قدس آنلاین: این روزها بخش قابل ملاحظه فعالیت معاونت علم و فناوری در حوزه مقابله با بحران ویروس کروناست. اسماعیل قادری‌فر، رئیس مرکز توسعه فناوری راهبردی معاونت علم و فناوری نهاد ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با «قدس» نه‌تنها صحبت از بی‌نیازی ایران برای واردات لوازم و تجهیزات پزشکی مرتبط با پیشگیری و درمان کووید ۱۹ می‌کند بلکه خبر از توانمندی کشور برای صادرات آن‌ها هم می‌دهد.
آقای قادری‌فر، جامعه علم و فناوری کشور برای مقابله با ویروس کرونا در این حوزه چه اقدامات و دستاوردهایی داشته است؟
نخستین اقدامی که در همان روزهای نخست شکل گرفت تشکیل ستاد علمی مقابله با ویروس کرونا در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بود. به دلیل اینکه کرونا یک ویروس بیولوژیک و تهدید زیستی محسوب می‌شود، ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری برای مقابله با کرونا مأموریت پیدا کرد با رویکردی علمی و با استفاده از توان و ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه فعالیت کند. بنابراین به دنبال تشکیل ستاد علمی، کارگروهی در سه حوزه نسبت به ساماندهی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها کارش را شروع کرد.
برای این منظور نخستین گام شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه پیشگیری بود. از این رو تولید مواد ضدعفونی‌کننده، انواع ماسک‌های سه لایه و معمولی، ماسک‌های N۹۹ و N۹۵، انواع لباس‌های محافظتی شبیه گان، شلید و... که مورد تأیید سازمان غذا و دارو کشور بودند، در دستور کار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفت و کار هم به خوبی پیش رفت به طوری که یک هفته بعد مشکل کشور در تأمین اقلام پیشگیرانه در این حوزه برطرف شد و این یک افتخار بزرگ برای کشورمان است. مهم‌تر اینکه در هفته نخست فروردین امسال یعنی سه تا چهار هفته بعد از بالا رفتن شیب اپیدمی، به کشور سازنده ماشین‌آلات تولید انواع ماسک تبدیل شدیم به طوری که شرکت‌های دانش‌بنیان به قدری در تولید انواع ماسک به توانمندی رسیدند که از واردات ماشین‌آلات و خطوط ماسک به کشور بی‌نیاز شدیم.
در شرایطی که شما از تولید ماسک سه‌لایه، مواد ضدعفونی‌کننده و... به میزان کافی خبر می‌دهید، با این وجود اما به نظر می‌رسد مردم به راحتی و با قیمت مناسب نمی‌توانند به این اقلام دسترسی پیدا کنند؟
نکته‌ای که در اینجا وجود دارد ماسک N۹۵ متأثر از جو عمومی شده است. یعنی توازن بین عرضه و تقاضا به هم خورده و به همین دلیل باید کار تبلیغاتی بیشتری در این حوزه انجام شود. یعنی همه باید بدانیم که این نوع ماسک بیشتر برای کادر درمانی، بیماران کرونایی و آن‌هایی که بیشتر با بیماران کرونایی در ارتباط هستند، کارایی دارد. اما در مجموع شاید کمبود ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده در هفته اول و دوم شیوع کرونا کاملاً حس می‌شد، اما اکنون در تولید ماسک سه‌لایه و... بعید می‌دانم مشکل حادی وجود داشته باشد. ضمن اینکه قیمت این محصولات بالا نیست یعنی ماسک سه‌لایه با قیمت ۸۰۰ تومان در داروخانه‌ها توزیع می‌شود. البته قیمت ماسک N۹۵ در مقایسه با ماسک‌های سه لایه بالاست به هرحال ممکن است حتی برای ماسک‌های معمولی هم کمبودهایی وجود داشته باشد، اما باید تلاش کنیم با افزایش تولید این کمبودها را برطرف کنیم. بنده کمبودها و یا گران‌فروشی‌ها را تکذیب نمی‌کنم، اما مطمئن هستم تولید با تعداد بالا در حال انجام است، اما شاید در نظام توزیع دچار مشکل باشیم و برخی از سودجویان در نظام عرضه به‌درستی عمل نکنند.
موضوعی که در چند ماه اخیر خیلی در جامعه مورد بحث بود مربوط به کیت‌های تشخیص کرونا می‌شود. تلاش جامعه علم و فناوری در این بخش چه نتایجی را به دنبال داشته است؟
گام مهم دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان برای مقابله با ویروس کرونا مربوط به تشخیص بوده است. در این بحث ما نیازمند تولید انواع کیت‌های تشخیص و دوربین‌های تب‌سنج حرارتی بودیم تا در مراکز درمانی، ورودی شهرها و اماکن‌عمومی و شلوغ مورد استفاده قرار دهیم که خوشبختانه در این حوزه هم چندین شرکت وارد عمل شدند و ابتدا اقدام به تولید کیت‌های پی. سی. آر کردند و پس از آن کیت‌های سرولوژی و حتی کیت‌های رپیدتست را روانه بازار نمودند. از چهارم فروردین امسال هم یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی برای نخستین‌بار توانست دوربین تب‌سنج حرارتی را که از فناوری پیشرفته‌ای در دنیا برخوردار است، نصب و راه‌اندازی کند و این دوربین‌ها اکنون در برخی نقاط پررفت‌وآمد مثل بازار، بیمارستان‌ها و در یکی از گرمخانه‌های بزرگ شهرداری تهران نصب شده است.
میزان نیاز کشور به کیت‌های تشخیص چقدر است و در حال حاضر چه تعداد از آن تولید می‌شود؟
بنا بر اعلام وزارت بهداشت بیماری کووید ۱۹تحت کنترل کادردرمانی کشور قرار گرفته یعنی اکنون روزانه بیش از ۱۲۰ هزار کیت تشخیص تولید می‌کنیم و مهم این است که به فناوری تولید کیت‌های تشخیص دست پیدا کردیم و از این به بعد برای ارتقای ظرفیت آن هیچ مشکل خاصی نداریم. یعنی براساس نیازی که آزمایشگاه‌های مربوط در کشور دارند، کیت به وفور تولید و در اختیار این مراکز قرار می‌گیرد. در واقع ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید کیت تشخیص، انواع مواد ضدعفونی‌کننده و انواع ماسک به حدی رسیده که تقاضای صادرات ماشین‌آلات تولید این محصولات را کردیم. یعنی اکنون اگر کشوری بخواهد خط تولید ماسک را خریداری کند، شرکت دانش‌بنیان بلافاصله می‌تواند ماشین‌آلات مورد نظر را بسازد و در اختیارش قرار دهد.
*کیفیت و دقت کیت‌های تشخیص تولید داخل چگونه است و آیا توان رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی را دارند؟
طراحی و کیفیت کیت تولید ایران در سطح بالاترین استانداردهای روز دنیاست و در تمام کشورهایی که درگیر این ویروس هستند، قابل استفاده است. در واقع از حساسیت و دقت بالایی برخوردار است. به عبارت دیگر آنچه در ایران چه به عنوان اقلام بهداشتی و چه پزشکی تولید و روانه بازار می‌شود قطعاً مجوز و پروانه ساخت را از سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت دارند. ضمن اینکه استانداردهای سازمان غذا و دارو کشور بسیار بالا و سختگیرانه است و معاونت علم و فناوری هم بر روند تولید محصولات یاد شده نظارت می‌کند. البته طبق قراردادی که بین معاونت علم و فناوری با سازمان غذا و دارو منعقد شده روند بروکراسی در تولید کوتاه شده است. یعنی بلافاصله کار ارزیابی فنی و تشخیصی انجام می‌گیرد و بعد کار تولید شروع می‌شود؛ بنابراین ادعای بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای مبنی بر اینکه کیت‌های ما از دقت بالایی برخوردار نیستند را مغالطه‌ای بیش نمی‌دانیم.
اگر کیت‌های تشخیصی ساخت داخل پاسخگوی نیازها هستند و حتی می‌توانیم بعضی از تجهیزات را صادر کنیم، چرا شاهد تلاش یکی از شرکت‌های ایرانی برای واردات کیت‌های تشخیص از کره‌جنوبی بودیم؟
این مغالطه‌ای است که توسط شبکه سعودی – صهیونیستی ایران اینترنشنال انجام شده است. این شبکه گزارشی کاملاً مغرضانه و غلط را منتشر کرد مبنی بر اینکه ستاد اجرایی حضرت امام(ره) و یا عزیزان ما در سپاه به دنبال واردات کیت‌های تشخیصی از شرکت بایومد کره‌جنوبی هستند. قطعاً موضوع به این شکل نبوده است، چون نامه‌ای که بنده آن را امضا کردم و در ستاد زیست‌فناوری موجود است نشان می‌دهد یک شرکت ایرانی واردکننده تجهیزات پزشکی در روزهای نخست شیوع اپیدمی یعنی اوایل اسفند ماه سال گذشته که شرکت‌های دانش‌بنیان هنوز به فناوری تولید کیت‌های تشخیص دست نیافته بودند و ما هنوز تجهیزات لازم را به مقدار کافی برای تشخیص ویروس کرونا در اختیار نداشتیم، برای واردات تعدادی کیت تشخیص با شرکت بایومد کره‌جنوبی وارد مذاکرات اولیه شد. البته از ما هم درخواست کرد تا مجوز فناوری آن را صادر کنیم تا بعد از واردات تعدادی کیت بتواند آن را در داخل تولید کند. خُب طبیعی است ما به عنوان معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست‌جمهوری که حامی فناوری داخلی و کالاهای ساخت ایرانی هستیم، از این موضوع استقبال نکنیم مگر اینکه جنبه انتقال فناوری داشته باشد. بنابراین آن شرکت مذاکراتی با ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) داشت تا بتواند کیت‌ها را وارد کند، چون قرارگاه سلامت برکت که انصافاً به عنوان یکی از بازوهای نظام در این عرصه خوش‌درخشیده و در قرارگاه محرومیت‌زدایی واقعاً خدمت کرده قصد داشت تعداد محدودی را وارد کنند تا روند تشخیص و بیماری‌یابی را تسریع ببخشیم که خوشبختانه این هم یک سند ننگی شد برای استکبار جهانی به‌ویژه آمریکا که مدعی حمایت از مردم ایران را دارد، اما در عمل جور دیگری عمل می‌کند. به هر حال به دلیل تحریم‌ها شرکت ایرانی همان موقع هم نتوانست کیت‌ها را وارد کند. البته شرکت کره‌ای بعدش عذرخواهی کرده که به خاطر تحریم‌های آمریکا نتوانست کیت‌ها را در اختیار شرکت ایرانی قرار دهد، بنابراین اکنون از فناوری‌های ایرانی در این زمینه استفاده می‌کنیم و خط تولید کیت تشخیص و همچنین خط تولید ۴۰۰ هزار عددی ماسک که با حضور ریاست ستاد اجرایی حضرت امام(ره) افتتاح شد، کاملاً ایرانی هستند.
متخصصان ما برای کشف واکسن و دارو قطعی برای درمان این بیماری به چه دستاوردهای تازه‌ای رسیده‌اند؟
گام سوم ما در مقابله با ویروس کرونا و کنترل آن، موضوع درمان است، یعنی درمان کسانی که به این ویروس مبتلا شده‌اند. در این حوزه چند اقدام و اتفاق خوب افتاده و در حال تداوم است. یکی اینکه تمام بیمارانی که در بیمارستان‌های کشور بستری شده و یا در قرنطینه خانگی بسر می‌برند براساس پروتکل‌های درمانی فعلی با داروی ایرانی از جمله فاوی پیراویر تحت درمان هستند. یعنی بخش دارویی و سلامت کشور در شرایط تحریمی بسیار سخت هم داروی ایرانی را در خدمت بیماران قرار می‌دهد که شدت گرفتن روند درمان بیماران کرونایی این موضوع را اثبات می‌کند و این یک گام مهم و قابل‌تحسین است.
نکته بعد کشف واکسن و دارو یا روش اختصاصی برای درمان کروناست. با وجود گذشت چهار ماه هنوز محققان دنیا نتوانسته‌اند به یک واکسن و یا داروی قطعی و اختصاصی برای ویروس کرونا دست پیدا کنند که البته این مسئله هم کاملاً طبیعی است، چون کرونا یک بیماری نوظهور است و می‌طلبد تا کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی و پس از آن کارآزمایی‌های بالینی لازم روی جامعه هدف انجام بگیرد تا براساس یک استاندارد متقن به این نکته برسیم که ایران و یا هر کشور دیگری توانست به داروی مخصوص ویروس کرونا دست پیدا کند. اما نکته مهم این است که تلاش محققان ایرانی در لابراتوارهای تحقیقاتی کشور همگام با محققان برجسته دنیا در حال انجام است. ضمن اینکه کارهای تحقیقاتی خیلی خوبی در آزمایشگاه‌های ما در حال انجام است و بنده مطمئن هستم به دارو و یا واکسن اختصاصی کرونا دست پیدا می‌کنیم. البته روند آن طولانی خواهد بود چون حداقل پنج تا ۶ ماه زمان می‌برد تا کارهای تحقیقاتی به نتیجه برسد و پس از کارآزمایی بالینی به دست مردم برسد.
بیش از ۱۰۰ مرکز تحقیقاتی و بیمارستانی و آزمایشگاهی کشور در حال تحقیق و پژوهش برای تولید داروی اختصاصی کرونا هستند، منتها ما برای اینکه بتوانیم به صورت هم‌افزا از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم این ۱۰۰ مرکز را به سه گروه عمده تبدیل کرده‌ایم که توسط ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی تحت حمایت قرار گرفته‌اند.
میزان پیشرفت تیم‌های پژوهشی و تحقیقاتی در راه دستیابی به داروی اختصاصی کرونا چند درصد بوده است؟
نمی‌توانم درصدی ارائه کنم تا امید کاذبی در مردم ایجاد شود، اما روند بسیار مثبت و رو به رشد است و امیدوارم با عنایت خداوند تلاش‌های تیم‌های ما به کشف داروی کرونا منجر شود.
اما ظاهراً استفاده از روش پلاسما درمانی برای بهبود مبتلایان به کرونا تاحدی نتیجه‌بخش بوده است؟
خب روش پلاسما درمانی برای استخراج آنتی‌بادی از پلاسمای خون افرادی که به کرونا مبتلا شدند و بهبود یافتند به عنوان روش نوین مورد توجه قرار گرفته و در این حوزه ۱۰۰ بیمار که در بیمارستان مسیح دانشوری بستری بودند و بهبود یافتند مورد تست اولیه قرار گرفتند و خوشبختانه پاسخ‌های اولیه لازم را هم در حوزه پلاسمادرمانی دریافت کردیم. با این وجود این شیوه درمانی هم نیازمند کار تحقیقاتی بیشتری دارد تا به عنوان یک روش مرجع و رسمی مورد استفاده قرار بگیرد.
وضعیت ما در تولید دستگاه تنفس مصنوعی چگونه است؟
در بُعد تجهیزات پزشکی حوزه درمان یکی از برگ‌های زرین کشور ما در این برهه حساس ساخت انواع دستگاه ونتیلاتور و یا دستگاه تنفس مصنوعی پیشرفته برای بیماران بستری در بخش آی. سی. یو است. ما در وضعیت تحریمی توانستیم در ایام عید به فناوری تولید این دستگاه دست پیدا کنیم که البته به دلیل همزمانی آن با نوروز، بازتاب رسانه‌ای مطلوبی نداشت. به هرحال از سوی دو شرکت داخلی روزانه ۳۰ دستگاه وینتیلاتور در کشور تولید می‌شود و به همین دلیل از واردات این دستگاه بی‌نیاز شده‌ایم.
در حال حاضر بیمارستان‌های ما در استفاده از این دستگاه حیاتی هیچ مشکل خاصی ندارند و این کالای ساخت ایران در خدمت بیماران ایرانی است. ضمن اینکه جامعه علم و فناوری در کنار تلاش‌هایش در حوزه مقابله با ویروس کرونا از حوزه فضای مجازی و استفاده از ابزارهای نوین برای اینکه در ایام قرنطینه بتوانیم مایحتاج مردم را تأمین کنیم غافل نبوده، به طوری که اکنون رشد کسب و کارهای اینترنتی و یا استارت‌آپی تا ۸۰۰ درصد رشد داشته، مثلاً حوزه تجارت الکترونیک برای رساندن کالای مردم هشت برابر رشد یافته است.
پرسش پایانی اینکه در سه گام پیشگیری، تشخیص و درمان کرونا در حال حاضر چه مشکل عمده‌ای وجود دارد که مانع به نتیجه رسیدن هر چه زودتر تلاش‌ها می‌شود؟
در حوزه واکسن و دارو مشکل خاصی نمی‌بینم. مثلاً اینکه محققی بگوید که مشکل مالی یا تأمین منابع برای به نتیجه رساندن تحقیقش دارد. یعنی معاونت در این حوزه هیچ محدودیتی برای ارائه منابع مالی قائل نشده و اگر واقعاً بدانیم یک فناوری ایده نوآورانه‌ای دارد که می‌توان از لحاظ فنی روی آن مقاومت کرد تا به نتیجه برسد، قطعاً امکانات و منابع مالی لازم را در اختیارش قرار می‌دهیم. اما در حوزه پیشگیری شاید در عرضه ماسک و لوازم بهداشتی مشکلاتی وجود داشته باشد که باید برطرف شوند.
نظر شما