یکی از دوستان که چند ماهی است صاحب پسر شده می‌گوید: می‌خواستم اسمش را «رهام» بگذارم. اطرافیان گفتند به معنای شرابخواره است! من هم «آرشا» را انتخاب کردم که به معنای مرد عاقل و مقدس است، اما شوهرم اصرار داشت «هامین» بگذاریم. یکی در جوابش می‌گوید: من هم رهام را دوست داشتم وقتی تحقیق کردم چند معنی دیدم، اما بچه‌ام دختر شد و اسمش را «وانیا» گذاشتم به معنای نسیم، آرام و ملایم! دخترک شیطان دوستم که مادرش در انتظار فرزندی است وسط بحث وارد می‌شود و می‌گوید: ما هم می‌خوایم اسم بچه‌مون رو «لامیا» بذاریم. مادرش لبخندی می‌زند و می گوید: هنوز معلوم نیس چیه اگه پسر باشه چی؟ دختر می‌گوید: بازم لامیا! مادرش او را نوازش می‌کند و ادامه می‌دهد: من اسم «هیرسا» رو دوست دارم به معنای پاکدامن.

تغییر در فرهنگ نامگذاری
این روزها در اطرافمان بچه‌هایی با نامهای گوناگون و گاه عجیب و غریب می‌بینیم که برخی از آنها را برای اولین بار می‌شنویم. نامهایی که از ریشه‌های مختلف فرهنگی و زبانی همانند کردی، ترکی تا سانسکریت و عبری تشکیل شده‌اند. براستی علت تغییر فرهنگ نامگذاری چیست؟
«نستوه جهان‌بین » کارشناس ارشد فرهنگی در این باره می‌گوید؟ در طول تاریخ، عمده‌ترین عناصر فرهنگی جامعه ایرانی متکی بر دیانت و ایرانیت بوده است و این دوعامل قرنها در کنار هم حضور داشتند، اما با رسیدن به تاریخ معاصر، عنصر دیگری به نام «مدرنیته» در جامعه ایرانی ظاهر شد که‌ گاه چندان هماهنگ با سایر عناصر فرهنگی نبوده است. از این رو، زمانی که فرصت برای بروز جنبه‌ها و جلوه‌های مدرن زندگی ایرانی فراهم می‌شد، دیگر عناصر، نمودی کمرنگ داشتند. برای مثال پیش از انقلاب که شاهد موجی از تجددخواهی بودیم اسامی خاص از نامهای باستانی تا اسامی بیگانه رایج بود.
این کارشناس ارشد فرهنگی با اشاره به اینکه طرح این بحث به معنای نفی و رد رفتار و فرهنگ امروزی نیست، ادامه می‌دهد: با پیروزی انقلاب و تغییر نظام ارزشی، شاهد تغییر فرهنگ و نمودهای آن بودیم. بدین‌ترتیب نامهای دارای بار فرهنگی و معنوی مانند ابوذر، میثم، روح‌ا... بیشتر شد، اما در سالهای اخیر بنا بر دلایل متعدد که طرح هرکدام بحثی مفصل را می‌طلبد، ما نتوانستیم این فرهنگ را در جامعه نهادینه کنیم. از این رو، بار دیگر فرهنگ مدرن و تجددطلب با شاخصه‌های خودش، فرصت بروز و ظهور یافت و گرایش اجتماعی به سوی این فرهنگ قوت گرفت، چنانکه تمایل به اسامی نوین وغریب نیز افزایش یافته است.

این اسمها قدیمی شدن...
دوستی زنگ می‌زند و می گوید خواهرش باردار است و به دنبال اسمی زیبا و امروزی می‌گردد. می‌گویم: ثبت احوال فرهنگ نامها داره، اسامی زیبایی هم نوشته با تعداد زیاد. جواب می‌دهد: تو با اون مدرک ادبیاتت یه اسم نمی‌دونی؟ خب چند تا اسم می‌گم بگو کدومش قشنگ تره؟ ادلیا، مکنیاس، آدونیس؟ می‌گویم: اول معنی اینا رو بگو بعد هم بچه مگه دختر نیس، پس چرا آدونیس؟! جواب می‌دهد: ادلیا یعنی شکر خدا! مکنیاس به معنای بنفشه. توی یه سایت هم دیدم آدونیس با ریشه فنیقی اسم دختره! می‌گویم: آدونیس از اصل ماجرا اسم پسره. اگه توی همون اینترنت جست و جو کنی همین حالا هم اسم یه شاعر معروف عرب آدونیسه. در ضمن چرا اینقدر اسم رو می‌پیچونی. حالا اگه به جای مکنیاس بگی بنفشه چی می‌شه؟ جواب می‌دهد: خب بنفشه دیگه قدیمی شده!
«حمیدرضا طحانپور» مشاور خانواده با تاکید بر اینکه بنابر توصیه بزرگان نام نیکو از حقوق فرزندان بر والدین است، می‌گوید: نامها می‌توانند القا کننده فرهنگ خانواده و جامعه به فرزند باشند. وقتی والدین بر فرزند خود نام مذهبی می‌گذارند به او القا می‌کنند که در فرهنگ اسلامی زندگی کرده و به آن تعلق دارد. همین مساله در روند هویت یابی و جامعه پذیری فرزند مؤثر است. این در حالی است که ‌گاه والدین اسامی و القابی برای طفل خود انتخاب می‌کنند که برگرفته از فرهنگی بیگانه است و حتی خودشان هیچ آشنایی با این فرهنگ و ریشه‌های آن ندارند که این امر می‌تواند سبب بروز چالشهایی در زندگی و شخصیت فرزند شود.

نامها و تعارضهای فرهنگی
وی با اشاره به اینکه ‌گاه انتخاب نام در خانواده‌ها سبب تنش می‌شود، می‌افزاید: در انتخاب نامها می‌توان برخی تعارضهای فرهنگی را نیز دید، به گونه‌ای که ‌گاه خانواده‌ای با پشتوانه‌های عمیق، اسامی غریبی را انتخاب می‌کنند که سنخیتی با فرهنگ خودشان ندارد. وقتی دقت می‌کنیم درمی‌یابیم این والدین شخصیتی نمایشی و تنوع طلب دارند، از این رو با این انتخاب نام می‌خواهند به رضایت روحی برسند.
«جهان‌بین» کارشناس فرهنگی نیز می‌گوید: ‌گاه خانواده‌هایی را می‌بینیم با وجودی که انتظار می‌رود سنتی رفتار کنند، اما در انتخاب نام فرزندشان مدرن و امروزی می‌اندیشند. این گونه افراد اغلب نسبت به‌ همان سلوک سنتی خود نیز آگاهی چندانی ندارند، زیرا رفتارهای ما اغلب ناخودآگاه است و زمانی قوام می‌یابد که خودآگاهانه شکل بگیرد. بدین ترتیب زمانی که رفتار و فرهنگی در ما نهادینه نشود با ظهور هرگونه فرهنگ غالبی تفکر و سلیقه و رفتارهایی همانند پوشش و نامها، به آن سو هدایت می‌شود. در بیشتر جوامع نیز چنین است مگر در جوامعی که ساختارهای فرهنگی، تقویت شده باشد.

تولد ۲۲۵ هزار هویت در سال جاری
بر اساس آمار موجود، در حال حاضر در پایگاه ثبت احوال کشور، ۴۲۰ هزار عنوان نام وجود دارد که ۲۲۰ هزار عنوان دخترانه و ۲۰۰ هزار عنوان پسرانه است. بنا بر پژوهشهای انجام شده در نامگذاری حدود ۲۰ الگو وجود دارد که می‌توان به الگوهای توصیفی، دینی مذهبی، ملی باستانی، قومی، منطقه‌ای، ترکیبی، نام گلها، طبیعت، حیوانات زیبا، پرندگان، کوه‌ها و رودها و نام موجودات خیالی و تاریخی اشاره کرد. در دو ماهه نخست امسال نیز بیش از ۲۲۵ هزار کودک متولد شده‌اند که به باور مدیر کل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور در نامگذاری آنها غلبه با الگوی دینی و مذهبی بوده و رویکرد جدید والدین برای نامگذاری، استفاده از اسامی مرکب ایرانی و اسلامی است.
اسماعیلی با اشاره به ۱۰ نام اول دختران و پسران گفت: امیرعلی، ابوالفضل، امیرحسین، محمد طاها، محمد، علی، امیرمحمد، حسین‌، مهدی و محمدمهدی به ترتیب ۱۰ نام اول برای پسران و فاطمه، زهرا، نازنین‌زهرا، زینب، یسناء، ریحانه، هستی، ستایش، سنا و مریم نیز ۱۰ نام نخست برای دختران است. گرچه سالهاست بر انتخاب نام نیکو تأکید می‌شود، اما براساس قوانین ثبت احوال کشور، در حال حاضر بیش از ۷ هزار نام قابلیت تغییر را دارند!

و این داستان ادامه دارد...
فرشته منتظر تولد نخستین فرزندش است. او می‌گوید: به همسرم گفتم انتخاب اسم حق من است چون زحمت بارداری را کشیده‌ام و در ضمن نام خانوادگی تو را برای فرزندمان می‌گذارند.
وی ادامه می‌دهد: وقتی صحبت از نام و نامگذاری می‌شود آرزو می‌کنم کاش به جای یک بچه ده تا بچه داشتیم تا تمام اسمهایی را که دوست دارم انتخاب می‌کردم، راستش بین این همه اسم مانده‌ام. هنوز نمی‌دانم برای دختر کدام اسم قشنگ‌تر است؟ آوین، آگرین، آذرگل، تمنا، یوشا...

خبرنگار: محبوبه علی‌پور