گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام اسماعیل علی‌نقی، کارشناس مرکز تخصصی نماز در خصوص بررسی دلایل کاهلی در نماز است. او معتقد است کاهلی در نماز عوامل متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تنبلی و تن‌پروری است.

تنبلی، دلیل اصلی کاهلی در نماز

حجت‌الاسلام علی نقی در مورد علل کاهلی در نماز توضیح می‌دهد: براساس نظرسنجی‌های متعددی که از نوجوانان و دانش‌آموزان صورت گرفته، آن‌ها مهم‌ترین دلیل کاهلی در نماز را تنبلی عنوان کرده‌اند. نیاز است والدین برای درمان این مشکل اساسی راه‌های درمان را بدانند و تلاش کنند تنبلی موجب کاهلی در نماز توسط فرزندان نشود. تنبلی به معنی تمایل نداشتن به فعالیت یا تلاش با وجود برخورداری از توانایی کافی است. فرد تنبل و کاهل حاضر است منفعت را از دست بدهد اما در حال فعلی خود بماند، مانند تشنه‌ای که تشنگی را تحمل می‌کند تا استراحتی که در آن است را از دست ندهد. افراد تنبل با اینکه علم به خوب بودن امری دارند، به خاطر از دست ندادن راحتی خود اقدام به آن کار نمی‌کنند. حتی در همان لحظات هم حسرت از دست دادن فرصت‌ها را می‌خورند و می‌دانند تنبلی سبب از دست دادن فرصت‌هاست. تنبلی از عواملی است که گاهی اوقات عده‌ای را از نماز بازمی‌دارد، زیرا وقتی از تارکان و بی‌توجهان به نماز پرسیده می‌شود چرا به نماز بی‌توجه هستید، پاسخ خاصی نمی‌دهند و چنین وانمود می‌کنند که بی‌حال‌اند و با خواندن نماز خسته و کسل می‌شوند.

تنبلی، آفت دنیا و آخرت

کارشناس مرکز تخصصی نماز بیان می‌کند: قرآن در جایی دیگر، کاهلی و تنبلی را به دلیل شک و تردید در خدا و یا آخرت معرفی می‌کند. گاهی دل خوش کردن به زندگی دنیایی نیز می‌تواند عامل کاهلی در نماز باشد، همان‌طور که در قرآن بدان اشاره شده است. خداوند در آیه 142 سوره نسا نیز می‌فرماید این‌گونه است که آنان ایمان کاملی ندارند و منافق هستند، گرفتار تنبلی می‌شوند و در نماز گزاردن و جهاد در راه خدا و امور دیگری که سخت و دشوار است تنبلی می‌کنند. ریشه اصلی تنبلی، نداشتن همت بلند و روح متعالی است که آن‌ها را از انجام عمل بازمی‌دارد.

حجت‌الاسلام علی نقی یادآور می‌شود: فردی که به دنبال پرخوری و پرخوابی است دیگر حال و حوصله ندارد کاری را انجام دهد. حتی با اینکه می‌داند اما انجام نمی‌دهد. این همان تنبلی است. افرادی هستند که نماز را پذیرفته‌اند و آثار خواندن نماز یا بی‌توجهی به نماز را می‌دانند و اثرات آن را بارها و بارها تجربه کرده‌اند اما متأسفانه نماز را ترک می‌کنند. دلیلی که آن‌ها برای ترک نماز ارائه می‌دهند چیزی جز تنبلی، بی‌حالی و کسلی نیست. تنبلی بلای عظیمی است که اگر به جان کسی رسوخ کند آفت سلامت زندگی دنیا و آخرت است. اسلام بر توجه به مضرات این بلا تأکید کرده و مؤمنان را از تنبلی برحذر داشته است. امام صادق(ع) در وصیت به فرزندش او را این‌گونه از کسالت بازمی‌دارد: «از تنبلی و بی‌حوصلگی بپرهیز زیرا این دو، تو را از رسیدن به بهره دنیا و آخرت بازمی‌دارد».

تکنیک‌هایی ساده برای رهایی از تنبلی

این مبلغ در ادامه بیان می‌کند: انسان تنبل نه در دنیا موفق است و نه توشه‌ای برای آخرت خود مهیا کرده است. زیرا خداوند در آیات 6 تا 8 سوره الزلزله می‌فرماید: هر فردی به اندازه‌ای که تلاش می‌کند بازتاب اعمال خود را می‌بیند. لذا خداوند در آیه7 سوره مبارکه الشرح به پیامبر خود دستور می‌دهد: «ای پیامبر من، از هر کاری فارغ شدی به کار مهم دیگری بپرداز». با توجه به آیات قرآن کریم و احادیث بسیار، می‌توان گفت انسان برای آنکه در دنیا و آخرت سعادتمند زندگی کند باید تنبلی را کنار بگذارد.

این پژوهشگر نماز به عوامل سبب‌ساز کاهلی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: مشغولیت‌های دنیوی در کنار عوامل زیستی مثل تغذیه صحیح نداشتن و افراط و تفریط در خواب و بی‌تحرکی یکی از این عوامل است. همچنین عوامل روحی و روانی مانند ترس از شکست، افسردگی، ضعف اراده، ضعف روحی، دون همتی، رفاه‌طلبی و.... و نیز عوامل محیطی اثر زیادی بر کاهلی و تنبلی دارند. استفاده زیاد از بازی‌های کامپیوتری یا توقع بسیار از کودک به این تنبلی دامن می‌زند. همچنین عوامل شناختی مثل نداشتن هدف، منفی‌نگری، شک و تردید، اطلاعات ناکافی و جهل درباره اثر عمل، حق ناشناسی و... همراه با ضعف ایمان از مواردی است که سبب تنبلی می‌شود.

حجت‌الاسلام علی نقی برای درمان تنبلی هم راهکارهایی دارد. او می‌گوید: برای غلبه بر تنبلی و کاهل نبودن به‌خصوص در نماز باید به عواقب شوم دنیوی پشیمانی عقب ماندن از کارها مانند افسردگی، بی‌اعتمادی به خود و... توجه کرد و در کنار آن به آثار مثبت دنیوی و اخروی کار و تلاش توجه و تفکر کرد. تلقین مثبت همراه با برنامه‌ریزی صحیح و اصولی، همین‌طور معاشرت نکردن با افراد تنبل و همراه شدن با افراد پرتلاش بهترین راه برای چیره شدن بر تنبلی است. همچنین نباید از تحرک و ورزش و مشارکت در کارهای گروهی مانند بسیج و... استفاده از روش تشویق و مسئولیت دادن و توبیخ و تنبیه و تحریم و تعیین جریمه توسط خود شخص مانند نذر و عهد غافل شد. البته اگر تغذیه و خواب تنظیم و اصلاح شود بسیاری از کاهلی‌ها از بین می‌رود.