اما «اسلام ناب» همان است که پیامبر (ص) به عنوان میراث گرانبهای خود بر جای گذاشته‌اند، یعنی قرآن و عترت(ع) که خود قرآن ناطق اند.
از این رو و به منظور واکاوی سیره ثامن الحجج(ع) در رویارویی با اندیشه‌های انحرافی بویژه تفکرات افراطی و تکفیری با حجت الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک نیا، استاد حوزه و پژوهشگر و مؤلف آثاری مانند «خصائص الرضویه»، «بازتاب انوار وحی در گفتار پیشوای هشتم(ع)» و «اندیشه‌های قرآنی امام جواد(ع)» به گفت و گو پرداخته‌ایم که مشروح آن به حضورتان عرضه می‌شود:
آیا امام رضا(ع) نیز با تفکرات افراطی و تکفیری مانند آنچه امروز جهان اسلام در رابطه با داعش با آن‌ها روبه‌روست، برخورد داشته‌اند؟
- البته به معنای رایج و امروزی، گروه تکفیری همعصر ایشان سراغ نداریم، اما بودند افکار افراطی حتی بین شیعه که به اسلام ضربه می‌زدند. برای مثال در جلسه ای مأمون از امام(ع) پرسید: شنیده ام گروهی درباره امامت شما و دیگر معصومان(ع) افراط می‌کنند؟! حضرت(ع) فرمودند: ما با افراط و تفریط مخالف هستیم چنانکه پیامبر(ص) بودند و سپس حدیثی را نقل کردند که پیامبر(ص) در آن می‌فرمایند: مرا از مقام و جایگاه معین و شایستگی ویژه خودم بالاتر نبرید، من را بنده و عبد خدا بدانید!
سپس به آیه ای از قرآن اشاره کردند که افراط را حتی درباره پیامبر(ص) و امیرمومنان(ع) جایز نمی‌دانند. چنانکه امیرمومنان(ع) فرمودند: دو گروه درباره من به ورطه سقوط کشیده می‌شوند: یکی دوستداران افراطی و دیگری دشمنان کوتاه بین!
امام رضا(ع) همچنین به افراط و تفریط مسیحیان درباره حضرت عیسی(ع) اشاره کرده و در ادامه این تفسیر از افراطی گری می‌فرمایند: هر کس برای پیامبران و ائمه(ع) مقام ربوبیت قایل شود، ما از آنان بیزار هستیم. از این رو، در عصر امام هشتم(ع) نیز اندیشه‌های افراطی و ضربه زننده وجود داشته است.
پس حضرت(ع) راهبردی ویژه در برخورد با چنین افراطی گری‌هایی داشته‌اند؟
به طور کلی در عصر امام رضا(ع) اندیشه‌های انحرافی از دو موضعِ محتمل ریشه می‌گیرد؛ نخست آنکه بر اساس نهضت ترجمه کتب علمی دیگر کشورها همچون یونان، ایران، روم و مصر به زبان عربی که بیشتر مردم و اهل علم از آن‌ها استفاده می‌کردند و در نتیجه برخی مترجمان شبهاتی را از این طریق القا می‌کردند و از این طریق شبهاتی بروز کرد! علت دوم می‌تواند به طبیعتِ علم دوستی اسلام و مهیا بودن فضای آزاداندیشی در جهان اسلام باز گردد، زیرا نهضت علمی آغاز شده در عصر امام باقر(ع) در دوران امام رضا(ع) به اوج رسید تا جایی که این زمان به عصر طلایی فکر و اندیشه معروف است.
اما درباره سیره حضرت رضا(ع) در برخورد و مواجهه با این افراطی‌گری‌ها باید گفت راه‌های گوناگونی را فراهم کردند؛ یکی مناظراتی بود که مأمون با هدف دیگری آن‌ها را ترتیب می‌داد، اما حضرت(ع) به شیوه ای دیگر از آن بهره برداری کردند و تا جای لازم به روشنگری مکاتب و افکار مخالف پرداختند، تا جایی که بزرگان این مکاتب به اسلام مشرف شدند، البته ثامن الحجج(ع) در این زمینه زحمات بسیاری متحمل شدند.
آیا راهبردهای رضوی در مواجهه با افراطی گری و خنثی سازی اندیشه‌های تکفیری و افراطی به جلسات مناظره محدود می‌شد یا دامنه این مبارزه وسعت بیشتری داشت؟ در چه ابعاد و زمینه هایی؟
- از دیگر شیوه‌های ایشان، رونق بخشی به مکتب تربیتی است، یعنی افزون بر مناظره مستقیم با مخالفان، شاگردانی را تربیت کردند که تمام قد از اسلام دفاع کردند.
برای مثال یونس بن عبدالرحمان با گروه واقفیه به عنوان گروهی انحرافی به مناظره پرداخت و کار را به جایی رساند که واقفیون وی را تکفیر کرده و زندیق خواندند!
چنانکه آمده است: روزی واقفیه به محضر حضرت رضا(ع) شرفیاب شدند، امام(ع) به یونس فرمودند: پشت پرده باش که این‌ها تحمل تو را ندارند. آن‌ها آمده و بسیار بدگویی کرده و یونس را زندیق معرفی کردند و حضرت(ع) به دلیل جو نامناسب به دفاع از او برنیامدند. پس از رفتن آن‌ها یونس بشدت ناراحت شده، گریست و گفت: در دوستی ما و حمایت از شما، ما را تکفیر می‌کنند! امام(ع) فرمودند: وقتی ما شما را قبول داریم مردم هر چه می‌خواهند، بگویند با گفتار آن‌ها نگاه ما عوض نمی‌شود.
افزون بر این، چهره هایی مانند ابراهیم بن عباس صولی، شاعر، مبلغ و نویسنده که افکار امام(ع) را منتشر کرد، سلیمان بن جعفر جعفری، حسن بن جهن، محدث و راوی، صفان بن یحیی که 30 جلد کتاب نوشته و افکار اهل بیت(ع) را نشر داد، احمدبن ابی نصر بزنطی، دعبل خزاعی، شاعر معروف و نیز علی بن مهزیار اهوازی و... که شیخ طوسی 319 تن از آن‌ها را نام می‌برد، همگی از شاگردان امام رضا(ع) بوده و به نحله‌ها و افکار افراطی و انحرافی به مبارزه پرداخته‌اند و امام رضا(ع) از وجودشان در جبهه مبارزه عقیدتی بهره گرفته است.
شیوه‌های دیگر چطور؟
شیوه دیگر ایشان ارسال نامه و در قالب توصیه به افراد بود، حتی به فرزندشان حضرت جوادالائمه(ع). و نیز پاسخ به شبهات و رهنمودهای ایشان که تاثیرگذار بوده است، بویژه در مجلس مامون و نیز زمان حضور در مکه و مدینه و در نهایت بیان حدیث سلسله الذهب که امامت معصومان(ع) را بیان و این گونه از انحراف درباره ولایت و امامت جلوگیری و تاکید کردند که بدون امام نمی‌توان موحد و خداشناس شد!
مصداق تفکرات افراطی در زمان ایشان کدام مسایل است و نحوه مبارزه عملی ایشان چگونه تبلور یافته است؟
یکی از شیوه‌های امام رضا(ع) در این میدان، کنترل برخی افراطیون در مجالس خود و دیگران بود؛ برای مثال یکی از این افراطی گری‌ها موضوع فامیل سالاری بود. آمده است زمانی که ایشان در دربار مامون حضور داشتند، متوجه افکار انحرافی یکی از برادرانشان به نام زیدالنار شدند! و متأسفانه مردم هم حرف‌های او را باور می‌کردند که کسی اگر فرزند حضرت صدیقه(س) باشد اهل آتش نخواهد بود! اما امام رضا(ع) به او نهیب زدند و انحراف او را گوشزد کردند که بدون عمل کسی به بهشت نخواهد رفت و تنها انتساب به خاندان رسالت امتیاز محسوب نمی‌شود و این با عدالت الهی سازگار نیست.
یا درباره انحراف اعتقادی گروهی درباره تناسخ، حضرت(ع) پاسخ شبهات آن‌ها را نیز دادند که مرحوم شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا(ع) به این دفاع ایشان اشاره می‌کند.
افزون بر این، نفی سنت‌های باطل که پس از پیامبر(ص) رایج شده بود نیز از دیگر مبارزات ثامن الحجج(ع) است که ماجرای نماز عید امام رضا(ع) در همین راستا بود؛ یعنی با احیای سنت پیامبر(ص) از انحراف مردم جلوگیری کردند و اجازه ندادند مردم بر این باور باشند که نماز باید به شیوه حکام اقامه شود، بلکه فرمودند: نماز عید باید بر سنت نبوی و علوی باشد نه رسم خلفا.
با توجه به کاربردی بودن سیره معصومان(ع) برای همه زمان‌ها و مکان ها، آیا امروز هم که جهان اسلام درگیر شیطنت و جنایات گروه‌های افراطی و تکفیری مانند داعش است می‌توان از سیره حضرت رضا(ع) برای خاموش کردن آتش فتنه آن‌ها بهره گرفت؟
- بله، امروزه هم اگر زمینه فراهم و حقیقت مسأله برای بسیاری از مشتاقان روشن می‌شود، مشخص می‌گردد که بهترین شیوه آن است که ثامن الحجج(ع) به کار بردند تا آن‌ها که قابل هدایت هستند و می‌توانند با دیگران کنار بیایند، هدایت شوند.
البته باید توجه داشت گروهی از منحرفان، امکان هدایت دارند، اما گروهی از آن‌ها چون با استکبار همدست هستند و برای مقابله با اسلام تحریک و حمایت می‌شوند، با منطق و مناظره هدایت نخواهند شد.
اما مهم این است که در مناسبت‌های گوناگون از زوایای زندگی معصومان(ع) پرده برداری کنیم تا جامعه بیش از پیش الهام بگیرند و این نیازمند استفاده از تریبون‌هایی مانند رسانه‌ها و کرسی‌های علمی است.
چنانکه امام رضا (ع) می‌فرمایند: هر گاه مردم زیبایی‌های سخن ما را بدانند از ما دست بر نمی‌دارند!
نظر شما