جنگ روسیه و اوکراین در مرحله‌ای حساس‌تر از همیشه قرار دارد. از طرفی مذاکرات صلح تحت فشار آمریکا ادامه دارد، از سوی دیگر هیچ‌طرفی بنا ندارد در میدان کوتاه بیاید. اما اختلافات اساسی همچنان مانع توافق نهایی است. روسیه از مناطق اشغالی به‌عنوان اهرم اصلی برای کسب امتیازات نقدی و تضمین‌های امنیتی استفاده می‌کند، در حالی که اوکراین تاکنون اقدام عملی و قانونی برای رفع نگرانی‌های امنیتی روسیه انجام نداده است.

مذاکرات صلح و رویکرد روسیه

مذاکرات در ایالات متحده با میانجی‌گری آمریکا (استیو ویتکاف و جرد کوشنر) پیش می‌رود و پیشنهادهایی مانند ضمانت‌های امنیتی «ناتو مانند» بدون عضویت اوکراین در ناتو، تجمد خطوط جبهه و کاهش نیروهای اوکراین مطرح شده است. روسیه اما این پیشنهادها را ناکافی می‌داند و بر دو نکته کلیدی اصرار دارد: اول، امتیازات نقدی قابل توجه (جبران خسارت، لغو تحریم‌ها و دسترسی به منابع مالی بین‌المللی) و دوم، تضمین‌های حقوقی برای کنترل دائمی مناطق اشغالی (کریمه، دونباس، زاپوریژیا و خرسون). کرملین مناطق اشغالی را به‌عنوان کارت‌های برنده در دست خود می‌بیند و حاضر نیست بدون دریافت هزینه‌های سنگین (نقدی و سرزمینی) عقب‌نشینی کند. پوتین در سخنرانی اخیر خود بر این موضع تأکید کرد و گفت روسیه آماده صلح است، اما تنها در صورتی که منافع اقتصادی و امنیتی‌اش تأمین شود.

رویکرد اوکراین و عدم اقدامات عملی

به یاد داریم که چهارسال پیش وقتی روسیه عملیات ویژه‌اش در اوکراین را شروع کرد، اعلام کرد هدف اصلی‌اش از بین بردن حاشیه ناامنی است که ناتو در کنار مرزهای این کشور ایجاد کرده است. با همین نگاه، اوکراین تاکنون هیچ اقدام عملی و ویژه‌ای برای رفع نگرانی‌های امنیتی روسیه انجام نداده است. زلنسکی در اظهارات اخیر خود اعلام کرده اوکراین آماده مذاکره است و حتی از احتمال برگزاری انتخابات پس از صلح سخن گفته، اما این موضع همچنان روی کاغذ باقی مانده و وارد قانون اساسی اوکراین نشده است. هیچ تغییری در اصل ۱۰ قانون اساسی (که عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا را هدف ملی اعلام کرده) اعمال و هیچ تضمینی برای عدم عضویت در ناتو ارائه نشده است. این امر به روسیه این امکان را می‌دهد که ادعا کند اوکراین همچنان تهدیدی برای امنیت آن است و مذاکرات را غیرجدی جلوه دهد.

وضعیت نظامی و ترور یک ژنرال روس

روسیه با حملات گسترده به زیرساخت‌های انرژی و بنادر اوکراین (به‌ویژه اودسا) فشار را افزایش داده تا دسترسی اوکراین به دریا را محدود کند. اوکراین نیز با پهپادها به ناوگان نفتی روسیه حمله می‌کند. در جبهه‌ها، پیشرفت روسیه کند و پرهزینه است، اما مناطق اشغالی همچنان در دست آن قرار دارد و این مناطق به‌عنوان اهرم اصلی مذاکراتی حفظ شده‌اند. ترور ژنرال فانیل سارواروف (رئیس واحد آموزش عملیاتی ستاد کل) در ۲۲ دسامبر در مسکو با بمب‌گذاری زیر خودرو، توسط روسیه به سرویس‌های اوکراین نسبت داده شده است. این ترور سومین مورد مشابه در یک سال اخیر است و می‌تواند مذاکرات را پیچیده‌تر کند، هرچند اوکراین هنوز مسئولیت آن را نپذیرفته است.
در نهایت اینکه روسیه از مناطق اشغالی به‌عنوان کارت‌های برنده برای کسب امتیازات نقدی سنگین و تضمین‌های حقوقی استفاده می‌کند و حاضر به عقب‌نشینی بدون دریافت این امتیازات نیست. اوکراین اما تاکنون هیچ اقدام عملی برای رفع نگرانی‌های امنیتی روسیه انجام نداده و موضع اعلامی زلنسکی درباره مذاکره و انتخابات، بدون تغییر در قانون اساسی یا ارائه تضمین‌های حقوقی، عملاً روی کاغذ باقی مانده است. این وضعیت سبب شده مذاکرات پیشرفت کندی داشته باشد و جنگ با شدت ادامه یابد. تحولات بعدی، به‌ویژه واکنش به ترور دیروز، می‌تواند مسیر را تغییر دهد.

خبرنگار: نیک‌پندار