در این روز پُر نور و دلانگیز، دهم رجب، یاد نهمین خورشید تابناک آسمان امامت حضرت امام جواد(ع)، دلها را سرشار از محبت و معرفت میکند. ولادت امام محمد تقی(ع) که در دل روزگاری پر از چالشهای اجتماعی و سیاسی برای جامعه اسلامی رخ داد، همچون بذر برکتی در دل تاریخ کاشته شد. این مولود مبارک نه تنها به تثبیت امامت در مسیر صحیح خود پرداخت، بلکه در زمانی که شکها و تردیدها در دل شیعیان ریشه میزد، بهعنوان ستارهای درخشان به راهنمایی و هدایت پرداخت.
برای آشنایی با دلایل برکت این مولود عزیز و تأثیرات عمیق آن در جهان اسلام، به گفتوگو با حجتالاسلام علیاکبر ذاکری، استادیار سابق گروه سیره اهل بیت(ع) پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پرداختهایم. ایشان با نگاهی عمیق به ابعاد گوناگون شخصیت حضرت امام جواد(ع)، توضیح میدهد که چرا ولادت این امام بزرگوار در تاریخ تشیع اینچنین برکتآفرین بوده و چه تأثیرات دینی و سیاسی عظیمی در پی داشته است.
امام جواد(ع)، با برکت ترین مولود
دکتر ذاکری در آغاز گفتوگو به ویژگیهای خاص دوران امامت آقا علی بن موسی الرضا(ع) اشاره کرده و میگوید: دوران امامت امام رضا(ع)، عصر ویژه ای بود و حضرت در تعیین جانشین خود و معرفی امام بعدی با مشکلاتی روبرو بود که در عصر امامان قبلی، بیسابقه بوده است. پس از شهادت امام کاظم(ع)، برخی از شیعیان به دلیل مشکلاتی که به وجود آمد، در خصوص امام بعدی دچار شبهات شدند. شیخ مفید در این باره مینویسد «بیشتر شیعیان امامت امام رضا(ع) را از طریق نص پذیرفتند اما گروهی به وقف امام کاظم(ع) اعتقاد داشتند و ادعا میکردند که حضرت زنده است یا به زودی قیام خواهد کرد.» یکی از دلایل اصلی گروه واقفیه که مانع از پذیرش امام رضا(ع) شدند، مسئله نبود فرزند برای امام رضا(ع) بود. در این شرایط در روایتی که در جلد اول عیون اخبارالرضا(ع) نقل شده امام رضا(ع) در پاسخ به اعتراضات، به صراحت فرمودند: «به خدا سوگند، خداوند به من فرزند پسری خواهد داد که بین حق و باطل جدایی بیندازد.» در این شرایط بود که امام رضا(ع) پس از ولادت ابوجعفر محمد بن علی الجواد ایشان را مولود با برکت معرفی کردند.
برکتی بی نظیر در تثبیت امامت و عقاید شیعیان
در حالی که تمامی ائمه و پیشوایان دین برکاتشان عظیم است، امام جواد (ع) چه خصوصیتی دارند که ابن الرضا(ع) به این کلام شریف ستوده شده است؟
این کارشناس تاریخ اسلام در پاسخ به این پرسش توضیح میدهد: همانطور که بیان شد، تولد امام جواد(ع) بهطور قطع نه تنها شبهات واقفیه را از میان برد، بلکه موجب تثبیت امامت امام رضا(ع) شد و ادامه سلسله امامت را برای شیعیان تضمین کرد. ابن الرضا(ع) استواری عقاید شیعه را موجب شد و مهر بطلانی بر ادعای بیاساس مخالفان زد. در جمع بندی کلی در پاسخ به پرسش شما و بیان علل بابرکت بودن امام جواد(ع) به چهار محوری اساسی می توان اشاره کرد: نقش حضرت در تثبیت امامت، جلوگیری از حیرت و تردید در میان شیعیان، جلوگیری از انحراف در میان خویشاوندان حضرت رضا(ع) و برکات علمی آن حضرت. ضمن اینکه با بررسی روایات معتبر و نیز نگاهی به شرایط زمانه و اوضاع اجتماعی و سیاسی آن دوران، سرّ این تعبیر معصوم بهتر درک میشود.
استاد ذاکری ادامه میدهد: با مراجعه به گفتار و روایات اهل بیت(ع)، گوشهای از اسرار وجودی، وجود مبارک جواد الائمه(ع) برای ما روشن میشود. یکی از مهمترین این روایات در کتاب کافی ثقة الاسلام کلینی رحمت الله علیه آمده است که حضرت امام رضا(ع) وقتی ابویحیای صنعانی نزد ایشان بود. فرمود «هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یُولَدْ مُوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَکَةً عَلَی شیعَتِنا مِنهُ»؛ این مولودی است که خبر آن را داده بودم و هیچ مولودی با برکتتر از او برای شیعیان ما زاده نشده است». این تعبیر از امام رضا(ع) در واقع به جهت برکت عظیم ولادت امام جواد(ع) در تثبیت عقاید شیعیان و تقویت اصول امامت است که از سوی خداوند متعال در وجود با برکت این مولود شریف قرار داده شده بود. روایات مشابه دیگری نیز در منابع معتبر آمده است. در یکی از این روایات که در کتاب أعیان الشیعه نقل شده است، ابویحیای صنعانی از امام رضا(ع) نقل میکند که در مکه حضرت موزی به فرزندشان امام جواد(ع) داده و فرمودند «این مولودی است که در اسلام مانند او و برای شیعیان ما بابرکتتر از او زاده نشده است» با توجه به این روایات، به وضوح میتوان دریافت که امام رضا(ع) تولد امام جواد(ع) را نه تنها برکت بزرگی برای شیعیان، بلکه در راستای تحکیم پایههای اسلام و امامت دانستهاند.
برکت علمی و اعتقادی جوادالائمه(ع) در مسیر روشن شیعیان
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح میکند: حضرت جوادالائمه(ع) با استقرار و تثبیت عقاید اصیل شیعه و ارتقای جایگاه امامت و شیعیان در جامعه اسلامی از جنبههای اعتقادی نیز نقشی اثرگذار ایفا فرمود. پاسخهای جامع و مستدل آن حضرت در مباحث مربوط به امامت و پیروزی ایشان در مناظره با یحیی بن اکثم، ضربهای مهلک به سلطنت عباسیان وارد ساخت و مشروعیت خلافت آنان را زیر سوال برد. افزون بر این، امام جواد(ع) با بهرهمندی از علم و معرفت فراوان خود، علیرغم سن کم، توانست دانش عمیق و گستردهای را برای شیعیان به ارث بگذارد و به ترویج علوم و معارف دینی بپردازد. امامی که وجود ایشان و امامتش در خردسالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است. امام رضا(ع) در پاسخ به شبهات وارده به سن کم امام جواد(ع) فرمود «اگر حادثهای برای من پیش آید، امام بعدی فرزندم ابو جعفر خواهد بود. اگر سن او را کم دانستید، بدانید که خداوند عیسی(ع) را در سنین پایین به رسالت برگزید.» امام جواد(ع) نیز در پاسخ به برخی از یاران خود که به سن کم او برای امامت اعتراض داشتند، نقل شده در کافی فرمودند: «خداوند ممکن است کسی را در سن کم به نبوت بگمارد، همانطور که در امامت نیز چنین چیزی ممکن است.» آن حضرت با ولادت و امامت خود مسیر صحیح امامت را برای شیعیان روشن ساخته و آنها را از تحیّر و شک بیرون آورده و به سوی حقیقت هدایت کرد. زیرا افرادی مدعی امامت بودند. تولد امام جواد(ع) برای شیعیان برکتی عظیم بود که نه تنها باعث تداوم سلسله امامت شد، بلکه مانع انحرافات احتمالی از مسیر حق شد.
برکات علمی امام جواد(ع) برای همه مسلمانان
این پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) توضیح میدهد: برکت امام جواد(ع) تنها محدود به شیعیان نبود، بلکه آن حضرت برای تمامی مسلمانان نیز منبع برکت بود. با وجود سن کم، ایشان در عرصه علم و دانش، نقش چشمگیری ایفا کرد. امام جواد(ع) در محافل علمی و مناظرات دینی حضور مییافت و با بیانی شیرین و استدلالی محکم، توانست بسیاری از شبهات را برطرف کرده و گرههای علمی را باز نماید. در این جلسات، ایشان توانست در برابر پرسشهای سخت و چالشهای جدی بهخوبی پاسخ دهد و با علم و حکمت خویش، نظر بسیاری از علمای بنام زمان را جلب کند. امام جواد(ع) همچنین با بیان مسائل نوین و تبیین نکات دقیق دینی، به گسترش و عمقبخشی به آموزههای اسلامی کمک کرد. و با پاسخ های صحیح و دقیق به شیعیانی که از بغداد به مدینه آمده بودند برای شناخت جانشین امام رضا(ع) ، دانش و حقانیت خود را برای آنان اثبات کرد.
حجتالاسلام ذاکری تصریح میکند: امام جواد(ع) در مناظرات علمی با علما و فقهای بزرگ جهان اسلام، نشان داد که امامت، نه تنها در مقام علم و دانش، بلکه در هدایت و تبیین احکام نیز نقشی اساسی دارد. ایشان در یکی از مناظرات خود درباره جای حدّ قطع دست دزد، که در زمان معتصم عباسی اختلافاتی در مورد آن وجود داشت، با استناد به آیات قرآن کریم، حکم قطعی قطع چهار انگشت را بیان کرد. این موضعگیری علمی، توجه بسیاری از علمای زمان را جلب کرد و موجب شد که بسیاری از مسائل دینی بهطور صحیح و روشن تبیین شوند. از دیگر موارد برکت علمی امام جواد(ع) میتوان به مناظرات ایشان با ابن اکثم اشاره کرد که در کتب حدیثی نظیر کافی نقل شده است. در این مناظرات، امام جواد(ع) با استدلالهای قوی و علمی خود، بسیاری از مسائل پیچیده دینی را حل و فصل کردند و نظر بسیاری از علمای مخالف را تغییر دادند. تولد امام جواد(ع) برکتهای علمی بسیاری برای مسلمانان به ارمغان آورد. ایشان با طرح مباحث جدید و تبیین مسائل فقهی و دینی، تأثیر زیادی بر رشد علمی جامعه اسلامی داشتند و آثار علمی بهجا مانده از آن حضرت، همچنان در توسعه و پیشرفت علوم اسلامی نقشآفرین است.
نظر شما