تخصصگرایی است. در این مدل، فهرستها باید وابسته به احزاب واقعی باشند، نه تشکلهای موقت یا «خلقالساعه». هدف اصلی این است فرایند کادرسازی از دل اهداف حزبی شکل بگیرد و افراد دارای تخصص و آشنایی با مبانی حزب، برای ارائه به رأی مردم انتخاب شوند.
این انتخابات، انتخابات وزنی است؛ به این معنا که هر فهرست بر اساس سهم آرا، کرسی در شورا کسب میکند. بنابراین، احزاب ملزم هستند با ارائه فهرستهای منسجم، وزن واقعی خود را نشان دهند. افراد دیگر نمیتوانند در چند فهرست حضور داشته باشند و هر شخص باید صرفاً در یک فهرست قرار گیرد؛ اقدامی که بهطور مستقیم قدرت احزاب و انسجام آنها را تقویت میکند. اما موانع نیز قابل توجه است. انتخابات شوراها دیگر در سایه انتخابات ریاست جمهوری برگزار نمیشود و این امر، کاهش طبیعی مشارکت مردم را به همراه دارد. در گذشته، شوراها با مشارکت بالای انتخابات ریاست جمهوری، ظرفیت بالایی برای مشارکت اجتماعی داشتند؛ اما اکنون احزاب و فهرستها باید با تحرکات فعال اجتماعی و رسانهای، مردم را قانع کنند برای آینده شهرشان پای صندوق رأی بیایند.
یکی از نکات مهم، پیچیدگی ائتلافهاست. رسیدن احزاب مختلف به یک ائتلاف ۱۰۰درصدی قبل از انتخابات تقریباً غیرممکن است و بنابراین، ائتلافها عمدتاً پس از انتخابات شکل میگیرند تا بتوانند کرسیهای لازم برای انتخاب شهردار را تأمین کنند. این تفاوت اساسی با گذشته است؛ جایی که مدل اکثریتی، فهرست برنده همه کرسیها را بدست میآورد، اما اکنون قدرت شورا بین فهرستها تقسیم میشود و همکاری بعد از انتخابات اجتنابناپذیر است.
نکته پایانی اینکه نقش احزاب در افزایش مشارکت مردم و ارائه فهرستهای قوی تعیینکننده است. بدون حضور فعال، آموزش عمومی و برنامهریزی دقیق، انتخابات شوراها ممکن است صرفاً سیاسی و نه تخصصی باقی بماند و تجربه نخستین انتخابات تناسبی در تهران فرصتی است برای آزمودن ظرفیت واقعی احزاب در مدیریت شهری و جلب اعتماد اجتماعی.
۳ مؤلفه کلیدی برای برگزاری پررونق انتخابات
سید حسن رسولی، عضو هیئت رئیسه جبهه اصلاحات:
برای برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا که در ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۵ برگزار خواهد شد، سه مؤلفه اصلی میتواند بیشترین تأثیر را در شکلگیری یک انتخابات معنادار و رقابتی داشته باشد. نخست، وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم است؛ تحریمهای ظالمانه، تورم
۴۰ درصدی متوسط ۶ سال اخیر، افزایش قیمتها و توسعه فقر موجب شده اکثریت مردم نسبت به سیاست و انتخابات رغبت کافی نداشته باشند. چنانکه طی ماههای باقیمانده، شرایط معیشتی بهبود یابد، میتوان انتظار مشارکت بیشتر و مؤثرتر را داشت.
دوم، نحوه بررسی و رسیدگی به صلاحیت نامزدهاست. انتخابات شوراها گستردهترین حوزه انتخابشوندگان را دارد و نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر مستقیم و غیرمستقیم انتخاب میشوند. هرچه مرجع نظارتی با رویکرد تشویقی و حداکثری نسبت به تأیید نامزدها عمل کند، فضای انتخابات گرمتر و پرشورتر خواهد شد. در این دوره، وظیفه نظارت و رسیدگی بر عهده مجلس شورای اسلامی و هیئتهای منتخب نمایندگان قرار گرفته و نحوه هدفگذاری و سیاستهای غالب بر اجرای این مرحله میتواند اثر مثبت یا منفی بر مشارکت داشته باشد.
سوم، عملکرد دولت و هیئتهای اجرایی و بازرسی در سراسر کشور است. وزارت کشور، استانداران، فرمانداران و بخشداران نقش مهمی در اطلاعرسانی، تبیین جایگاه شوراها و تبلیغ برای توسعه مشارکت دارند. هرچه این بخشها فعالتر عمل کنند، آثار آن را در گرم شدن فضای انتخابات و افزایش مشارکت میتوان مشاهده کرد.
برای نخستین بار، در تهران این انتخابات به شیوه لیستی، تناسبی و تمام الکترونیک برگزار خواهد شد؛ تغییری مهم که انتظار میرود فعالتر شدن احزاب و جبهههای سیاسی و رقابت واقعی میان فهرستها را به همراه داشته باشد. این تحول میتواند مشارکت شهروندان را تقویت کند و ظرفیت احزاب برای تأثیرگذاری واقعی بر سیاست شهری را افزایش دهد.
به عنوان یک اصلاحطلب، این انتخابات یک فرصت کلیدی برای توسعه دموکراسی، تعمیق مردمسالاری و استیفای حقوق ملت است. هر میزان انتخابات رقابتیتر، معنادارتر و با اهمیتتر برگزار شود، انگیزه و حضور فعال احزاب و مردم در صحنه سیاسی افزایش مییابد و زمینه برای تقویت اقتدار ملی و انسجام جامعه فراهم میشود.
خبرنگار: سید حسین حسینی
نظر شما