فیلم ورود خروج ممنوع ساخته امید آقایی در سال ۱۳۹۸ که ۴ سال برای اکران منتظر مانده، یکی از آثار کمدی این روزهای اکران آنلاین است که بازیگرانی همچو اکبر عبدی، محمدرضا شریفی نیا، نیوشا ضیغمی، پوریا پورسرخ و... در آن نقش آفرینی کرده اند. این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۴۰۲ به روی پرده سینما رفت. مدت زمان فیلم سینمایی ورود و خروج ممنوع حدودا ۹۰ دقیقه است.

حال اگر بخواهیم تعریف یک فیلم کمدی را بررسی کنیم و ببینیم اصلا کمدی به چه نوع فیلم هایی گفته میشود باید گفت فیلم کمدی یکی از ژانرهای فیلم است که در آن از طنز و شوخی و لودگی استفاده می‌شود. اینگونه فیلم‌ها به استثنای کمدی سیاه معمولاً پایان خوشی دارند. این گونه قدیمی‌ترین گونه فیلم‌ها شناخته می‌شود. فیلم‌های صامت به این جهت که جای صدا، بر حرکات و تصویرسازی تکیه دارد، بستری مناسب برای ژانر کمدی بود. اما با ورود صدا به صنعت فیلم، ژانر کمدی در شهرت بیشتری یافت، چرا که حالا، جز حرکت و تصویرسازی، صدا و دیالوگ نیز زمینه ایجاد موقعیت‌های خنده‌دار را بیش از پیش فراهم کرد. کمدی در نگاه اول گونه ای است که هدف از آن سرگرمی و نشاندن لبخند بر لبان مخاطب است. شاید کمدی از آغاز پیدایش با چنین هدفی به وجود آمده باشد، اما رفته رفته وظیفه سنگینی را بر دوش گرفت که دیگر ژانرهای اصلی توان تحمل این بار را ندارند. ژانر کمدی به خاطر ویژگی های ذاتی ای که در خود دارد بستر مناسبی است تا بتواند دغدغه های اجتماعی را عریان تر از همیشه به نمایش بگذارد و مخاطب را به فکر فرو ببرد.

ورود خروج ممنوع، کمدی ای سیاسی

فیلم ورود خروج ممنوع را می توان جدیدترین نمونه از کمدی سیاسی های سینمای ایران دانست. این فیلم کمدی در نگاه اول فیلم متوسطی بیشتر نیست، اما نکات مثبتی در آن پیدا می شود که در کمتر فیلمی شاهد آن هستیم. فیلم ورود خروج ممنوع داستان یک روحانی سختگیر است که به عنوان مسئول فرهنگی زندان منصوب شده است، زندانی که هرگونه مجرمی در آن پیدا می شود، زندانی که دیالوگ ها نشان می دهد نمادی از کشور است و در ادامه با فرار یکی از زندانی ها ماجراهای زیادی برای این روحانی پیش می آید. شاید بارزترین نکته ای که در این فیلم شاهد آن هستیم زبان تیزی است که دارد. این فیلم دیالوگ هایی دارد که وجودشان بدون این که شامل ممیزی شوند، قابل توجه است. بخش عمده ای از شوخی های این فیلم شامل دو بخش کنایه های سیاسی و شوخی با اعمال مذهبی است. شوخی های سیاسی زبانی تند دارند و شوخی های مذهبی همواره جانب ادب را رعایت می کنند تا حساسیت برانگیز نشوند و کارگردان توانسته است از عهده این کار برآید.

تا کارگردان شدن هنوز مانده...

شاید کمتر کسی اطلاع داشته باشد که نویسنده و کارگردان فیلم کمدی ورود خروج ممنوع، فردی روحانی است و به عنوان اولین روحانی کارگردان سینمای ایران شناخته می شود. شاید همین باعث شده است تا این کارگردان در اولین تجربه خود دست روی موضوع و شخصیتی بگذارد که آشنایی بیشتری نسبت به آن دارد. این نکته مطمئنا دلیل تکیه شوخی های فیلم ورود خروج ممنوع روی موضوعاتی است که پیش از این ذکر شد. امید آقایی با فیلم ورود و خروج ممنوع نشان داد که هنوز باید برای کارگردانی تلمذ کند. با توجه به این که نویسنده این فیلم نیز خود اوست می توان ضعف های متعددی را به وضوح در این فیلم شاهد بود. فیلمنامه ای که نقش اصلی ندارد! ابتدای فیلم این شریفی نیاست که نقش اصلی را بر عهده دارد و هرچه جلوتر می رویم یکدفعه تمام فیلم به خدمت کاراکتر محمدرضا هدایتی درمی آید و دوباره بخش پایانی فیلم این شریفی نیاست که نقش اول فیلم می شود. البته این شلختگی ممکن است دلیل موجهی داشته باشد! نعیمه نظام دوست با انتشار پستی در شبکه های اجتماعی خبر از حذف نقش خود در فیلم ورود خروج ممنوع داده بود. البته که منطقی است وقتی یک نقش کاملا از فیلم حذف شود فیلم دیگر نمی تواند مانند روز اول باشد و این اتفاقی است که ممکن است فقط در کشور خودمان شاهدش باشیم. نتیجه چنین تصمیم هایی تماما علیه سینما و سینماگر است. مثلا در همین مورد نتیجه این است که فیلم مورد نظر با سطح کیفی نازل اکران شود و علاوه بر ضرری که متوجه سرمایه گذار می شود آینده کاری کارگردان نیز تحت الشعاع قرار می گیرد.

نوستالژی ِ زمانه

این فیلم به سراغ یک تیم بازیگری که پیش از این در کنار یکدیگر موفق عمل کرده‌اند و اتمسفر آشنایی را به مخاطب می‌دهند. گویی می‌خواهید فیلم های طنز دهه ۸۰ را با همان فضا و بازیگران نگاه کنید. کاراکترهایی که فکر می‌کنید باید نقش کلیدی داشنه باشند، در حاشیه قرار دارند. از سوی دیگر یک سرگردانی که در فیلم وجود دارد، این است که پیشبرد داستان با کیست؟ کدام شخصیت نقش اصلی را دارد و هدف او چیست؟

فیلم با وجود اینکه در ژانر کمدی است اما صرفا صحنه‌هایی در آن‌ خنده‌دار هستند و نمی‌تواند به استاندارد ژانر کمدی برسد. نمرات فیلم ورود و خروج ممنوع متوسط هستند و به جز بازی برخی بازیگران چیز خاصی برای ستایش در آن نمی‌بینیم. این اثر نه توانسته به ژانر اجتماعی-کمدی دهه ۸۰ برسد و نه طنزهای تکه دار سال‌های جدید! ویژگی مثبت ورود خروج ممنوع این است که صحنه‌های سخیف ندارد و به عنوان یک فیلم سرگرم‌کننده و زنده کننده حس نوستالژی ارزش تماشا دارد.

همان فرمول های قدیمی

فیلم ورود خروج ممنوع، تیم بازیگری قوی ای دارد؛ بازیگرانی که هر یک به تنهایی می توانند در یک اثر خوش بدرخشند و تاثیر بسزایی در میزان فروش یک فیلم بگذارند؛ اما این تیم باسابقه بازیگری که قرار بود سکوی پرتاب این فیلم شود و در تبلیغات فیلم نیز بر این نکته تاکید شده، تبدیل به نتیجه ای عکس شده. از این نظر که فیلم نمی تواند یک کاراکتر را به عنوان شخصیت اصلی به مخاطب معرفی کند و مدام هربار و ناقص به یک کاراکتر می پردازد. از طرف دیگر بازیگران این فیلم که هرکدام وزنه ای در سبک کمدی سینمای ایران هستند یکی از ضعیف ترین بازی های خود را ارائه می دهند. اکبر عبدی همان تیپ همیشگی خود یعنی کاراکتری ترک زبان را اجرا کرده است. دیگر بازیگران این فیلم هم به همین صورت درگیر تیپ های کلیشه ای خود هستند و مشخص است که کارگردان اثر نیز به دنبال طرحی نو در فیلم نیست و قانع است به همان فرمول های جواب پس داده ای که فیلم های پیش از خود را به موفقیت رسانده است.

دور از ابتذال

مسئولان ارشاد همواره نشان داده اند که در فرآیند بازنگری و ممیزی فیلم، کارگردان رکن مهمی دارد. بهتر است گفته شود در این فرآیند چارچوب مشخصی وجود ندارد و بیشتر سلیقه مسئول مربوط است که تعیین می کند چه چیزی شامل اصلاح می شود و چه چیزی نمی شود. این نوع برخورد علاوه بر رانتی که پیش می آورد تبعات دیگری نیز به دنبال دارد؛ تبعاتی از جنس اتفاقی که اخیرا برای فیلم «هاوایی» افتاد. وقتی فیلم هاوایی که نشان داده است فیلمی غیرقابل پخش بوده اما با اصلاحات زیاد اما ناکافی خود را به صف اکران رسانده است، اما در میانه راه دوباره باید با تیغ تیز ممیزی روبه رو شود. این اعمال سلیقه نیز روی دیگری دارد مانند آنچه برای فیلم های مختلف پیش آمده و نشان داده که یک فیلم به خاطر کج سلیقگی از اکران بازمانده است. به نظر می رسد فیلم ورود خروج ممنوع از این بازنگری ها آسیب جدی دیده است. این فیلم که توسط یک روحانی ساخته شده با وجود کمبودها، حداقل در بیان شوخی ها و کنایه های خود رعایت ادب و احترام را در نظر گرفته است و به راحتی می توان این فیلم را همراه با خانواده دید اما می بینیم که این فیلم از ممیزی آسیب دیده و فیلمی مثل هاوایی که اصلا برای خانواده مناسب نیست هم روی پرده رفته است. همین موضوع نشان می دهد بیشتر از چارچوب های قانونی برای نظارت بر فیلم های روی پرده، این سلیقه است که بر فیلم ها اعمال می شود.

اگر به طورکلی پیگیر فیلم و سینما هستید این فیلم خیلی به مذاق شما خوش نمی آید و ممکن است تنها در چند سکانس بتواند شما را بخنداند اما اگر خیلی پیگیر سینما نیستید یا خانواده انتخاب فیلم را به شما واگذار کرده اند می تواند انتخابی منطقی باشد. در کل فیلم ورود خروج ممنوع انتخاب اول مخاطبان حرفه ای سینما نیست و در همین ایام نیز فیلم های قوی تری نسبت به آن وجود دارد.

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس