یکی از برنامه‌هایی که ما در صفحه نخست رواق دنبال می‌کنیم، آشنا کردن شما خوانندگان عزیز با این رویدادها و حوادث است؛ چرا؟ برای اینکه بدانید مشهد، شهری با هویتی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب است و نمی‌شود از کنار هر خیابان و کوچه‌اش بی‌خیال و به سادگی عبور کرد. امروز با هم درباره سرشور صحبت می‌کنیم؛ محله‌ای که مورخان معتقدند پس از نوغان و سراب، قدیمی‌ترین محله مشهد است؛ محله‌ای که امروزه محدوده‌ آن، به طور حدودی بین خیابان‌های خسروی نو(اندرزگو)، خاکی (آخوند خراسانی)، دانش غربی و تهران (امام رضا(ع)) قرار می‌گیرد.

شاخصه‌های تاریخی یک محله قدیمی

سرشور را بیشتر با نام بازار معروفش می‌شناسیم. اصلاً برخی بر این باورند که نام سرشور، در واقع «سَرِ شور» بوده‌ است، یعنی محل شروع شلوغی و ازدحام جمعیت. بازار قدیم مشهد، درست از وسط این محله می‌گذرد؛ یک سر آن به خیابان دانش غربی می‌رسد و سر دیگرش وصل می‌شود به حاشیه خیابان خسروی نو؛ البته قدیم‌ترها این بازار تا بازار زنجیر و بعد حرم مطهر ادامه داشت. در دوره تیموری، یعنی زمانی که مسجد گوهرشاد را می‌ساختند، انتهای بازار سرشور به روستایی به نام دستگرد می‌رسید و به همین دلیل، محله را با نام دستگرد می‌شناختند.

رشور چند مسجد بسیار مهم دارد که یادگار مشهد قدیم هستند؛ یکی مسجد «نظریافته» یا «سهله» در ابتدای کوچه سیگاری است؛ مسجدی که تاریخ ساخت آن دقیقاً معلوم نیست، اما بر اساس سنگ‌نوشته موجود در مسجد، در سال ۹۲۷ق (۹۰۰ش) در دوران شاه اسماعیل صفوی بازسازی و ترمیم شده و احتمالاً این اتفاق پس از بیرون راندن ازبک‌ها از مشهد رخ داده‌ است. بانی این تجدید بنا، بانویی متدین و خیرخواه به نام بی‌بی‌رقیه خاتون فرزند شاه‌کریم بود. مسجد در سال ۱۳۵۹ خورشیدی، دوباره تجدید بنا شد و امروزه محل برگزاری نماز جماعت و فعالیت‌های مذهبی است.

سجد میرهوا هم در نزدیکی مسجد نظریافته قرار دارد و البته از نظر موقعیت جغرافیایی، هر دو مسجد در نزدیکی باروهای شهر و مجاورت قبرستان بسیار قدیمی میرهوا قرار داشته‌اند. انتهای سرشور، یعنی جایی که حالا محل تقاطع خیابان دانش غربی با کوچه سرشور است، تا حدود ۷۰، ۸۰ سال پیش، کانال آب بزرگی قرار داشت که سیل‌بند شهر مشهد بود و روی آن برای عبور و مرور، پُلی ساخته بودند. امروزه از پل نشانی نیست و روی کانال یا به قول مشهدی‌ها «کال» را پوشانده‌اند، اما محل تلاقی سرشور و دانش غربی به «پُل فردوس» مشهور است. در نزدیکی پل، مسجد امام حسن مجتبی(ع) قرار دارد که در دهه ۱۳۴۰، محل اقامه نماز جماعت توسط رهبر انقلاب بود. بد نیست یادآوری کنیم که منزل آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای نیز که امروزه به حسینیه تبدیل شده در محله سرشور قرار دارد.

محبوب برای سکونت

بافت جمعیتی محله سرشور در دوره قاجار، شامل افراد ثروتمند مانند تاجران و مأموران عالی‌رتبه حکومتی می‌شد. قرار داشتن بازار در مرکز محله و در دسترس بودن مغازه‌های گوناگون، علاقه به سکونت در محله سرشور را افزایش می‌داد؛ از طرفی چون محله سرشور فاقد دروازه اصلی ورودی بود، امکان هجمه اولیه به آن، در صورت حمله به شهر کمتر می‌شد و از این نظر، امنیت بیشتری داشت. این مسئله پس از ساخت ارگ حکومتی در دوران ملک‌محمود سیستانی که پیش از نادرشاه بر خراسان مسلط بود، بیشتر به چشم آمد. از جاذبه‌های دیگر تاریخی محله سرشور، قرار داشتن یکی از مطب‌های دکتر مرتضی شیخ، طبیب محبوب پنج دهه پیش در آن است.

دکتر شیخ در نقاط مختلف شهر مطب ساخته بود تا مردم برای مراجعه به او، با مشکل دوری مسیر مواجه نشوند؛ درباره او باز هم با شما صحبت خواهیم کرد. سرشور در تاریخ خودش، بیش از هر چیز روزهای پرازدحامی را به یاد می‌آورد که هیئت‌های عزاداری از مسیر آن می‌گذشتند تا خود را به حرم مطهر برسانند؛ در واقع باید سرشور را مسیر اصلی هیئت‌های عزاداری مشهد در محرم و صفر بدانیم.

سال‌ها پیش از آنکه فلکه حضرتی ایجاد شود و مردم برای سهولت حرکت و سریع رسیدن به حرم مطهر، از آن برای عبور دسته‌های عزاداری استفاده کنند، مسیر بازار سرشور، مسیر اصلی عبور هیئت‌ها بود. حتی در آن مکان‌هایی را برای احتیاجات عمومی عزاداران تعبیه کرده‌ بودند؛ مکان‌هایی برای ادای نذورات یا توزیع مواد غذایی نذری. درباره سرشور می‌شود بیش از این‌ها گفت؛ می‌شود از خانه‌های پرتعداد قدیمی‌اش حرف زد که نیاز به توجه و نگهداری دارند، می‌شود از کوچه مدرسه فروغ و نخستین مدرسه دخترانه مشهد حرف زد که در حاشیه غربی آن قرار دارد، می‌توان از بیمارستان ۲۰۰ تخت‌خوابی مشهد صحبت کرد که در امتداد کوچه فروغ قرار داشت و امروزه نشانی از آن نیست. کافی است یک بار با حوصله و دقت، مسیر سرشور را طی کنید تا بروید به دوران قدیم و گنجینه‌های تاریخی ارزشمند مشهد را ببینید و حس کنید.