علی فضلی، مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: عارفان همیشه بر پایه آموزه های وحیانی و رهیافته های سلوکی چند مؤلفه همیشگی را برای سیر به سوی خدا ضروری دانسته اند تا از دامنه تعلقات حبی نفس بکاهند و دل را از تشویش و تفرقه برهانند و قوای باطنی و ذهنی را از پراکندگی باز دارند و محیط دل را برای سلطنت الهی فراهم سازند تا دل با تمام وجود به خدای سبحان توجه و تمرکز کند. آن چند مؤلفه عبارتند از: خلوت گزینی (عزلت)، سکوت (صمت)، گرسنگی (جوع) و بیداری (سهر). هر یک از چهار مؤلفه میراث معنوی را به ارمغان می آورند که سر منشأ تفرقه ها و تشویش ها می باشند. زیرا به گفته محیی الدین ابن عربی: «میراث خلوت شناخت دنیا، میراث صمت شناخت هوی، میراث جوع شناخت شیطان و میراث بیداری معرفت نفس است».

آشکارترین جلوه روزه، گرسنگی است که در فرهنگ دین و عرفان به آن جوع گویند. جوع نه فقط در وقت روزه که یک دستور عام سلوکی برای همه ایام توصیه شده و البته باید تا آن حد باشد که شریعت اجازه می دهد و مزاج انسان بیمار نشود و قدرت بر انجام امور عبادی و وظایف فردی و خانوادگی و اجتماعی از دست نرود. از نگاه دین و عرفان، اگر انسان معنوی در خوردن زیاده روی کند، معدۀ وی سنگین شده، قوای گوارشی او به شدت درگیر هضم غذا می شوند و این درگیری، دل و ذهن را تحت الشعاع قرار می دهد و آنها را سست و بی رمق می کند و در نتیجه همانطور که مغز از فکر باز می ماند، قلب نیز از توجه به خدا باز می ماند و از ادای خاشعانه و ذاکرانه تکالیف شرعی باز می ماند.

در مقابل، گرسنگی از توان و هیجان قوای نفسانی می کاهد و مانع طغیان و عصیان آنان می گردد و بیهوده کاری و پریشان حالی را از بین می برد و روزنه های ورود وسواس شیطانی را می بندد و قساوت قلب و کدورت دل را به نرمی و صفای دل مبدل می سازد و دل را از مرگ معنوی نجات می دهد و به حیات طیب می رسد.

آنگاه با فکری تیز و آسوده و ذهنی سبک‌بال و دلی فهیم و بینا و قلبی خاشع به خدای سبحان توجه و تمرکز می کند و لذت مناجات یعنی گفتگوی انیسانه با خدا را می چشد و با حس ملکوتی نور حکمت و معرفت و یقین را در خود احساس می کند. به راستی اگر کسی می خواهد به ملکوت راه یابد و دیدۀ دل را به عرش ربوبی خیره سازد و محیط توجه دل را آماده گرداند، گرسنگی را شیوۀ زندگی معنوی خویش قرار دهد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «دلی به ملکوت راه می یابد که شکم صاحب دل پر نباشد.»