در حرم مطهر رضوی آینه حافظ خاطره، روایتگر تاریخ و واسطهای میان زمین و آسمان است. رواق دارالسعاده یکی از همان فضاهایی است که نور در آن معنا پیدا میکند؛ جایی که انعکاسها، زائر را آرام و نگاه را به تأمل دعوت میکند. حالا پس از ماهها کار بیوقفه، این رواق بار دیگر با شکوهی تازه به استقبال زائران آمده است. رواق دارالسعاده حرم مطهر رضوی یکی از فضاهای شاخص و روحنواز این آستان مقدس، پس از ۶ماه عملیات مرمت و بازسازی آینهکاریها و تزئینات هنری، بار دیگر جلوهای تازه به خود گرفت. این پروژه به همت سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی و با مشارکت استادکاران و نیروهای متخصص آینهکاری حرم مطهر، با هدف صیانت از میراث هنری و ارتقای ایمنی و زیبایی این رواق به انجام رسید.
رواقی از دل تاریخ قاجار
رواق دارالسعاده درواقع تکهای از تاریخ حرم مطهر است که قرنهاست نفس میکشد. هر ضلع آن، هر قوس و هر مقرنس، روایتی از دورهای دارد که هنر و ایمان در هم تنیده بودند. شناخت این رواق، فهم بخشی از سیر تکامل معماری حرم مطهر رضوی است؛ مسیری که امروز با مرمت اصولی، به نسلهای بعدی سپرده میشود. دارالسعاده از رواقهای شرقی حرم مطهر رضوی است که ساخت آن به دوره قاجار بازمیگردد. پس از ساخت صحن نو (صحن آزادی کنونی) و در زمان حکمرانی اللهیارخان آصفالدوله در خراسان (۱۲۶۳ تا ۱۲۵۱ هجری قمری) فضای میان ایوان طلای ناصری و گنبد حاتمخانی مسقف شده و «دارالسعاده» نام گرفت. این رواق از شمال به رواقهای اللهوردیخان و دارالضیافه، از جنوب به رواق دارالسرور، از شرق به ایوان طلای ناصری و از غرب به رواق حاتمخانی محدود میشود. رواق دارالسعاده در وسیعترین بخش خود حدود ۱۵ متر طول، ۱۳ متر عرض و ۱۵ متر ارتفاع دارد و مساحت آن نزدیک به ۱۶۲ مترمربع است. سقف گنبدی این رواق بر یک چهارطاقی استوار شده و محل اتصال گنبد به دیوارها با فیلپوشهای کاربندی و مقرنسکاری، به شکلی هنرمندانه از چهارگوش به دایره تبدیل شده است؛ ویژگیای که بر ارزش معماری این فضای تاریخی میافزاید.
مرمتی فراتر از زیباسازی
مرمت در حرم مطهر رضوی، بازگرداندن جلوه بصری و مسئله صیانت از جان فضاست. رواق دارالسعاده نیز پیش از آغاز عملیات با آسیبهایی مواجه بود که اگر بهموقع چارهاندیشی نمیشد، میتوانست هم ایمنی زائران و هم اصالت اثر را تهدید کند. اینجاست که نقش تخصص و نگاه بلندمدت سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی پررنگ میشود. در جریان عملیات اخیر عمرانی، مرمت و بازسازی آینهکاریها و تزئینات بدنه و سقف رواق دارالسعاده در مساحتی حدود ۷۵۰مترمربع اجرا شد. بررسیهای اولیه نشان میداد پیش از آغاز پروژه، نزدیک به ۷۰درصد آینههای این رواق دچار لقشدگی و در برخی نقاط با خطر ریزش مواجه بود. علاوه بر این، سیاهشدگی و کدری آینهها، جلوه بصری فضا را تحت تأثیر قرار داده و ترکخوردگی در بخش نورگیر، از جمله آسیبهای جدی این رواق به شمار میرفت؛ آسیبهایی که در برخی قسمتها ریشههای سازهای نیز داشتند. در همین راستا و به منظور رفع مشکلات زیرساختی، عملیات مقاومسازی در بخش نورگیر رواق انجام شد. این مرحله با اجرای یک سازه فلزی ایمن صورت گرفت و پس از آن، نورگیری مشبک از جنس چوب نصب شد تا ضمن حفظ هماهنگی بصری با معماری رواق، سازههای فلزی اجرا شده در پشت کار از دید پنهان بماند.
درخشش دوباره رواقی کهن
آینهکاری در حرم مطهر رضوی، زبان هنر است. زبانی که با نور سخن میگوید و با حرکت زائر جان میگیرد. در رواق دارالسعاده، این زبان پیچیدهتر و ظریفتر است؛ چراکه هر قطعه آینه باید خود را با هندسهای دشوار و تاریخی سازگار کند. مرمت این فضا، نیازمند شناخت عمیق از الگوهای اصیل و مهارت استادکارانی است که سالها با روح حرم مطهر نفس کشیدهاند. در بخش آینهکاری، کار با الگوبرداری دقیق از نقوش و طرحهای اصیل رواق آغاز شد. استادکاران با تکیه بر الگوهای سنتی، اقدام به برش آینهها متناسب با هندسه پیچیده گرهها، رسمیبندیها و مقرنسها کردند. همزمان، آمادهسازی و اصلاح زیرکار بهعنوان یکی از حساسترین مراحل اجرا در دستور کار قرار گرفت تا سطوحی مستحکم، همسطح و ایمن برای نصب دوباره آینهها فراهم شود. پس از تکمیل این مراحل، جایگذاری آینهها با دقت و ظرافت بالا انجام شد؛ بهگونهای که حدود ۶۰درصد از آینهها تعویض و بقیه مرمت و تثبیت شدند. همچنین تزئینات هنری رواق شامل گرههای هندسی، کاربندی، رسمیبندی و فیلگوشهای مقرنس با دقت و ظرافت مورد بازسازی قرار گرفت. بخشهایی از بدنه رواق که با شیشههای رنگی و نقاشیهای تزئینی آراسته شده بود نیز مرمت و احیا شد تا هماهنگی کلی فضا حفظ شود.
مرمت با حفظ اصالت و ایمنی
یکی از مهمترین شاخصههای این پروژه، تلفیق هنر، ایمنی و خلاقیت اجرایی بود؛ رویکردی که همواره در پروژههای سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی دیده میشود. مرمت رواق دارالسعاده به بازگرداندن زیبایی بصری انجامید و با نگاهی مسئولانه، خطرات پنهان سازهای را نیز برطرف کرد؛ آن هم بدون آنکه لطمهای به اصالت تاریخی فضا وارد شود. یکی از نکات شاخص این پروژه، اجرای عملیات مقاومسازی بدون باز کردن لوستر اصلی رواق بود. به دلیل هزینههای سنگین باز و نصب دوباره لوستر، نیروهای متخصص با جابهجایی موقت تکیهگاه آن، عملیات فنی را انجام داده و سپس لوستر را در جای اصلی خود تثبیت کردند؛ اقدامی که نشان از دقت، تجربه و خلاقیت تیم اجرایی داشت.
ثمره اعتماد به توان داخلی
آنچه امروز در رواق دارالسعاده دیده میشود، حاصل اتکا به دانش بومی، تجربه نسلبهنسل استادکاران و مدیریت تخصصی پروژه است. سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در این طرح بار دیگر نشان داد صیانت از میراث هنری حرم مطهر، با تکیه بر توان داخلی و نیروی انسانی متعهد، به بهترین شکل ممکن انجامپذیر است. این پروژه بهطور کامل با تکیه بر توان داخلی و توسط نیروهای هنری و متخصص سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی اجرا شد. در مجموع، حدود ۱۷ نیروی متخصص آینهکار که دستکم ۱۵ نفر از آنها از استادکاران مجرب این حوزه بودند، بهصورت مستقیم در این عملیات مشارکت داشتند. آخرین مرمت اساسی رواق دارالسعاده حدود ۴۰ سال پیش انجام شده بود و اجرای این پروژه، گامی مهم در مسیر حفظ و احیای یکی از فضاهای ارزشمند حرم مطهر رضوی به شمار میآید.
امروز، رواق دارالسعاده بهسبب احیای روحی که سالها در پس غبار زمان پنهان مانده بود دوباره میدرخشد. انعکاس نور در این رواق، روایت تلاش بیوقفه استادکاران، دقت مهندسان و نگاه صیانتی سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی است؛ روایتی از پیوند هنر و ایمان. رواقی که بار دیگر، زائر را در آغوش نور میگیرد و تاریخ را در قاب آینهها به تماشا میگذارد.
نظر شما