احتمالاً شما هم در این روزها خبری که فضای مجازی را در سرتاسر جهان تحت تأثیر قرار داده، شنیده‌اید؛ «ساخت واکسن کرونا توسط دانشگاه آکسفورد».
خبری که نخستین بار دو روز پیش به طور پراکنده در رسانه‌های سرتاسر دنیا منتشر شد، اما خیلی‌ها آن را گذاشتند به حساب بازی‌های تبلیغاتی و بازار داغ‌کنی انگلیسی‌ها در صورت دستیابی احتمالی به واکسن کرونا. به همین خاطر در ابتدا خیلی‌ها ماجرای ساخت واکسن کرونا توسط دانشگاه آکسفورد را جدی نگرفتند تا اینکه روز گذشته رسانه‌ها اعلام کردند این واکسن تمام مراحل آزمایش انسانی را با ۱۰۰ درصد موفقیت پشت سر گذاشته و دولت انگلیس هم ۱۰۰ میلیون دُز از این واکسن را پیشاپیش خریده تا نخستین دریافت کننده واکسن کرونا در جهان باشد.
بی‌خطر است
براساس گزارش‌هایی که رسانه‌های غربی منتشر کرده‌اند، واکسن کرونای دانشگاه آکسفورد بی‌خطر است و می‌تواند سیستم ایمنی را برای مقابله با این ویروس تقویت کند. تزریق این واکسن به هزار و ۷۷ نفر سبب تولید پادتن و افزایش گلبول‌های سفید برای مقابله با ویروس کرونا شده است.
با این‌حال متخصصان می‌گویند اگرچه نتایج بسیار نویدبخش بوده، اما هنوز زود است بتوان درباره کارآمدی این واکسن قضاوت کرد و باید در جمعیت بزرگ‌تری آزمایش شود.
اما کاربران فضای مجازی که از محدودیت‌های حدود ۶ماهه کرونا به ستوه آمده‌اند، با شور و اشتیاق زیاد هشتگ‌های مربوط به این ماجرا را در سرتاسر جهان داغ کرده‌اند و درحال حاضر در توییتر بسیاری از کشورها، هشتگ‌های مربوط به این ماجرا در لیست ترندها قرار دارد.
ویروسِ دستکاری شده
بر اساس گزارشی که دانشگاه آکسفورد منتشر کرده، دانشمندان با مهندسی ژنتیک از ویروسی که در شمپانزه‌ها ایجاد سرماخوردگی می‌کند ویروس جدیدی ساخته‌اند. این ویروس به‌شدت دستکاری شده تا اول اینکه خود، بیماری‌زایی نداشته باشد و دوم «شبیه» واکسن کرونا به نظر سیستم ایمنی برسد.
برای این کار پژوهشگران دستورالعمل ژنتیکی ساخت پروتئین خاری –مهم‌ترین سلاح کرونا برای حمله و ورود به سلول انسان- را به ویروس سرماخوردگی شمپانزه منتقل کرده‌اند. به این ترتیب ویروس دستکاری‌شده، برای سیستم ایمنی شبیه ویروس کرونا به نظر می‌رسد و می‌تواند یاد بگیرد چگونه با آن مبارزه کند.
آنتی‌بادی‌ها
اگر بخواهیم کمی علمی‌تر و دقیق‌تر درباره این ماجرا صحبت کنیم، باید بگوییم در مقابله با ویروس کرونا توجه، بیشتر معطوف به پادتن‌ها (آنتی‌بادی‌ها) بوده، اما پادتن فقط بخشی از سیستم ایمنی ماست.
پادتن، پروتئین کوچکی است که سیستم ایمنی تولید می‌کند و به ویروس می‌چسبد. آن‌ها می‌توانند ویروس را خنثی یا آن را نشاندار کنند تا سلول‌های ایمنی، ویروس را شناسایی و نابود کنند.
گلبول‌های سفید خون وظیفه مقابله با عوامل بیماری‌زا را دارند و یکی از انواع آن‌ها سلول تی نام دارد. سلول‌های تی فعالیت‌های دفاعی سیستم ایمنی را هماهنگ می‌کنند و تشخیص می‌دهند عفونت در کجا ایجاد شده و سپس آن را نابود می‌کنند.
راه زیادی مانده
حالا که با عملکرد سیستم دفاعی بدن درمقابل کرونا تا حدودی آشنا شدید، باید بدانید تقریباً تمام واکسن‌های مؤثر موجب می‌شوند سیستم ایمنی هم پادتن تولید کند هم سلول تی.
پس از تزریق واکسن ساخته شده در دانشگاه آکسفورد به داوطلبان، میزان سلول تی پس از ۱۴ و پادتن پس از ۲۸ روز به حداکثر رسید، اما این کارآزمایی این‌قدر ادامه نیافته است تا مصونیت آن در درازمدت ارزیابی شود.
این واکسن آزمایشی در ۹۰ درصد داوطبان سبب تولید پادتن‌های خنثی‌کننده ویروس شد و ۱۰ نفر برای تولید این پادتن‌ها به تزریق دوم احتیاج داشتند.
خود دانشمندانی که به فرمول ساخت این واکسن دست پیدا کرده‌اند از عملکرد کامل آن مطمئن نیستند. به عنوان مثال پروفسور «اندرو پولارد» یکی از دانشمندان این تحقیق گفت: سؤال اصلی این است که آیا این واکسن مصونیت ایجاد می‌کند یا نه و برای جواب آن باید انتظار کشید. او گفت: «هنوز نمی‌دانیم چقدر واکسن برای مصونیت احتیاج است، اما می‌دانیم پاسخ سیستم ایمنی را می‌توانیم با یک دُز دیگر به حداکثر برسانیم».
پروفسور سارا گیلبرت، دیگر استاد دانشگاه آکسفورد هم درباره این واکسن گفته است:«راه زیادی مانده تا مطمئن شویم واکسن ما به مقابله با همه‌گیری کرونا کمک می‌کند، اما نتایج اولیه امیدوارکننده بوده‌اند».
با این‌حال دانشمندان به این قطعیت رسیده‌اند که این واکسن خطری برای انسان ایجاد نخواهد کرد و عوارض آن در تب و سردرد خلاصه می‌شود که با مصرف استامینوفن به راحتی رفع خواهد شد.
هیچ چیز قطعی نیست
بزرگ‌ترین پرسش در زمینه واکسن دانشگاه آکسفورد این است که تحقیقات هنوز نشان نمی‌دهد آیا این واکسن می‌تواند مانع بیماری شود یا فقط علائم آن را کمتر می‌کند.
دانشمندان می‌گویند برای این کار نیاز است واکسن روی ۱۰هزار نفر دیگر در انگلیس، ۳۰ هزار نفر در آمریکا، ۵ هزار نفر در برزیل و ۲ هزار نفر در آفریقای جنوبی آزمایش شود.
پیش‌بینی‌ها هم می‌گویند اگر قرار باشد یک نمونه قطعی از واکسن کرونا تولید شود، حداقل تا پایان سال جاری میلادی باید منتظر بمانیم. تازه این زمانی است که واکسن در اختیار کادر درمان و گروه‌های آسیب‌پذیر قرار خواهد گرفت و توزیع گسترده آن در جهان حداقل چندین ماه دیگر یا حتی یک سال دیگر زمان خواهد برد.
چین و روسیه هم وارد گود شده‌اند
با این حال واکسن دانشگاه آکسفورد نخستین واکسنی نیست که به این مرحله رسیده است و نتایج مشابهی در آمریکا، چین و روسیه هم در رسانه‌ها منتشر شده‌اند.
نخستین بار شرکت آمریکایی مدرنا بود که با استفاده از بخشی از فرمول ژنتیکی ویروس کرونا (RNA) واکسنی را آزمایش کرد که نتایج امیدوارکننده‌ای داشت. دو شرکت دارویی دیگر هم با استفاده از RNA کرونا مشغول ساخت واکسن هستند.
درحال حاضر ۱۲۴ واکسن کرونای دیگر هم در سرتاسر جهان، مراحل آزمایش و تولید را طی می‌کند که ۱۰ مورد آن‌ها به مرحله آزمایش انسانی رسیده، اما واکسن دانشگاه آکسفورد تاکنون به یک هزار و ۷۷ نفر تزریق شده و نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده و این یعنی یک گام از تمام تولیدکنندگان جلو افتاده است.
البته از آن‌طرف «روسلان تالیکوف» معاون اول وزیر دفاع روسیه هم از ساخت نخستین واکسن کرونای روسی در این کشور خبر داده است. چینی‌ها هم همزمان با این ماجرا اخباری را در زمینه دستیابی به واکسن کرونا در رسانه‌هایشان منتشر کرده اند.
سال‌ها زمان می‌برد
اما گذشته از تمام این حواشی و با فرض آنکه طبق حواشی و شایعه‌های فضای مجازی، واکسن کرونا واقعاً ساخته شده باشد، خیال می‌کنید این ماجرا تا چه اندازه باری که کرونا روی دوشمان انداخته را کم می‌کند؟
بر اساس مقاله‌ای که پایگاه خبری پراجکت سیندیکت آمریکا در پاسخ به حواشی ایجاد شده درزمینه شایعه ساخت واکسن کرونا منتشر کرده، حتی اگر یک یا چند واکسن ساخته و موفق شوند مصونت حداقلی برای انسان‌ها در زمینه ابتلا به ویروس کرونا ایجاد کنند، مشکلات در بخش بهداشت و سلامت عمومی، همچنان سرجای خود باقی خواهند ماند. این یعنی واکسن‌ها، راه حلی عام برای همه نیست. آن‌ها فقط و فقط یک ابزار در زرادخانه‌های پزشکی به شمار می‌آیند.
به معنای دقیق‌تر، نمی‌توان انتظار داشت واکسنی تولید شود که قادر به ایجاد ایمنی کامل و ابدی برای تمامی افرادی شود که آن را مصرف می‌کنند! متخصصان می‌گویند حتی اگر این اتفاق هم بیفتد، میلیون‌ها نفر از واکسیناسیون خودداری خواهند کرد. از سویی نباید فراموش کرد که در جهان حدود ۸ میلیارد مرد و زن و کودک وجود دارد که این موضوع، خود حاکی از عظمت و گستردگی مسئله است. تولید ۸ میلیارد دُز از یک یا چند واکسن و توزیع آن در جهان، سال‌ها (و نه ماه‌ها) زمان می‌برد.
دلمان را خوش نکنیم!
آن‌طور که «ریچارد هاس» رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله پایگاه خبری پراجکت سیندیکت اعلام کرده، درحال حاضر اصلی‌ترین مشکل، سیاست‌های پیرامون تولید احتمالی واکسن کروناست.
منظور آقای هاس از بیان این مسئله آن است که مسائل سیاسی حول مسئله تولید واکسن برای ویروس کرونا و توزیع جهانی آن، در مواردی حتی از مسائل علمی آن هم چالش برانگیزتر هستند. آقای هاس از خوانندگان مقاله‌اش می‌پرسد چه کشور یا گروهی هزینه‌های تولید یک واکسن را خواهد پرداخت؟ چگونه دانش فنی تولید واکسن ویروس کرونا به دیگر کشورها و شرکت‌ها در جهان اعطا خواهد شد؟ دستری مردم به واکسن در نقاط مختلف جهان چگونه خواهد بود؟ چه افراد و کشورهایی باید نخستین دُزهای واکسن را دریافت کنند؟ اولویت‌ها در زمینه ارائه واکسن کرونا به اقشار مختلف مردم را چه افراد و گروه‌هایی تعیین می‌کنند؟ کشوری که واکسن کرونا در آن تولید شود، از چه مزایای ویژه‌ای برخوردار خواهد شد؟ موضع کشورهای ثروتمند در برابر کشورهای فقیرتر در بحث این واکسن چگونه خواهد بود؟ آیا رقابت‌های ژئوپلتیک در بحث اختصاص دادن واکسن کرونا وارد میدان خواهد شد و بر اساس آن، کشورها به دوستان و متحدانِ راهبردی خود واکسن را اختصاص می‌دهند و از اعطای آن به دشمنانشان مخالفت می‌ورزند؟ و هزاران سؤال دیگر که از کنار هم قرار دادنشان به این نتیجه خواهید رسید پس از ساخت واکسن کرونا، تازه مشکلات اصلی مردمی که این واکسن در کشورشان تولید نشده، آغاز خواهد شد! پس شاید بهتر باشد به جای آنکه دلمان را به شایعه‌ها و حواشی موجود در فضای مجازی خوش کنیم، بنا را بگذاریم بر همان نظر قطعی کارشناسان که می‌گویند تولید و توزیع جهانی واکسن کرونا احتمالاً بیش از یک سال دیگر طول خواهد کشید و درحال حاضر تنها کاری که از دستمان بر می‌آید، رعایت پروتکل‌های بهداشتی است.
انتهای پیام/
نظر شما