حفاظت از حیات وحش یک مسئولیت جهانی است و در این برهه از زمان که تهدیداتی همچون تغییرات اقلیمی، شکار غیرقانونی و تخریب زیستگاهها، حیات وحش را در معرض خطر قرار داده، بسیاری از دوستداران طبیعت و حیات وحش با نیت کمک به جانوران نذرهایی را به ثبت رساندند که در نوع خود کمنظیر است.
سالهای متمادی است که مردم اقصی نقاط ایران برای تأمین آذوقه زمستانی قوچها نذر علوفه میکنند و یا مردم سیستان و بلوچستان قسمتی از محصول خرمای خود را نذر خرس سیاه بلوچی میکنند تا این حیوان و تولههایش در کوههای بیرک گرسنه نمانند.
از آنجایی که همدلی و مهربانی مردم ایران همواره شهره بوده است، از این رو افراد حرفه خود را برای کمک به طبیعت به کار گرفتهاند مانند وکلایی که داوطلبانه پروندههای محیط زیستی را دنبال میکنند و یا دامپزشکهایی که جانوران را به طور رایگان درمان میکنند.
در نذر طبیعت پدران و مادران بسیاری برای حیات وحش مخزن آب اهدا میکنند، افرادی به یادبود پدران و مادران مرحومشان آبشخور میسازند، گروهی اقدام به ساخت لانه برای پرندگان میکنند و یا گروهی دیگر برای مشارکت در حفاظت از حیات وحش اقدام به ساخت پاسگاه محیطبانی کردهاند.
برخی از هنرمندان آثار هنری خود را به نفع طبیعت نذر میکنند و یا حتی برخی از مردم نذر خود را با خرید موتورسیکلت برای محیط زیست ادا کردهاند.
در این خصوص با خانم مهندس معصومه صفایی، معاون دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست کشور به گفتوگو نشستیم که در ادامه میخوانید.
اقدامهای مجاز و توصیه برای کمک به حیات وحش چیست و مردم چگونه میتوانند به حیوانات کمک کنند؟
اساساً کمک کردن به جانوران وحشی باید در مسیر درست صورت پذیرد، در همین راستا مصوبهای از دولت گرفتیم که این حمایتها را در قالب آییننامه مشارکت در حفظ محیط زیست طبیعی و رونق کسب و کارهای محیط زیستی ساماندهی میکند. در این آییننامه مشخصاً آمده هر گونه کمک به حیات وحش باید با مجوز و با هماهنگی سازمان باشد.
به دلیل اینکه غذارسانی به حیات وحش شرایط خاصی دارد؛ نخست اینکه جانور وحشی در شرایط سخت در طبیعت یاد گرفته خودش را با شرایط بحرانی سازگار کند و با اقلیم منطقه سازگار شده و خودش را از آن شرایط بیرون میآورد. مگر اینکه بارش برف و خشکسالی نامتعارفی باشد که شرایط زیستی حیوان را به خطر بیندازد و یا منجر به این بشود که جانور ناگزیر به مهاجرت فصلی شود؛ یعنی از منطقه تحت مدیریت بیرون بیاید که بتواند به منابع مورد نیازش دسترسی پیدا کند.
در این شرایط خود سازمان حفاظت محیط زیست هم فقط در شرایط خاص اقدام به علوفهریزی میکند، بنابراین غذا و علوفهای که شما میریزید باید بدانید کجا میریزید، از چه نوعی میریزید و برای چه گونهای میریزید. اینها همه ملاحظات خاص خودش را دارد. جیره غذایی و علوفهای که شما برای مرال میریزید، نمیتوانید همان نسخه را برای جبیر که یک گونه کویرزی است بریزید. ممکن است این اقدام جانور را دچار مشکلاتی کرده و حتی اگر علوفه نامناسب باشد، جانور را دچار مشکل گوارشی کرده و تلف شود.نذر طبیعت فرهنگ بسیار خوبی است، اما حتماً باید توجه داشته باشیم با همکاری و اطلاع اداره کل حفاظت محیط زیست استان باشد که در جای درستش و با همراهی و همکاری همکاران محیط زیست و محیطبانان انجام شود.
مدتی پیش در بازدیدی که از منطقه پاقلات - روستایی از توابع بخش اشکنان شهرستان لامرد در استان فارس- داشتم دیدم جامعه محلی منطقهای را حفاظت میکنند زیرا یکی از گونههای پرنده به نام جیرفتی که یکی از گونههای کمیاب و در خطر انقراض است، در بولوارهای شهری تخمگذاری میکند. در واقع آنها نذر طبیعت را به شکلی پیش بردهاند که مثلاً یکی از خانوادهها آببندی را به یاد دخترشان ایجاد کرده - سد هانیه- که بهعنوان آبشخور برای جانوران عمل کرده و از تشنگی آنها پیشگیری میکند.
بنابراین اگر قرار باشد اقدامی در منطقهای صورت بگیرد، ضرورت دارد با اطلاع و مشورت اداره محیط زیست استان باشد تا در مکان درست و بر اساس نیاز حیات وحش منطقه انجام شود.
پیشینه نذر طبیعت چیست و کدام استانها در این زمینه پیشرو هستند؟
شاید نشود بگوییم از چه سالی دقیقاً شروع شده ولی بیش از ۱۰ سال که من در جریانم میبینم فراگیر شده است. خیلی از استانها دارند این کار را انجام میدهند مانند بوشهر، فارس، کرمان و سمنان که من خودم رفتهام و دیدهام.
موارد نذرها خیلی متنوع و متفاوت است؛ هم در قالب آبرسانی است، هم ساخت آبانبار و هم سالانه مبلغی را برای تأمین هزینههای حیات وحش میدهند. مثلاً بعضی از مناطق ما نیازمند این است که آبشخورها به وسیله تانکر پر بشود و این حمل و نقل و تأمین آب و جابهجایی و رساندن به آن منطقه هزینهبر است که هزینه آن را تقبل میکنند. یا اینکه علوفه تأمین میکنند، محصولات کشاورزیشان را نذر میکنند، یا بخشی از هزینههای حفاظت منطقه را میدهند؛ مثلاً در قالب همکاری و همیاری و مشارکت موتورسیکلت میخرند و در اختیار محیطبانان قرار میدهند که الان زیرساخت قانونیاش را دارد و قابل انجام است. اینکه من به تفکیک بگویم دقیقاً در کدام استان چه کاری انجام میشود، نمیشود تفکیک کرد.
نذرهای مردم تا چه میزان نیاز حیات وحش را در زمستان تأمین میکنند؟
برآوردی نکردیم، ولی هنوز آن قدر فراگیر نشده است. هزینههای حفاظت سنگین است. در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست حدود ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور را در قالب مناطق تحت مدیریت حفاظت میکند، بنابراین نمیتوان گفت کمکهای مردم درصد زیادی از هزینهها را تأمین میکند.
از طرفی هم ما همیشه علوفهریزی نکرده و همیشه دستی آبرسانی نمیکنیم، سعی میکنیم تا جایی که بشود دخالت نکنیم و اجازه بدهیم حیات وحش با شرایط اقلیمی سازگار شود، ولی در موارد ضروری کمکرسانی میکنیم.
زمستانهای سخت و نبود غذا چقدر تلفات در حیات وحش ایران داشته است؟
زمستان سخت با کمبود غذا فرق میکند. ما چند سال پیش در زمستان با بارش برف در پارک ملی گلستان تلفات داشتیم و بررسیها نشان داد موضوع غذا نبوده بلکه پس از بارش برف، افت دمای شبانه به حدی بوده که تلفات داشته است. بخش بزرگی از گلستان در محدوده جنگلهای هیرکانی واقع شده با اقلیم معتدل و حیات وحش آمادگی سرمای شدید را ندارد، ممکن است تلفات این مدلی داشته باشیم ولی اینکه بگوییم درصدی از جمعیت را به دلیل بارشها، برف سنگین و... از دست میدهیم نه چنین چیزی نیست و در شرایط بحرانی سازمان به داد حیات وحش میرسد و اجازه تلفات نمیدهد. سالانه تلفاتی به دلیل بارش برف سنگین و کمبود غذا نداریم. همان طور که گفتم به دلیل افت دمای ناگهانی خیلی زیاد و خارج از حد تحمل گونه مواردی بوده است.
شنیده شده در بعضی از استانها افراد متخصص به ویژه در حوزه دامپزشکی برای تیمار حیوانات آسیب دیده یا بیمار با سازمان همکاری دارند، آیا این نذر فراوانی دارد؟
بخشی از اقدامها نذر طبیعت و بخشی خدمات داوطلبانه است. البته احتمال دارد در این قالب هم کسی نذر کرده باشد که مثلاً یک سال برای ارائه خدمات تخصصی به حیات وحش به صورت رایگان با سازمان همکاری کند، اما معمولاً دامپزشکها در قالب همیاری و همکاری برای حیات وحش کار میکنند؛ ولی بیشترین چیزی که فراوانی دارد، نذر تأمین آب و علوفه برای حیات وحش است.
استثناییترین نذر حیات وحش چه بوده است؟
حدود ۱۵ سال پیش فردی آمده و گفته بود من نذر کردم که اگر به مرادم رسیدم دو تا مرال حیات وحش را قربانی کنم! این خیلی نذر عجیبی بود؛ چون آدم اساساً نذر میکند بخشی از اموالش را در راه خدا انفاق کند که به یک مرادش برسد؛ نه اینکه از حیات وحش که جزو اموال عمومی و ثروت ملی است، نذر بکند. یک هفته هم به سازمان میآمد و میگفت به من مجوز بدهید، دو تا مارال بگیرم و قربانی کنم چون نذر کردم.
این عجیبترین نذری بود که من دیدم. البته سازمان محیط زیست به او مجوز شکار نداد و پیشنهاد کرد گاو جایگزین کند و مطمئن باشد خدا بیشتر قبول میکند تا اینکه حیات وحش را بخواهد از جنگل خارج و قربانی کند.
نحوه صحیح مشارکت مردم با سازمان محیط زیست برای حفاظت و کمکرسانی به حیات وحش چیست؟
اکنون تفکر و فعالیتهای محیط زیستی خیلی فراگیر شده و سازمان هم بسترش را فراهم کرده است. حفاظت مشارکتی؛ یعنی مشارکت مردم در حفاظت. مثلاً پارک ملی گلستان که یکی از مناطق بسیار مهم ماست در حال حاضر در قالب حفاظت مشارکتی با کمک جامعه محلی و مردم حفاظت میشود.
بنابراین مردم بیشتر در قالب تشکلها، انجمنها و تعاونیهای محلی به سازمان کمک میکنند، اما در دستور کار داریم سازمانی مانند سازمان هلال احمر برای ساماندهی فعالیتهای داوطلبانه همه اقشار جامعه برای حفاظت از تنوع زیستی راهاندازی کنیم و در تلاش هستیم از طریق این سازمان همه که کسانی میخواهند در حوزه حیات وحش و محیط زیست طبیعی کمک کنند، بتوانند از طریق سازمانی واحد و دارای هویت مشخص به محیط زیست و حیات وحش کمک کنند.
نظر شما