از آن جایی که سبک های شخصیتی عمیقاً با نحوه‌ی ادراک و تفسیر فرد از جهان و واکنش او به رویدادهای استرس‌زا مرتبط است، طبیعی است که برخی سبک های شخصیتی از سبک های دیگر انعطاف پذیرتر هستند. افرادی که دارای سبک شخصیتی انعطاف ناپذیر هستند و همچنین کسانی که نمیتوانند پاسخ های خود را با تقاضاهای یک موقعیت خاص منطبق سازند، بدترین و نامناسب ترین واکنش ها را به مشکلات زندگی نشان میدهند.

پنج سبک شخصیتی وجود دارد که عبارتند از: روان رنجور خویی، برون گرایی، انعطاف پذیری، همنوایی و وظیفه شناسی.

روان رنجور خویی

دیدگاه افرادی که دارای سبک شخصیتی روان رنجور خو هستند با این نوع عبارات مشخص میشود:

(اغلب احساس درماندگی میکنم منتظرم که دیگران به من بگویند چه کنم.)

(اغلب نگران و مضطرب هستم.)

(با دیگران جور نیستم.)

(اگر دیگران به من احترام نگذارند، دلخور و عصبانی میشوم.)

(وقتی کارها خوب پیش نمیروند افسرده میشوم و دست از کار میکشم.)

سبک شخصیتی روان رنجور خویی، گاهی اوقات سبک سازگارانه ای است. با این حال، این سبک شخصیتی معمولاً با افسردگی، اضطراب، تحقیر خویشتن، سلامت روانی ضعیف، مشکل در همنوایی با دیگران، بدبینی، درماندگی، عزت نفس پایین، خشم و ناخشنودی از زندگی همراه است. این افراد معمولاً از روشزهای مقابله ای ناسازگارانه مانند تفکر آرزومندانه و سرزنش خود استفاده میکنند.

برون گرایی

دیدگاه افرادی که دارای سبک شخصیتی برون گرا هستند، با این قبیل عبارات مشخص میشود:

(فردی خوشحال پر حرف و پرانرژی هستم.)

(دوست دارم در کنار دیگران باشم.)

(دوست دارم با دیگران شوخی کنم و بخندم.)

(خیلی فعال هستم.)

(بیشتر وقت خودم را با دیگران می گذرانم.)

اگر برون گرایی افراطی نباشد، یک سبک شخصیتی انطباقی محسوب میشود. سطح متوسط برون گرایی با اضطراب و افسردگی کم، خودپنداره مثبت، سلامت روان، روابط بـین فردی خوب] خوش بینی، امید، عزت نفس بالا و رضایت از زندگی همراه است. با وجود این، اگر برون گرایی بیش از اندازه و انعطاف ناپذیر باشد، ممکن است با تکانشگری، رفتارهای ضد اجتماعی، پرخاشگری، خودشیفتگی و رفتار شیدایی (مانیایی) همراه باشد.

انعطاف پذیری

دیدگاه این گونه افراد با این قبیل عبارات مشخص میشود:

(به ادبیات شعر و هنر علاقه مند هستم.)

(شخص کنجکاوی هستم.)

(از تجربه کردن ایده های جدید لذت میبرم.)

(راه های جدیدی را برای حل مشکلات آزمایش میکنم.)

انعطاف پذیری، یک سبک شخصیتی نسبتاً خنثی است. این سبک شخصیتی با خود پنداره ی مثبت، خوش بینی و کنجکاوی همراه است. اگر انعطاف پذیری به صورت بسیار افراطی باشد،

می تواند با تکانشگری و شیدایی همراه باشد.

همنوایی

دیدگاه افرادی که دارای سبک شخصیتی همنوا و سازگار هستند، با این گونه عبارات مشخص میشود:

(سعی می کنم نسبت به همه مؤدب باشم.)

(به ندرت وارد مشاجره میشوم.)

(معمولاً به افراد دیگر اعتماد میکنم.)

(با دیگران همنوا میشوم)

(دیگران من را فردی صادق و درست کار می دانند)

همنوایی با روابط بین فردی خوب، سلامت روان، خوش بینی، خود کنترلی خوب و رضایت از زندگی همراه است. اگر همنوایی به صورت افراطی درآید، می تواند موجب به از دست دادن فردیت شود.

وظیفه شناسی

دیدگاه افرادی که دارای این سبک شخصیتی هستند، با این گونه عبارات مشخص میشود:

(از چیزهایی که به من تعلق دارد خوب مواظبت میکنم.)

(بسیار قابل اعتماد هستم.)

(بسیار منظم هستم.)

(معیارهای بالایی برای خود انتخاب میکنم.)

(به کار خودم افتخار میکنم.)

وظیفه شناسی با اضطراب و افسردگی کم، خود پنداره ی مثبت، خود گردانی خوب، سلامت روان، خوش بینی و رضایت از زندگی همراه است. اگر وظیفه شناسی به صورت افراطی و انعطاف ناپذیر باشد، باعث میشود فرد بیش از اندازه به تأیید دیگران وابسته شود.

سبک مقابله ای سرکوب گرا

علاوه بر پنج سبک شخصیتی توصیف شده، سبک شخصیتی دیگری به نام مقابله ی سرکوبگر که زیاد هم سازگارانه نیست نیز وجود دارد. با درک این که چگونه کودکان یاد می گیرند با هیجانات خود روبرو شوند، میتوان این سبک را شناخت. از یک طرف به کودکان یاد داده می شود که احساسات خود را کنترل کنند و از برون ریزی و بدخلقی خودداری کنند و از طرف دیگر لازم

است کودکان نحوه ی ابراز احساسات خود را نیز یاد بگیرند. آنها باید سرزنده، شاداب و خودانگیخته نیز باشند.

زمانی که افراد درباره ی بیان هر نوع احساس منفی انعطاف ناپذیر میشوند، چنان سرکوبگر میشوند که حتی احساسات منفی خود را نیز نمی پذیرند. افرادی که از سبک مقابله ای سرکوب گر استفاده میکنند این گونه با خودشان صحبت می کنند:

(من همیشه مؤدب هستم حتی نسبت به افرادی که خوشایند نیستند.)

(وقتی افراد نسبت به من  گستاخی و بی ادبی می کنند، ناراحت یا عصبانی نمیشوم.)

(وقتی مردم از من میپرسند که آیا قبل از امتحان مضطرب میشوم، تعجب میکنم، چون من هیچ وقت قبل از امتحان مضطرب نمی شوم.)

(حتی وقتی که تحت فشار هستم کاملاً آرام و منطقی عمل میکنم.)

افراد سرکوب گر یاد گرفته اند به شیوه ای سوگیرانه به دنیا و خودشان بنگرند. این افراد احساسات غیر قابل قبولشان را برای مدتی طولانی چنان سرکوب کرده اند که دیگر از وجود چنین احساساتی آگاه نیستند ...

سبک مقابله سرکوبگر، دو عیب عمده دارد: اول این که اگر چه این افراد میتوانند به ظاهر ناراحتی ناشی از فشار روانی را انکار کنند، اما زندگی کردن تحت فشار بسیار زیاد، بدون ارایدی پاسخ های مقابله ای انطباقی به آنها، آسیب خواهد زد. عیب دوم این است که شخص را بسیار منزوی می. کند. اگر شما خودانگیختگیتان را سرکوب کنید و همیشه مانند یک شی کنترل شده عمل کنید، به سختی میتوانید ارتباط معنی دار و هدفمندی با دیگران برقرار سازید.

الهه ضمیری-خبرنگار تحریریه جوان قدس