تعطیلی مکرر مدارس در سال تحصیلی جاری به دلایلی همچون آلودگی هوا و مدیریت مصرف سوخت، به موضوعی نگران‌کننده تبدیل شده است؛ در شرایط فعلی، دانش‌آموزان بخش زیادی از زمان آموزش خود را در طول سال تحصیلی تحت تأثیر تعطیلات غیرقابل پیش‌بینی از دست می‌دهند و از سوی دیگر، فرصتی برای جبران این زمان از دست رفته توسط آموزش و پرورش پیش‌بینی نشده است. این موضوع، بار دوچندانی را بر دوش خانواده‌ها قرار داده است.
تعطیلات مختلف موجب اتلاف حدود ۴۰ درصدی ساعت آموزش در مدارس کشور می‌شود. وضعیت موجود اتلاف ساعت آموزش و زیادی تعطیلات پیش آمده که گاه گریزی از آن نیست، نشان می‌دهد که انعطاف در تقویم آموزشی به دلیل امکان جبران تعطیلات و انطباق آن با شرایط بومی و منطقه ای ضروری است.
در همین ارتباط گفت‌وگویی را با حجت الله بنیادی، پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش داشتیم.
راهکارهای جبران وضعیت
حجت الله بنیادی با اشاره به اینکه در زیان‌ها و لطمات ناشی از تعطیلات مدارس که هیچ شک و شبهه‌ای نیست، گفت: زیانبارتر از تعطیلات، بی برنامگی و ناتوانی آموزش و پرورش در جبران این عقب ماندگی در مدارس عادی دولتی و پیشی گرفتن مدارس خاص و غیردولتی در این زمینه و تشدید ناعدالتی در نظام آموزشی است.
وی افزود: در مورد تعطیلات پیش بینی نشده و اضطراری مدارس دو محور برای بحث وجود دارد؛محور نخست، این که چه تعداد از این تعطیلات ضروری و اجتناب ناپذیر هستند و به چه میزان تصمیم گیری در مورد تعطیلی مدارس مبتنی بر ارزیابی‌های درست و کارشناسی انجام می پذیرد؟
بنیادی گفت: محور دوم، این که با فرض اجتناب ناپذیر بودن تعطیلات، برنامه آموزش و پرروش برای کاهش آسیب‌ها و جبران عقب ماندگی چیست؟که به نظر می رسد ما در هر دو محور فوق نیاز به بازنگری ساز و کارها و اتخاذ تدبیر اساسی داریم.
این پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش بیان کرد: تعطیلی مدارس از حیث محدودیت‌ها، تنگناها و هزینه‌هایی که برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند با تعطیلی بانک‌ها، ادارات و حتی دانشگاه‌ها متفاوت است. لذا تصمیم گیری در این مورد باید از یک جامع نگری و با لحاظ همه آسیب‌ها و تبعات و فقط در شرایط اضطراری به معنای واقعی انجام پذیرد.
بنیادی ادامه داد: چندین سال است که این تفکر نادرست حکمفرماست که تعطیلی مدارس کم هزینه ترین و ساده ترین راهکار برای مدیریت برخی بحران‌های ناشی از ضعف و کم کاری دیگر دستگاه‌های دولتی است. غافل از این که تعطیلی هر روز مدارس بیش از دو هزار میلیارد تومان هزینه دارد.
وی با اشاره به اینکه استاندار و فرماندار باید در قبال اجرای برنامه‌های جبرانی و تأمین منابع مالی لازم برای جبران عقب ماندگی درسی دانش آموزان ناشی از تعطیلات خود را مسئول بداند و برای جبران آن و بخصوص تأمین منابع مالی آن برنامه ریزی و چاره اندیشی کند، متذکر شد: هر چند که در نگرش جامع‌تر، استانداران و فرمانداران به عنوان رؤسای شورای آموزش و پرورش استان و شهرستان در قبال تمام ضعف و نقص‌های موجود در آموزش و پرورش شهر و استان خود مسئول هستند و باید پاسخگو باشند.
پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش بیان کرد: از طرف دیگر برخی از مدیران و تصمیم گیران، تعطیلات پیش بینی نشده مدارس را همانند دیگر تعطیلات رسمی و تعطیلی ادارت در نظر می‌گیرند. در صورتی که در نگاه بلند مدت و با محوریت تأمین منافع ملی، تعطیلات مدارس باید به شکل کامل و دقیق جبران شوند و دانش آموزان باید به میزان مصوب مواد درسی را یادبگیرند. لذا تعطیل شدن مدرسه در هر روز، در واقع اضافه شدن یک روز به مدت زمان فعالیت مدرسه در طول سال تحصیلی است.
وی ادامه داد: البته اجرای این موضوع نیازمند اصلاح قوانین مربوط و پیش بینی راهکارهای انگیزشی، جبران خدمات و تأمین منابع مالی است. عدم برگزاری برنامه‌های جبرانی سبب بروز ضعف در دانش و مهارت دانش‌آموزان می شود، به گونه‌ای که این ضعف هر سال افزایش پیدا کرده و در نهایت در ارزیابی‌ها و مطالعه بین المللی همانند تیمز و پرلز یا امتحانات نهایی خود را نشان می‌دهد. در دروسی همانند ریاضی، فیزیک، علوم، شیمی و... که یادگیری برخی از مباحث وابسته به یادگیری مطالب مرتبط قبلی در سال های گذشته است، این وضعیت بسیار بدتر است.
بنیادی با ذکر مثالی موضوع را اینگونه تبیین کرد: این گونه تصور کنید که یک معلم ریاضی در اول سال تحصیلی، دانش آموزانی دارد که نیاز دارند حداقل ۵ جلسه جبرانی برای آن ها برگزار شود. تا معلم در تدارک جبران عقب ماندگی ۵ جلسه در میان درس‌هایش است، ۱۰ جلسه دیگر نیز درس او تعطیل می‌شود. به سادگی می توان تصور کرد که در چنین وضعیتی و در طی هشت یا دوازه سال میزان عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان چه میزان می‌شود؟
وی گفت: مواجهه، مدیریت و اتخاذ راهکارهای مناسب برای جبران این تعطیلات موضوع دیگر است. بی توجهی شورای عالی آموزش و پرورش به تعطیلات اضطراری مدارس و دیگر مسائل و بحران‌های آموزش و پرورش یک خلاء و آسیب مهم در نظام حکمرانی آموزش و پرورش است. مطابق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش «تحول در ساختار و مدیریت زمان آموزش در مدارس و تعیین و متناسب‌سازی ساعات و روزهای آموزشی در طول هفته»، « متناسب‌سازی حجم و محتوی کتاب های درسی و ساعات و روزهای آموزشی با توانمندی‌ها و ویژگی‌های دانش‌آموزان» و « باز طراحی و ساماندهی تقویم سال تحصیلی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی و با تاکید بر بهینه‌سازی تعطیلات» به آموزش و پرورش تکلیف شده است.
بنیادی ادامه داد: مطابق این مفاد آموزش و پرورش موظف شده ساعات شروع و پایان فعالیت مدارس طی روزهای هفته و شروع و پایان سال تحصیلی را متناسب و منعطف با اقلیم مناطق مختلف کشور و دیگر ضرورت‌ها و موقعیت‌ها تدوین و تصویب کند، این که با وجود این همه ستاد و قرارگاه برای اجرای سند تحول و پس از گذشت ۱۲ سال، این تکالیف اجرایی نشده است، نیازمند توضیح مدیران مرتبط و بخصوص شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان ناظران اجرای این سند است.
ارائه لایحه برای ایجاد انعطاف در فعالیت مدارس
وی متذکر شد: بنابراین نخستین اقدام برای مواجهه مناسب با تعطیلات اضطراری، ایجاد انعطاف در زمان فعالیت مدارس در طی سال است. در حال حاضر محدوده زمانی فعالیت مدارس از «اول مهر تا پایان خرداد » تصویب شده است. این مبنا باید تغییر یابد و فعالیت مدارس باید مبتنی بر تعداد جلسه (لازم) برای هر درس در محدوده زمانی « ۱۵ شهریور تا ۱۵ تیر» از طریق اصلاح قانون انجام شود. همچنین محدوده زمانی برگزاری امتحانات نهایی ( هماهنگ کشوری) باید به دو هفته پایانی سال تحصیلی ( اول تا پانزدهم تیر) انتقال یابد. این اقدام می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات ناشی از تعطیلات پیش بینی نشده را مرتفع کند.
پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش عنوان کرد: در چنین حالتی بنابر اقتضائات محلی ایجاد امکان افزایش و جابجایی تعطیلات به میزان یک ماه در سال در اختیار شورای آموزش و پرورش شهرستان و مراجع ذی صلاح قرار می‌گیرد. با وجود افزایش هر ساله تعطیلات پیش بینی نشده، متأسفانه آموزش و پرورش تا کنون برنامه و اقدام مؤثری در این زمینه نداشته است.
وی افزود: از آنجا که تأثیر معدل پایه یازدهم و دوازدهم در ورود به دانشگاه، در حال قطعی شدن است، برگزاری کلاس‌های درس به یک میزان برای همه دانش‌آموزان یکی از شرط های اساسی و اولیه برای نزدیک شدن به عدالت است. سابقه چند ساله نشان می‌دهد که مدیران آموزش و پرورش به دلیل تنگناهای مختلف عزم یا امکان راسخ برای کلاس‌های جبرانی نداشته‌اند. لذا یکی از موضوعات مهمی که همراه با مصوبه تأثیر معدل باید توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب برسد، چگونگی برگزاری کلاس‌های جبرانی به ازای تعطیلات اضطراری است.
بنیادی ادامه داد: در صورتی که راهکار شفافی برای جبران تعطیلی‌ها در مدارس عادی دولتی مصوب نشود، امتیاز اضافه دیگری است که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به مدارس غیردولتی و مدارس خاص( نمونه دولتی، سمپاد و...) داده می‌شود. زیرا مدارس خاص به دلیل داشتن منابع مالی و اختیارات فراتر از مدارس دولتی، نه تنها به میزان تعطیلات بلکه فراتر از آن هم برای جبران عقب ماندگی‌ها اقدام می‌کنند. همچنین خانواده‌هایی که تمکن مالی دارند عموما در مدارس غیردولتی و خاص هستند یا این که از طریق آموزشگاه‌های آزاد و کلاس‌های خصوصی این عقب ماندگی را جبران می‌کنند.
وی گفت: بیشترین آسیب تعطیلی‌های مدارس بازهم به دانش‌آموزان خانواده‌های کم بضاعت در مدارس عادی دولتی می‌رسد. نکته قابل تأمل دیگر این که بخش قابل توجهی از مدارس غیردولتی، بی اعتنا به ابلاغیه‌های رسمی مبنی بر تعطیلی مدارس فعالیت خود را به صورت عادی انجام می‌دهند.
بنیادی بیان کرد: در مجموع می‌توان گفت اجرای مصوبه تأثیر قطعی معدل در ورود به دانشگاه‌ها بدون توجه به شروط اولیه و اساسی برقراری عدالت در نظام آموزشی، از جمله امکان جبران عقب ماندگی‌های ناشی از تعطیلات، عقب ماندگی‌های ناشی از نداشتن معلم در هفته‌ها و ماه‌های اول سال تحصیلی، تلاشی کم نتیجه برای برقراری عدالت در ورود به دانشگاه‌ها است.
پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش یادآور شد: پیشرفت فناوری‌های اطلاعات و نرم افزارهای آموزشی و استفاده از هوش مصنوعی در شخصی سازی آموزش‌ها از دیگر موارد مهمی است که آموزش و پرورش نسبت به آن کم توجه است. متأسفانه آموزش مجازی در آموزش و پرورش مدارس دولتی، خلاصه شده به سامانه پرعیب و نقص شاد. از طرف دیگر به دلیل مهارت اندک معلمان و ضعف در برنامه ریزی برای ارتقای مهارت حرفه‌ای معلمان در آموزش مجازی، عموم معلمان همان تدریس کلاسی را در جلوی دوربین موبایل یا لپ تاب انجام می‌دهند. این وضعیت در حالی است که نرم افزارهای تحت وب و برخط رایگانی وجود دارد که بسیاری از مفاهیم مهم درسی را به روش‌های بسیار جذاب و عموماً در قالب بازی به دانش آموزان یاد می‌دهند. این نرم افزارها نیاز به فیلتر شکن و هیچ برنامه نصبی هم ندارد ولی متأسفانه آموزش و پرورش تا کنون برنامه و اقدام مشخصی برای استفاده بهینه از آموزش مجازی و امکانات و تسهیلات فضای مجازی نداشته است.
بی تفاوتی مراجع سیاستگذار به جبران تعطیلی مدارس
بنیادی بیان کرد: به جرئت می‌توان گفت بسیاری از نابسامانی‌های موجود در نظام آموزش و پرورش ناشی از تعارض و تداخل میان مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس است. مصداق بارز این وضعیت، در اصلاح تقویم آموزشی به وضوح دیده می‌شود. افزایش هر ساله تعطیلات پیش بینی نشده مدارس و عدم پیش بینی سازوکاری شفاف برای جبران عقب ماندگی ناشی از این تعطیلات یکی از مسائلی است که هیچ یک از سه مرجع تصمیم‌گیر، شامل شورای عالی آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای برای آن نداشته‌اند.
وی گفت: با وجود این که شورای عالی انقلاب فرهنگی، « باز طراحی و ساماندهی تقویم سال تحصیلی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی و با تاکید بر بهینه‌سازی تعطیلات» را تصویب کرده است، ولی تا کنون این مصوبه در قالب اجرایی در نیامده است. همچنین به نظر می‌رسد تلاش‌های انجام شده در مجلس و ثبت «طرح اصلاح قانون تقویم آموزشی» که در صحن نیز اعلام وصول شده بود، به دلیل همین تعارض‌ها تا کنون تصویب نشده و تا امروز نیز در اولویت دستورکارهای مجلس دیده نمی‌شود.
پژوهشگر مسائل آموزش و پرورش افزود: ضعف کمیسیون آموزش مجلس و عدم ایجاد مرزبندی شفاف با شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی دیگر از ریشه‌های این نابسامانی است. ثبت برخی طرح‌های ناقص و ناقض عدالت و قرار گرفتن آن ها در اولویت‌های کاری کمیسیون آموزش نشان دهنده ضعف در مدیریت این کمیسیون است.
نظر شما