نتایج بررسی‌های سازمان برنامه و بودجه و مرکز آمار، برای اندازه‌گیری شاخص‌های رفاه در ایران نشان می‌دهد اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی به کاهش ضریب جینی و نابرابری اجتماعی منجر شده است.
به گزارش همشهری، در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱اجرای طرح اصلاح ساختار توزیع یارانه‌ها، برمبنای مصوبات بودجه‌ای مجلس آغاز شد. دولت با تقسیم‌بندی جامعه به ۱۰دهک، برای ۲ماه به دهک‌های اول تا سوم ۴۰۰هزار تومان و به دهک‌های چهارم تا نهم ۳۰۰هزار تومان یارانه پرداخت کرد. هدف از اجرای طرح اصلاح اقتصادی دولت توجه به توانمندسازی اقشار ضعیف و محروم جامعه و جلوگیری از رانت، فساد و قاچاق کالاهای اساسی به کشورهای دیگر اعلام شد. به‌دنبال اجرای این طرح، حالا این پرسش به‌وجود آمده است که آیا اهداف مورد نظر محقق شده و دولت توانسته در جهت بهبود معیشت و رفاه مردم به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر گام بردارد؟
بهبود ضریب جینی
یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی عددی بین صفر و یک درصد است که در آن صفر به معنی توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و یک به‌معنای نابرابری مطلق در توزیع درآمدها یا ثروت یک جامعه است. در واقع ضریب جینی اختلاف هزینه‌ها یا درآمدهای خانوارهای یک جامعه را نشان می‌دهد.
بررسی‌های مرکز آمار، که با همکاری سازمان برنامه و بودجه، انجام شده نشان می‌دهد حذف ارز ترجیحی تا اینجای کار به کاهش ضریب جینی منجر شده است. این بررسی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۵ضریب جینی درکل کشور ۰.۳۸۶۶بود. این ضریب که مهم‌ترین شاخص اندازه‌گیری رفاه است در سال ۱۳۹۷به ۰.۴۰۲۰رسید. اما از سال ۱۳۹۸ضریب جینی با کاهش مواجه شد و از ۰.۳۹۵۸به۰.۳۹۱۸درسال ۱۴۰۰رسید. حالا اما با پرداخت یارانه نقدی به ۹دهک درآمدی، ضریب جینی مجددا نسبت به سال ۱۴۰۰کاهش یافته و به ۰.۳۸۱۶رسیده است. پرداخت نقدی یارانه‌ها موجب شده ضریب جینی از سال ۱۳۹۵نیز کمتر شود.
طبق این یافته‌ها در مناطق شهری ضریب جینی از ۰.۳۷۳۰در سال ۱۳۹۵به ۳۹۴۰در سال ۱۳۹۷افزایش داشته و بعد از نوسان‌هایی در سال ۹۸و ۹۹به ۰.۳۷۵۷در سال ۱۴۰۰رسیده بود اما این میزان هم‌اکنون به ۰.۳۶۶۹رسیده است.
درمناطق روستایی نیز روند تغییرات مانند شهرهاست به‌طوری که ضریب جینی از ۰.۳۶۶۲سال ۱۳۹۵به ۰.۳۵۹۵در سال ۱۳۹۷افزایش یافت و در سال‌های ۹۸و ۹۹دوباره به ۰.۳۵۹۴درسال ۱۴۰۰رسید اما تغییرات ایجاد شده به کاهش ضریب جینی به عدد ۰.۳۵۱۲منجر شده است.
با توجه به ثابت نگه داشتن مقدار مصرف سال ۱۴۰۰برای خانوارها با فرض افزایش قیمت‌ها بر اثر حذف ارز ترجیحی و اثر تورمی این افزایش بر دهک‌های مختلف، هزینه تولید ناخالص خانوار افزایش یافته و شاخص‌های توزیع درآمد بهبود نشان می‌دهند که به‌دلیل ثابت ماندن مقدار مصرف سال ۱۴۰۰درسال ۱۴۰۱، تمام افزایش در سهم هزینه‌های دهک‌های پایین بر اثر افزایش قیمت‌ها رخ داده است.
کاهش شکاف هزینه‌ای
یکی دیگر از معیارهای محاسبه میزان رفاه و معیشت مردم اندازه‌گیری شکاف بین درآمدها و هزینه‌های خانوارهاست. طبق بررسی‌های سازمان برنامه و مرکز آمار، با توجه به افزایش درآمدها در سال ۱۴۰۱بخشی از این افزایش هزینه‌ها از طریق درآمد جبران خواهد شد. اما بخش دیگر آن نیازمند پرداخت یارانه
کمک معیشتی دولت به خانوارهاست. طبق این بررسی‌ها، برای اینکه وضع معیشت خانواده‌ها در سال‌جاری در سطح ثابتی مشابه سال قبل قرار بگیرد باید درآمد ماهانه هر نفر بیش از ۴۰۰هزار تومان افزایش یابد. درصورتی که مقدار افزایش درآمد برای دهک اول یا کم درآمد جامعه صفر باشد، یارانه ۴۰۰هزار تومانی دولت توانسته تمام افزایش هزینه‌ها را پوشش دهد.در مناطق شهری پرداخت کمک معیشتی دولت به افراد حاضر در دهک اول یا کم درآمد جامعه موجب شده که تمام افزایش هزینه‌ها که معادل ۳۹۷هزارو۶۹۸تومان است، با این یارانه جبران شود. در روستاها نیز با توجه به پایین‌تر بودن هزینه‌های خانوار، متوسط افزایش هزینه‌ها درسال‌جاری نسبت به سال قبل برای هر نفر در دهک اول ماهانه ۲۳۸هزار محاسبه شده که کمک معیشتی پرداختی نه فقط این رقم را برای افزایش هزینه‌های هر نفر پوشش داده بلکه میزان پرداختی باعث بهبود وضع رفاهی خانواده‌های کم درآمد نسبت به سال قبل شده است. در مورد دهک‌های دهم اما اوضاع کمی متفاوت است. طبق بررسی‌های انجام شده خانواده‌های دهک دهم یعنی خانواده‌های پر درآمد در مناطق روستایی هزینه‌هایشان در سال‌جاری ماهانه یک میلیون و ۳۵۶هزار تومان نسبت به سال قبل افزایش یافته که قطعا این هزینه‌ها بخشی با کمک یارانه معیشتی پرداختی جبران شده و بخش دیگر از افزایش درآمد جبران خواهد شد اما افزایش هزینه‌های دهک دهم در مناطق شهری باید تماما با افزایش درآمدها جبران شود. در واقع افزایش هزینه‌ها برای افراد دهک دهم در مناطق شهری بیش از ۲میلیون و ۵۰۰ هزارتومان است و با توجه به اینکه این دهک یارانه دریافت نمی‌کند برای اینکه قدرت خرید این دهک مطابق با سال قبل حفظ شود باید تمام افزایش هزینه‌ها از محل افزایش درآمد جبران شود.
رفاه از زاویه‌ای دیگر
یکی دیگر از شاخص‌هایی که میزان رفاه اجتماعی را نشان می‌دهد شاخص یا تابعی به نام سن است. بررسی‌های سازمان برنامه و بودجه و مرکز آمار اگرچه نشان می‌دهد میزان نابرابری به‌دلیل پرداخت یارانه معیشتی کاهش یافته اما این کاهش نابرابری زوایای دیگری نیز دارد.
طبق بررسی‌های انجام شده در مناطق شهری در دوره زمانی ۱۴۰۱- ۱۴۰۰شاهد کاهش نابرابری درآمدی به‌دلیل یارانه معیشتی پرداخت شده به ۹دهک اول درآمد هستیم اما به‌دلیل تورم ناشی از حذف ارز ترجیحی روی برخی کالاها، کاهش درآمد یا افزایش هزینه خانوار به قیمت ثابت نیز رخ داده است که در نهایت گویای کاهش رفاه مبتنی بر شاخص سن در این دوره است. به‌عبارت دیگر کاهش نابرابری ناشی از پرداخت نقدی، نتوانسته کاهش قدرت خرید ناشی از حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت‌ها را در برخی دهک‌ها خصوصاً دهک دهم به‌طور کامل جبران کند.
در مناطق روستایی نیز در همین دوره وضع مشابهی دیده می‌شود. از یک سو شاهد کاهش ضریب جینی به‌دلیل پرداخت یارانه معیشتی به خانوارها هستیم و از سوی دیگر به‌دلیل تورم ناشی از حذف ارز ترجیحی روی برخی کالاها، کاهش در درآمد یا افزایش هزینه خانوار به قیمت ثابت نیز رخ داده است که در نهایت گویای کاهش رفاه مبتنی بر شاخص سن در این دوره است. به‌عبارت دیگر کاهش نابرابری ناشی از پرداخت نقدی نتوانسته کاهش قدرت خرید ناشی از حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت‌ها را در برخی دهک‌ها به‌طور کامل جبران کند.
منبع: همشهری
نظر شما