اگر بپذیریم اعتماد جامعه به فضای مجازی و شبکههای اجتماعی مسیر نزولی را طی میکند و اوضاع مثل چند سال پیش نیست که کاربران، دربست تسلیم محتوای این فضا شوند، ناچاریم این را هم قبول کنیم که فواره سلبریتیگری و سلبریتیبازی نیز پس از اوج گرفتن عجیب و غریب در ایران، حالا دارد مسیر سرنگونی را طی میکند. حدود ۶ سال پیش وقتی چهرهها و غول و شاخهای مجازی در ایران، اوج گرفته و آن بالابالاها سیر میکردند برخی کارشناسان پیشبینی کردند که این فواره شهرت و قدرت، لاجرم به سمت سرنگونی خواهد رفت.
در بر کدام پاشنه میچرخد؟
سال ۱۳۹۹ که مستند «تروکاژ» با موضوع مدیریت سلبریتیها در جهان غرب به نمایش درآمد، تفاوتهای پدیده سلبریتیگری در ایران و غرب هم مورد توجه کارشناسان قرار گرفت. همان موقع خیلیها گفتند سازوکار سلبریتیسازی در غرب با آنچه در ایران اتفاق میافتد بسیار متفاوت است؛ آمریکاییها مثل خیلی از مسائل فرهنگی دیگرشان، این ماجرا را هم به هالیوود سپردهاند بنابراین هالیوود خوب میداند با سلبریتیهایش چطور تا کند و چقدر به آنها میدان بدهد که فردا رو در روی خودش نایستند و ساختارشکنانه عمل نکنند. در ایران اما سازوکار و ساختاری برای این پدیده وارداتی وجود نداشت. این برخی شبکههای اجتماعی مثل اینستاگرام بودند که همه وظایف سلبریتیسازی را به عهده داشتند! یعنی در عمل مدیریت و ارادهای برای کنترل سلبریتیگری وجود نداشت و سلبریتیها هرچه دلشان میخواست میگفتند و میکردند و در همه عرصهها هم حضور و دخالت داشتند.
بدیهی است در چنین فضایی این جامعه کاربران هستند که به مرور نظر و نگاهشان به سلبریتیها را تعدیل و اصلاح میکنند. سادهتر اینکه آرامآرام و حتی گاهی یکباره و ناگهانی، اقبال و استقبال مردم از سلبریتیها فروکش میکند و چهرهها متوجه میشوند دیگر در بر پاشنهای که پیش از این میچرخید، نمیچرخد. کاربران، مانند سابق پای هر حرکت و رفتار فلان سلبریتی «لایک» نمیریزند و آمار «ویو»ها سیر نزولی را میپیماید.
فراتر از اینها مدتی است شاهد حمله به سلبریتیها در فضای مجازی هستیم. طوری که این واکنش مردمی میتواند سلبریتیها را به عقبنشینی از مواضعشان یا عذرخواهی از حرفی که زده و حرکتی که کردهاند وادار کند. در میان کاربران جدیتر و اهل اندیشه نیز بازار نقد و انتقاد درباره سلبریتیها داغ شده است. به نظر میرسد این جامعه است که بهشکلی کنترل و مدیریت سلبریتیها را به عهده گرفته است. «خبرآنلاین» با مطرح کردن چند پرسش از قبیل: «آیا جامعه امروز نسبت به سلبریتیها حساستر و سختگیرتر شده است؟ آیا معروف بودن افراد کافی است تا واکنشهای منفی را برانگیزد؟ آیا رفتار، مواضع و هماهنگی آنها با ارزشهای اجتماعی تعیینکننده است؟» به مقوله کاهش اقبال از چهرهها پرداخته و واکنش جامعه به سلبریتیها را مورد بررسی قرار داده است.
جریان عمومی جامعه
دکتر گیتی خزاعی، جامعهشناس و پژوهشگر در پاسخ به این پرسشها و درباره مرجعیت سلبریتیها، شکاف میان رفتار آنها و انتظارات عمومی و تغییرات جایگاه آنها در جامعه امروز میگوید: «مسئله حمله به سلبریتیها در شبکههای اجتماعی به آن شدتی که در غرب رایج شده در ایران وجود ندارد. آنچه توجه ما را جلب میکند واکنشهایی است که در موارد خاص نسبت به رفتار و موضعگیریهای خاص سلبریتیها نشان داده میشود. یعنی امروزه اگر رفتار و موضعگیری آنها با جریان عمومی جامعه و مواضعی که جامعه میپسندد هماهنگ نباشد، مردم واکنش نشان میدهند و مخالفت خودشان را با واکنشهای مجازی بیان میکنند. در سالهای اخیر، شخصیتهای سیاسی نیز با همین وضعیت مواجه شدهاند. جامعه نسبت به مواضع آنها تند و صریح برخورد میکند، نظر خود را به صراحت بیان و فرد را مجبور به عقبنشینی میکند. به طور کلی، قدرتی که جامعه در فضای عمومی دارد، موجب میشود آنها مواضع خود را با نظر جامعه هماهنگ کنند و مجبور باشند یا سکوت کنند یا اگر مواضع آنها در سطح عمومی با مواضع کلی جامعه متفاوت باشد، موضعگیری علنی خود را تغییر دهند».
گیتی خزاعی تأکید میکند: « به نظر من در گذشته هم جامعه به شکل کورکورانه از مواضع سلبریتیها دفاع نمیکرد؛ بلکه مواضع آنها با خواسته عمومی همخوان بود و مردم با آن هماهنگ بودند. اما اکنون یک دوگانگی میان مواضع برخی سلبریتیها درباره امور عمومی حساس و خواستههای جامعه به وجود آمده که سبب ایجاد شکاف شده است... امروز جامعه نمیتواند با سلبریتیای که مواضعش با خواستههای عمومی متفاوت است هماهنگ باشد یا به او رجوع کند... کسانی که مواضعشان با خواستههای عمومی فاصله دارد، نمیتوانند همان جایگاه و مرجعیت سابق را حفظ کنند».
معیارها
گیتی خزاعی در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از سلبریتیها در برخی رویکردهای سیاسی سبب ایجاد بدبینی در مردم شده است؟ میگوید: «نه، مسئله اصلی این است که نظام اجتماعی همواره میداند چه میخواهد... هر کس که فاصله بیشتری از معیارهای جامعه داشته باشد، کمتر پذیرفته میشود و هر کس که به آن معیارها نزدیکتر باشد، پذیرفته میشود، چه فرد شناختهشده باشد و چه فرد گمنام. سلبریتیها نیز براساس اینکه چقدر رفتار و مواضعشان با این معیارها همخوانی دارد، مورد پذیرش جامعه قرار میگیرند. وقتی مواضع سیاسی یک سلبریتی مطرح میشود، جامعه ابتدا میسنجد که این موضع تا چه حد با معیارهای اجتماعی همخوانی دارد؛ اگر فاصله زیاد باشد، واکنش منفی نشان داده میشود و جایگاه سلبریتی بودن فرد کاهش پیدا میکند. به عبارت دیگر، مردم بیشتر به موضعگیریها و همخوانی آنها با معیارهای خود واکنش نشان میدهند، نه صرفاً به خود فرد. واکنشها شامل نقد، مخالفت یا حتی توهین است، همانطور که در گذشته نیز در مواقعی که ناهماهنگی میان سلبریتیها و جامعه ایجاد میشد، رخ میداد».
نظر شما