امروز یازدهم ذی‌القعده مصادف با سالروز میلاد امام رضا(ع) است. علی بن‌موسی بن‌جعفر(ع) معروف به امام رضا(ع) هشتمین امام شیعه است. مشهورترین لقب ایشان رضا است. در حدیثی از امام جواد (ع) آمده است که لقب رضا از سوی خداوند به ایشان داده شد. امام رضا (ع) به عالم آل محمد و امام رئوف نیز شهرت دارد.
امام رضا (ع) در سال ۱۸۳ قمری امامت را بر عهده گرفتند و ۲۰ سال امام بودند. دوره امامت امام رضا (ع) با خلافت هارون عباسی، محمدامین و مأمون عباسی هم‌زمان بود. امام رضا (ع) تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی میکرد. ایشان در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ قمری به دستور مأمون به مرو رفت و با تهدید و به‌اکراه ولایتعهدی او را پذیرفت.
حدیث مشهور سلسلة‌الذهب در سفر به خراسان، در نیشابور از امام رضا (ع) نقل‌شده است. این حدیث درباره توحید و شرایط آن است. پس از ورود امام رضا (ع) به خراسان، مأمون برای زیر سوال بردن مقام و علم او، مناظراتی میان وی و بزرگان ادیان و مذاهب تشکیل داد که برخلاف میل مأمون، سبب برتری امام رضا (ع) و اقرار به دانش او شد. بخشی از این مناظرات در کتاب الاحتجاج اثر شیخ طبرسی نقل‌شده است.
امام رضا (ع) تا پیش از سفر به خراسان در مدینه زندگی میکرد و از جایگاه ویژه‌ای در میان مردم برخوردار بود. او در گفت‌وگویی که با مأمون درباره ولایتعهدی داشت، در توصیف این دوره گفت: «همانا ولایتعهدی هیچ امتیازی را بر من نیفزود. هنگامی‌که من در مدینه بودم فرمان من در شرق و غرب نافذ بود و وقتی سوار بر مرکب خود، از کوچه‌های مدینه عبور می‌کردم، کسی عزیزتر از من نبود». ازاین‌رو به مناسبت ولادت باسعادت امام رضا(ع) گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام ابراهیم هراتی، مدرس حوزه و دانشگاه انجام داده‌ایم که در ذیل از نظر می‌گذرانید.
امامت امام رضا (ع) با سایر امامان چه تفاوتی داشت؟
به جرأت می‌توان گفت، امامت این امام معصوم با سایر امامان ازلحاظ تحولات سیاسی و تاریخی جامعه اسلامی بسیار متفاوت بود، ایشان در شرایط بسیار متفاوت و خاص نسبت به سایر معصومین امامت امت را بر عهده گرفتند. امامت امام رضا (ع) درمجموع ۲۰ سال به طول کشید که ۱۰ در دوره هارون رشید، پنج سال امین و پنج سال مأمون عباسی سپری شد و به جرأت می‌توان گفت یکی ازدوران پرفرازونشیب امامت در دوران امامت امام رضا (ع) بوده است.
در دوره امامت این امام بزرگوار وقایع و اتفاقات تاریخی در جهان اسلام به‌ویژه شیعیان صورت گرفت دراین دوره شاهد هستیم که بیش از ۴۰ قیام گسترده علیه حکومت بنی‌عباسی شکل گرفت که بسیاری از این قیام‌ها مربوط به شیعیان بود. از طرفی در دوران امامت امام رضا (ع) برخلاف دوران امامت امام صادق (ع) با انبوهی از اندیشه‌ها انحرافی و شبهات روبه‌رو بود که در رأس آن «تفکر واقفیه» قرار داشت. عده‌ای و در رأس آن‌ها علی بن حمزه بطائنی، مردم را دعوت کردند که بعد از امام موسی بن جعفر، شیعه امامی ندارد و به‌شدت شبهه پراکنی کردند که تقریباً پدیده منحصربه‌فردی است، پدیده مشابه واقفیه شش امامی‌ها بودند ولی در دوره امام رضا (ع) شبهه پراکنی بسیار شدیدی علیه امام رضا (ع) وجود داشت و از طرفی هم امام (ع) با خلیفه منافق و ظاهرساز عباسی یعنی مأمون بود.
به نحله‌ها و تفکر انحرافی فراوانی در زمان امام رضا (ع) اشاره کردید، ایشان چه برخورد و مبارزه‌ای در برابر این نحله‌های فکری کردند؟
یکی از بارزترین ویژگی امام رضا (ع) علم بالای ایشان در مناظرات و گفت‌وگو با فرق و مذاهب گوناگون بود به همین جهت است که از ایشان به‌عنوان شخصیت بین الادیانی یاد می‌شود. از طرفی یکی از محورهای اصلی در سیره سیاسی امام رضا (ع) تأکید بر امامت و نقد جریان ضد امامت بوده است و ایشان با صراحت بیشتری نسبت به سایر ائمه (ع) اقدام به این کارکردند. محور دیگر، تلاش امام برای توجه دادن مردم و ایجاد آمادگی در آن‌ها برای تشکیل دولت عدالت‌گستر امام زمان (عج) بود.
امام رضا (ع) حیات خود با فرق و ادیان مختلف به گفت‌وگو و مناظره نشستند و در همه این مناظرات ایشان با استدلال عقلانی پیروز مناظرات بودند و با توجه به استدلال‌های قوی و منطبق بر اندیشه‌های حکمی‌توانستند بسیاری از افراد را از بند فرق انحرافی و شبهات رها کرده و چهره واقعی اسلام برای مسلمانان تبیین کنند.
از دیدگاه شما مهم‌ترین اقدامی که امام رضا (ع) در زمان خود انجام دادند، چه بوده است؟
به نظر من مهم‌ترین اتفاق و اقدامی که امام رضا (ع) در طول دوران زندگی خود همیشه انجام می‌داند ایجاد وحدت بین شیعیان و اهل سنت بوده است این امام بزرگوار چنان به زندگی مسلمین نظم بخشید که حتی بزرگان اهل سنت همچون «احمدبن حنبل» در نقطه دیگری از بلاد اسلامی نگاه پرلطافتی به امام دارد و ایشان را مورد مدح و ستایش قرار داده است. این امام بزرگوار وحدت اسلامی را محکم‌تر از رابطه شیعه با شیعه و سنی باسنی مطرح فرموده‌اند همچنین تعامل ادیانی را تقویت کردند و با صاحبان ادیان مختلف مناظره و مذاکره و نشست داشتند و این گفت‌وگوها در فضایی دوستانه و محبت‌آمیز برگزارشده است زیرا اگر گفت‌وگوی خشن بود به جلسه دوم و سوم و چندم نمی‌رسید.
چه بعد از سیره امام رضا (ع) نیاز به تبیین بیشتر برای جامعه امروز دارد؟
ابعاد شخصیتی این امام معصوم از دو منظر قابل‌بررسی هستند یک سیره سیاسی و دیگری سیره زندگانی ایشان قابل‌بررسی است که البته بیشتر در طی سال‌های اخیر سیره سیاسی این امام بزرگوار بیشتر پرداخته‌شده است و نیاز است که سیره زندگانی امام رضا (ع) بیشتر تبیین شود. اما یکی از مهم‌ترین جلوه‌های سیره ایشان که نیاز دارد در جامعه امروز برای نسل جوان تبیین شود، سیره علمی امام، مناظره و گفت‌وگو است. گرچه مأمون این فرصت را فراهم کرد تا امام را شکست بدهد اما امام از این فرصت استقبال کردند و با گفت‌وگو به تبیین معارف پرداختند. مناظره و گفت‌وگو بخشی از سیره علمی امام است و پیروان ادیان مختلف با آن حضرت به گفت‌وگو پرداختند.
برای گفت‌وگو کردن انسان نیاز به آزاداندیشی دارد انسان آزاداندیش گفت‌وگو می‌کند. امام هم این‌گونه بود و راه تحمیل عقاید خودش را در پی نگرفت. حاکمان قبل از مأمون همه می‌خواستند افکار و عقایدشان را بر مردم تحمیل کنند اما امام هرگز این‌گونه رفتار نکرد و از این فرصتی که مأمون ایجاد کرده بود استفاده کرد و با آزاداندیشی به گفت‌وگو و مناظره پرداختند و با شیوه علمی و بدون اینکه صبر و تحمل خود را از دست بدهد به تبیین عقاید خود پرداختند.
نظر شما