به گزارش قدس آنلاین، ما این پرسش را با دکتر سعید طاووسی مسرور عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر تاریخ اسلام در میان گذاشتیم. دکتر طاووسی می‌گوید یکی از محورهای مطالعه در این ایام می‌تواند خودِ مقتل یعنی شرح واقعه باشد و در پاسخ تفصیلی به پرسش ما، چند اثر از مقاتل کهن و مهم تا پژوهش‌های معاصر در این حوزه را پیشنهاد می‌کند.
از قدیمی‌ترین مقتل تا روایت شیعه و اهل سنت از واقعه کربلا
یکی از قدیمی‌ترین مقتل‌هایی که به ما رسیده « مقتل ابومخنف» است که نسخه‌ای از آن به جا نمانده اما از طریق نقل توسط طبری وشیخ مفید باقی مانده است. مقتل ابومخنف توسط استاد محمدهادی یوسفی غروی استخراج شده و ایشان حواشی مهمی بر این کتاب زده‌اند. مقتل ابومخنف با تحقیق استاد یوسفی غروی توسط محمدصادق روحانی به فارسی ترجمه شده و در دسترس است. تحقیق دیگری که روی این متن انجام و به فارسی هم ترجمه شده و مزیت آن این است که متن عربی و فارسی را همزمان دارد، توسط دکتر حجت‌الله جودکی عرضه شده است. تفاوت مورد اخیر با کار آقای یوسفی غروی این است که ایشان نگاه انتقادی به تحقیق استاد یوسفی دارد و استاد یوسفی برخی مسائل را حذف کرده و نیاورده است. بخش مربوط به امام حسین(ع) از ارشاد مفید هم خواندنی است، هر چند اشتراکات مهم و زیادی با مقتل ابومخنف دارد که می‌شود به ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی مراجعه کرد.
مقتل دیگری که می‌توان آن را معرفی نمود، «لهوف» یا به تعبیر درست‌تر، «الملهوف» است که اثر عالم گرانقدر شیعه، سید بن طاووس است. مخاطبان می‌توانند به ترجمه مرحوم آیت‌الله سیداحمد فهری زنجانی مراجعه کنند که انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل به صورت دوزبانه عرضه کرده و عربی و فارسی در کنار هم درج شده و اگر می‌خواهند اطلاع بیشتری از این متن پیدا کنند و با نکات و زوایای آن بیشتر آشنا شوند، می‌توانند لهوف با تحقیق و ترجمه مصطفی صادقی کاشانی را ملاحظه نمایند که بر اساس ۵۷ نسخه خطی کار شده است.
مقتل بعدی که می‌توانیم به آن اشاره کنیم، «مقتل الحسین علیه‌السلام» خطیب خوارزمی است که در میان مقاتل قرن ششم که توسط اهل سنت هم نوشته شده، جایگاه مهمی دارد و همواره در متون بعدی هم مورد توجه بوده است. این مقتل هم با عنوان «شرح غم حسین(ع)» توسط مصطفی صادقی به فارسی ترجمه شده است.
از مقاتل متأخر چه بخوانیم؟
اگر بخواهیم از مقاتل متأخر نمونه جالبی را برای مطالعه انتخاب کنیم، با اینکه به خاطر برخی ضعف‌ها و اشکالات و آسیب‌ها که در مقتل‌های دوره صفوی و قاجاری معمولاً هست و من توصیه به آن‌ها نمی‌کنم، ولی مقتلی که در اواخر دوره قاجار توسط مرحوم محدث قمی با عنوان «نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم» نوشته شده را خواندنی می‌دانم. اگرچه این مقتل در اواخر دوره قاجاریه نوشته شده اما فاصله محسوسی با برخی تحریفات و گزافه‌گویی‌هایی که در برخی مقاتل قاجاری دیده می‌شود، دارد.
کتاب نفس المهموم توسط مرحوم علامه شعرانی با عنوان «دمع السجوم» به فارسی ترجمه شده؛ از این ترجمه یک بازنویسی و ویرایش توسط یاسین حجازی با عنوان کتاب «آه» عرضه شده که مورد استقبال هم قرار گرفت. ترجمه دیگری که نفس المهموم دارد، ترجمه مرحوم میرزای کمره‌ای است که با عنوان «در کربلا چه گذشت» منتشر شده اما عنوان اصلی آن «رموز الشهاده» بوده و ترجمه‌ای از «نفس المهموم» را نیز استاد علی نظری منفرد انجام داده است. من خودم معمولاً از ترجمه میرزای کمره‌ای استفاده می‌کنم چرا که برای مخاطب عام و خاص قابل استفاده است و علاوه بر متن کتاب، قاب‌هایی در متن برای تبیین هر قسمت از مقتل تعبیه شده و اشعار عربی نیز به فارسی و به صورت شعر ترجمه شده است.
این مقاتل به روایت پژوهشگران و محققان معاصر را از دست ندهید
اگر کسی بخواهد مقتلی را با پژوهش محققان و پژوهشگران جدید مطالعه کند، بخش مقتل از کتاب «تأملی در نهضت عاشورا» نوشته دکتر رسول جعفریان که مقتلی خواندنی و مستند و البته مختصر است را باید از نظر بگذراند. همین بخش در کتاب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع) نیز درج شده است. اگر می‌خواهید با تفصیل بیشتری در اختیار داشته باشید می‌توانید به کتاب «مقتل سیدالشهدا» نوشته محمدهادی یوسفی غروی مراجعه کنید که ترجمه فارسی آن را انتشارات اطلاعات عرضه کرده است.
اگر کسی بخواهد مقتل جامعی را به این شکل یعنی نوشته پژوهشی و به سبک جدید و به صورت جامع در اختیار داشته باشد، می‌تواند به «شهادت‌نامه امام حسین(ع)» مراجعه نماید که نوشته مرحوم محمد محمدی ری‌شهری و همکاران آن‌هاست. در همین راستا می‌توانیم به کتاب «تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)» اشاره کنیم که در دو جلد قطور زیرنظر مرحوم استاد مهدی پیشوایی توسط تیمی از محققان حوزه تاریخ در قم تدوین شده است.
از نگاه تحلیلی آیت‌الله جاودان تا پژوهش‌های محمد اسفندیاری
اما مطالعه در حوزه عاشورا ابعاد دیگری هم دارد؛ مثلاً پرداختن به تحلیل‌هایی که از واقعه عاشورا شده است. عاشورا به خاطر اهمیتی که داشته و بی‌نظیر بودن این واقعه در تاریخ اسلام، همواره مورد بحث و بررسی بوده است. کتابی که به صورت مختصر اما مفید به تحلیل واقعه عاشورا پرداخته، «عاشورا، چگونه و چرا؟» از استاد محمدعلی جاودان است که نقش عواملی مثل تبدیل خلافت به الوهیت و ضرورت اطاعت از حاکم در شهادت امام حسین(ع) را به خوبی نشان داده است.
اما کتاب‌های تحلیلی مفصل‌تری نیز در اختیار است که از جمله آن‌ها می‌توانیم به «حماسه حسینی» اثر استاد شهید مطهری اشاره کنیم که البته حاصل سخنرانی‌ها و یادداشت‌های ایشان بوده که پس از شهادت استاد منتشر شده است. همچنین «شهید جاوید» که نگاه متفاوتی به واقعه عاشورا در زمان معاصر دارد و از این نظر مورد نقد و اشکال بسیاری هم قرار گرفته است. مثلاً از آثار مهمی که در نقد این اثر نوشته شده، می‌توانیم به کتاب «شهید آگاه» از مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی اشاره کنیم. اگر بخواهیم سیری در مجموعه تحلیل‌ها در واقعه عاشورا داشته باشیم، مطالعه کتاب عاشوراشناسی از استاد محمد اسفندیاری پیشنهاد می‌شود که انواع دیدگاه‌ها در عاشورا را در هفت نظریه دسته‌بندی کرده و البته در این کتاب از نظر مرحوم صالحی نجف‌آبادی صاحب شهید جاوید دفاع شده است.
حال که به استاد محمد اسفندیاری اشاره شد، دیگر آثار عاشورایی ایشان نیز قابل استفاده است، از جمله «حقیقت عاشورا» که جدیدترین اثر ایشان در این حوزه است و بحث‌های قابل توجهی در چرایی بروز واقعه عاشورا در آن وجود دارد. از آثار دیگر محمد اسفندیاری، «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)» است که ۱۰۰ اثر مهم عاشورایی در طول تاریخ را معرفی و نقد کرده و از خلال آشنایی با این آثار نیز انسان می‌تواند آن رویکرد تحلیلی را دنبال کند. خلاصه‌ای از دو کتاب یعنی عاشوراشناسی و کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) همراه با مضامینی دیگر در کتابی با عنوان «از عاشورای حسین تا عاشورای شیعه» عرضه شده است.
خبرنگار: فاطمی نژاد
انتهای پیام/
نظر شما