در روزهایی که اقتصاد ایران درگیر ابهام در سیاستهای ارزی، بودجهای و قیمتی است، این همسویی در رشد داراییها را میتوان نشانه ورود موج تازهای از نقدینگی سرگردان به بازارها و نشانهای از جابهجایی بزرگ نقدینگی از ریال به داراییهای امن دانست.
بررسی روندهای قیمتی نشان میدهد موجی از انتظارات تورمی در هفتههای گذشته تقویت شده و اکنون به مرحلهای رسیده که بخشی از سرمایهگذاران حقیقی و خرد ترجیح میدهند داراییهای خود را از شکل پول ملی خارج کنند. این جابهجایی البته فقط نتیجه نوسانهای بازار ارز نیست؛ بلکه ترکیبی از نگرانی نسبت به آینده قیمت انرژی، وضعیت بودجه سال آینده و نبود چشمانداز روشن برای بازدهی تولید است.
این تحولات در حالی رخ میدهد که نرخ تورم نقطهبهنقطه به حدود ۴۸.۶ درصد رسیده و حجم نقدینگی سرگردان در اقتصاد، با نرخ رشد سالانه نزدیک به ۳۲.۴ درصد، به سرعت رو به افزایش است. در چنین زمینهای، شاخص کل بورس تهران از مرز ۳.۴ میلیون واحد عبور کرده، دلار آزاد در کانال حدود ۱۲۲ هزار تومان نوسان میکند و قیمت طلای ۱۸ عیار تنها طی یک ماه نزدیک به ۲۰درصد رشد داشته است.
هجوم نقدینگی به صندوقهای طلا نیز بیسابقه است. گزارشها نشان میدهد فقط در پنج ماه نخست سال۱۴۰۴ حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان سرمایه جدید وارد این صندوقها شده و در یکی از روزهای ابتدایی آذر، رکورد ورود پول حقیقی به بیش از ۳,۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
هشدار اصلاح بازار در پی رشدهای سریع
با وجود این رشدهای پیاپی، باید توجه داشت که بخش زیادی از این صعودها پایه محکم ندارد. دلار در حالی بالا میرود که عرضه رسمی تقریباً تغییری نکرده و بیشتر این جهشها نتیجه تورم، نگرانی درباره کسری بودجه و خریدهای سفتهبازانه است. همین موضوع موجب میشود اگر بازارساز با قدرت وارد شود ریزشهای تند و ناگهانی دور از انتظار نباشد.
طلا هم بهدلیل اینکه در دورههای بیثباتی نخستین پناهگاه سرمایه است سریعتر بالا رفته، اما اگر دلار عقبنشینی کند یا فشار فروش در صندوقهای طلا زیاد شود، امکان اصلاح قیمتی برای طلا هم وجود دارد.
صندوقهای طلا بهخاطر خرید آسان و مبالغ کوچک، مقصد اصلی پولهای خرد شدهاند و ورود نقدینگی در آنها رکورد زده، اما چون ورود پول تقریباً یکطرفه بوده، اگر انتظارات ناگهان تغییر کند، خروجهای دستهجمعی و ریزش تند محتمل است.
بورس هم در شرایطی سبز شده که اوضاع بنیادی شرکتها چندان خوب نیست و بیشتر بهدلیل فرار نقدینگی از ریال رشد کرده است. به همین دلیل هر تغییر کوچک در نرخ ارز، خوراک پتروشیمیها یا سیاست بودجهای میتواند موجب ریزش و خروج پول شود.
مسکن با اینکه قدرت خرید مردم کاهش یافته، هنوز رشد میکند چون برای خیلیها امنترین دارایی بلندمدت است، اما رکود معاملات و نبود خریدار مصرفی میتواند رشد آن را متوقف کند یا حتی در برخی مناطق موجب اصلاح قیمت شود.
خودرو هم در دورههای تورمی شبیه یک دارایی معاملاتی رفتار میکند و همین موجب رشد آن شده است. اما این بازار بیشتر از هر بازار دیگری به اخبار و تصمیمهای دولتی حساس است؛ هر تغییری در سیاست واردات یا قیمتگذاری، میتواند موجب افت ناگهانی قیمتها شود.
در عین حال انتشار تازهترین آمارهای اقتصادی، نشاندهنده رشد بسیار محدود اقتصاد است که این موضوع پرسش مهمی را ایجاد کرده؛ چرا نقدینگی دائم میان بازارهای مالی جابهجا میشود ولی سراغی از بازارهای مولد نمیگیرد؟
اقتصاد در وضعیت رشد خنثی است
مهدی بنیاسدی، کارشناس اقتصادی در گفتوگو با قدس با اشاره به تازهترین گزارش مرکز آمار ایران که میگوید اقتصاد در نیمه نخست سال در وضعیتی نزدیک به رشد خنثی قرار داشته، اظهار کرد: افت بخش تولید و صنعت، ایستایی خدمات و رشد محدود در چند حوزه کوچک، تصویری از اقتصادی ارائه میکند که ظرفیتهای تولیدی آن فعال نشدهاند. وقتی بخشهای واقعی اقتصاد چشمانداز روشنی ندارند، رفتار سرمایهگذاران نیز قابلپیشبینی است و نقدینگی بهطور طبیعی به سمت داراییهای مالی و کالایی مانند طلا، دلار، صندوقهای طلا، خودرو و حتی بورس حرکت میکند؛ مسیری که بازتابی از کاهش اعتماد به بازدهی فعالیتهای مولد است.
وی با اشاره به اینکه در روز یکشنبه (لحظه تنظیم این گزارش) فقط در ۹۰ دقیقه ابتدایی معاملات، بیش از یک همت پول وارد صندوقهای طلا شده، افزود: اکنون ۲۸ صندوق طلا حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان دارایی را مدیریت میکنند و این شدت ورود پول نشان میدهد سرمایهگذاران ایرانی پیش از انتشار رسمی آمار، شرایط را زودتر حس و به سمت داراییهای ضدتورمی حرکت میکنند.
وی خاطرنشان کرد: پس از چند سال وقفه، بانک مرکزی دوباره دادههای تورمی را منتشر کرده و این دادهها نشان میدهد سطح واقعی تورم در سالهای گذشته بسیار بالاتر از روایت رسمی بوده و چون جامعه به دلیل نبود داده مجبور بود براساس حدس و سیگنالهای غیررسمی تصمیم بگیرد، انتظارات تورمی تقویت شد و بازارها با کوچکترین خبر بالا و پایین رفتند؛ بهطوریکه خودِ نبود داده یک محرک تورمی محسوب میشد.
نتیجه کاهش اعتماد به بازدهی بخش مولد
این کارشناس اقتصادی افزود: رشد اقتصادی تقریباً صفر است و موتور تولید عملاً نیمهخاموش شده است. گزارشی که مرکز آمار درباره عملکرد اقتصاد ایران در نیمه ۱۴۰۴ منتشر کرده نیز نشان میدهد رشد بخشهای صنعت، کشاورزی، آب و برق، ساختمان و حتی خدمات تقریباً تکان نخورده و همین ضعف تولید موجب شده سرمایه به بخشهای مولد وارد نشود و به سمت داراییهای قابل حفظ ارزش حرکت کند.
بنیاسدی با اشاره به اینکه رشد بازارها از جنس رونق نیست؛ بلکه واکنش به واقعیت تورمی اقتصاد است، گفت: رشد همزمان دلار، طلا، صندوقهای طلا، مسکن، خودرو و بورس نشانه رونق نیست، درواقع انعکاس نگرانی سرمایه است؛ زیرا سیاست ارزی و بودجهای مبهم، کسری بودجه بالاست، تکلیف قیمت انرژی و مالیات روشن نیست، تورم واقعی بالاتر از میزان اعلامشده است و رشد اقتصادی تقریباً صفر است. در چنین فضایی نقدینگی روی ریال نمیماند و سرمایهگذار دارایی خود را مرتب جابهجا میکند تا قدرت خریدش از بین نرود.
وی اظهار کرد: بخش مهمی از رشد بازار خودرو نیز ناشی از همین فرار نقدینگی است و نمیتوان آن را رونق تولید نامید؛ زیرا رشد قیمتها نتیجه ترس از گرانی و بیثباتی است نه تقاضای واقعی. بیاعتمادی عمومی و سیاستهای مبهم موجب شده بازارها دچار نوسانهای شدید شوند و این روند پایدار نیست و هر تغییری در سیاستگذاری میتواند موج اصلاح بهدنبال داشته باشد.
این کارشناس اقتصادی گفت: روند فعلی بازارها بیشتر تابع نگرانیهای تورمی و عدم قطعیت سیاستی است و تا زمانی که اطمینان به سیاستهای ارزی، بودجهای و پولی برنگردد، حرکت نقدینگی به سمت داراییهای ضدتورمی ادامه خواهد داشت.
وی تأکید کرد: در این شرایط مدیریت ریسک و پرهیز از تصمیمهای هیجانی ضروری است؛ زیرا کوچکترین تغییر سیاستگذار میتواند مسیر بازارها را تغییر دهد و آنچه اتفاق میافتد بیشتر از اینکه «رشد» باشد «واکنش» است.
جابهجایی پول ناشی از بیاعتمادی سرمایهگذاران
محمد برزگری فیروز آبادی کارشناس اقتصادی در گفتوگو با قدس گفت: گزارش اخیر مرکز آمار مبنی بر رشد منفی ۴/۳درصدی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ۶ ماهه نخست دقیقاً همان چیزی است که پدیده همجهتی صعودی داراییها (دلار، طلا و بورس) را توجیه میکند. سرمایه در شرایط تورم انتظاری ۵۰درصدی و نااطمینانی شدید، از سرمایهگذاری پرریسک و بلندمدت در تولید که اکنون بازدهی آن (با رشد منفی در بخش صنعت و کشاورزی) تضمین نشده، فرار کرده و به سمت داراییهای امن سوق پیدا کرده است. این جابهجایی عظیم نقدینگی، نه یک انتخاب سرمایهگذاری؛ بلکه یک اعتراض پولی و قیمتگذاری ریسکهای سیستماتیک است که هزینه حفظ ریال را بسیار بالا برده است.
وی افزود: آمارها به وضوح نشان میدهند تورم انتظاری، موتور بنیادین اقتصاد را خاموش کرده است. رشد منفی ۱/۱درصدی صنعت و منفی ۳درصدی کشاورزی مؤید این است که انگیزهای برای توسعه یا حتی جایگزینی استهلاک در بخشهای مولد وجود ندارد. وقتی رشد اقتصادی بدون نفت منفی ۵/۰درصد میشود، یعنی رکود عمیق ساختاری تثبیت شده است. در چنین وضعیتی، بازارها دیگر براساس سودآوری واقعی عمل نمیکنند؛ همه آنها صرفاً ابزارهایی برای پوشش ریسک تضعیف ریال هستند. به عبارت دیگر، اثر تورمی بر اثر بنیادی در تمام بازارها غالب شده و عملاً تخصیص کارایی منابع را از بین برده است.
بازگشت اطمینان با ایجاد ثبات سیاستی و ارزی
برزگری با بیان اینکه تلفیق آماری رکود در تولید به علاوه رشد سرمایهگذاری منفی در کنار رفتار بازارهای دارایی، زنگ خطر را در بالاترین سطح به صدا درمیآورد، تأکید کرد: اقتصاد ایران به دلیل نااطمینانی سیاسی و نبود شفافیت سیاستهای کلان درگیر یک فشار مضاعف شده است. تا زمانی که دولت و نهادهای حاکمیتی نتوانند با اتخاذ یک بسته ضدشوک قدرتمند و ایجاد ثبات سیاستی و ارزی، اعتماد را به چشمانداز آینده بازگردانند، این دور باطل یعنی رکود در تولید و تورم در داراییها ادامه خواهد یافت و وضعیت معیشتی و تولیدی کشور را وخیمتر خواهد کرد. آمارهای ۶ ماهه نخست ۱۴۰۴ نیز نشان میدهد همجهتی داراییها، فقط یک پدیده بازاری نیست؛ بلکه نتیجه مستقیم توقف سرمایهگذاری و رکود در بخشهای کلیدی مولد اقتصاد است که ریشه در بیاعتمادی به ثبات پولی دارد.
در مجموع، آنچه امروز در بازارها دیده میشود بیش از آنکه نشانه رونق باشد، پیام روشنی درباره وضعیت انتظارات در اقتصاد ایران است؛ پیام خروج از ریال و تبدیل داراییها به هر شکل ممکن. ادامه این روند میتواند فاصله میان اقتصاد واقعی و بازارهای دارایی را بیشتر کند و هزینه اصلاح را بالاتر ببرد. اگر سیاستگذار در مهار ابهامها و بازگرداندن اعتماد موفق عمل نکند، موجهای بعدی رشد و ریزش، هم گستردهتر و هم پرهزینهتر خواهد بود.
نظر شما