تحولات منطقه

خبر کشت صنعتی موز در گلخانه های روسیه، در حالی که ما در ایران با چالش های جدی و تناقض در سیاست گذاری در حوزه خودکفایی محصولات کشاورزی مواجه هستیم، بار دیگر ضرورت توجه ویژه به این مقوله حیاتی را گوشزد می کند.

زمان مطالعه: ۵ دقیقه

روسیه قصد دارد تا کشت میوه‌های گرمسیری از جمله موز، را در مقیاس صنعتی آغاز کند، بررسی تولید گندم، جو، ذرت، سیب و گلابی را نیز در صدر برنامه های خود قرار داده است. دستیابی به خودکفایی نسبی در تولید این محصولات در روسیه در حالی دنبال می شود که در کشور ما در اسناد بالادستی کشور مانند سند چشم انداز، سیاست های کلی نظام و قوانین برنامه توسعه خودکفایی در تولیدات کشاورزی مورد تاکید قرار گرفته اما همچنان شاهد چالش هایی هستیم که دستیابی به این هدف ملی را دشوار ساخته است.

در بند چهارم از سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران و بندهای ۱۲ و ۳۲ از سیاست های کلی نظام در دوره چشم انداز، برخورداری جامعه ایرانی از سلامت، رفاه و تامین امنیت غذایی کشور با تاکید بر خودکفایی نسبی در تولید محصولات کشاورزی تکلیف شده است. علاوه بر این، در بندهای ۶ و ۷ از سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، بندهای ۲ و ۸ از سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی، قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور و قانون برنامه هفتم توسعه موضوع تحقق خودکفایی و امنیت غذایی در بین تکالیف حوزه کشاورزی و منابع طبیعی نقش محوری دارد. این حجم از تاکیدات قانونی و سیاست های بالادستی، نشان دهنده اهمیت ویژه خودکفایی در بخش کشاورزی برای کشور است.

با وجود تاکیدات فراوان، خودکفایی محصولات راهبردی کشاورزی مانند گندم، برنج، گوشت، دانه های روغنی و خوراک دام با چالش های متعددی مواجه است که می توان آنها را در سه دسته کلی زیر خلاصه کرد:

عدم التزام سیاستگذاران و کارگزاران به خودکفایی: متاسفانه در خصوص خودکفایی محصولات کشاورزی، اتفاق نظر و وحدت رویه در میان سیاستگذاران و تصمیم گیران این حوزه وجود ندارد. استفاده از واژه خوداتکایی به جای خودکفایی، نشان دهنده عدول از قانون است. حتی برخی از مقامات اثرگذار در سال های اخیر، تحقق خودکفایی را مزخرف تلقی کرده و طرح های نکاشت را مطرح کرده اند. علاوه بر این، کاهش حقابه های قانونی کشاورزان و تجویز تغییر کاربری آب کشاورزی به مصارف غیرکشاورزی توسط وزارت نیرو، از دیگر چالش های این بخش است. البته باید اشاره کرد که مساله خودکفایی در دولت سیزدهم از مواردی بوده است که همواره مورد تاکید رئیس جمهور و مقامات مسئول قرار گرفته است.

وجود کمبودها و مشکلات فنی: وجود شکاف عملکردی بالا در بخش کشت دیم به دلیل عدم وجود دانش کافی برای استفاده از دیمزارها و پایین بودن نفوذ دانش و مهارت از طریق ترویج و آموزش در مزارع دیم، از جمله مشکلات فنی این بخش است. برای مثال، برداشت گندم از دیمزارها حدود یک تن در هکتار است، در حالی که با انجام عملیات آبخیزداری می توان این میزان را تا سه تا پنج برابر افزایش داد.

نبود توجه شایسته به مقوله توسعه روستایی: عدم توجه به توسعه روستاها به عنوان کانون های تولید و از بین رفتن انگیزه های کشاورزان و فرزندان آنها، از دیگر چالش های این بخش است. توسعه روستایی است که می تواند موجبات خودکفایی را برای کشور فراهم کند. بنابراین، لازم است تا به توسعه نیروی انسانی در روستا، توسعه کشاورزی در روستا و تعامل با کشاورز در قالب سیاست های خودکفایی توجه ویژه شود.

کاهش وابستگی کشورهای مقصد صادرات ایران: علاوه بر چالش های داخلی، یک تهدید جدی دیگر نیز متوجه بخش کشاورزی ایران است و آن، تلاش کشورهای وارد کننده محصولات کشاورزی از ایران برای رسیدن به خودکفایی است. بسیاری از کشورهایی که در حال حاضر تامین کننده اصلی نیازهای وارداتی ما در بخش کشاورزی هستند، به طور فعال در حال سرمایه گذاری و برنامه ریزی برای افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات هستند. این روند، به معنای کاهش بازارهای صادراتی برای آنها در آینده است و به تبع آن، کاهش دسترسی ما به این محصولات در صورت عدم خودکفایی داخلی خواهد بود. به عنوان مثال، برخی از کشورهای منطقه که در گذشته واردکننده عمده غلات از ایران بوده اند، در حال حاضر با اجرای طرح های توسعه کشاورزی، تلاش می کنند تا وابستگی خود را به واردات کاهش دهند و حتی در برخی موارد به صادرکننده تبدیل شوند. این موضوع، می تواند ضرورت توجه بیشتر به خودکفایی داخلی را دوچندان کند.

تداخل در روند اجرای قوانین در بخش های مختلف امنیت غذایی، گاه موجب تحمیل هزینه های سنگین به آحاد جامعه شده و اجرای سیاست های اتخاذ شده در زمینه تولید، نگهداری، فراوری، توزیع و مصرف و در نهایت سلامت را دچار اختلال کرده است. این امر ضرورت ایجاد بستر مناسب جهت هماهنگی و تعامل هر چه بیشتر در اجرای قوانین بین سازمان ها و ارگان های درگیر در مقوله خودکفایی و امنیت غذایی کشور را ضروری می سازد.

برای حل چالش های موجود و حرکت در مسیر خودکفایی در بخش کشاورزی، راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:

لازم است تا تمامی سیاستگذاران و تصمیم گیران در حوزه کشاورزی، به اهمیت خودکفایی در این بخش واقف بوده و با یکدیگر در جهت تحقق این هدف، همسو و هماهنگ باشند. لازم است تا واژه خودکفایی در تمامی اسناد و سیاست های مرتبط، مورد استفاده قرار گیرد و از ابهام و اختلاف در این زمینه، جلوگیری شود.

استفاده از دانش و فناوری های نوین در بخش کشاورزی، به خصوص در زمینه کشت دیم، آبیاری، اصلاح بذر و حفاظت از خاک، امری ضروری است. سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و انتقال دانش و مهارت به کشاورزان، می تواند به افزایش بهره وری و کاهش شکاف عملکردی در این بخش کمک کند.

ایجاد انگیزه و حفظ کرامت برای کشاورزان و فرزندان آنها از طریق توسعه روستایی، امری حیاتی است. این توسعه باید شامل توسعه نیروی انسانی، توسعه کشاورزی، ایجاد فرصت های شغلی و بهبود زیرساخت های روستایی باشد.

ایجاد ساز و کار هماهنگی بین سازمان ها و ارگان های درگیر در مقوله خودکفایی و امنیت غذایی کشور، می تواند به جلوگیری از تداخل و تعارض در اجرای قوانین و سیاست ها کمک کند.

با توجه به منابع آب و خاک موجود و تکیه بر دانش بنیان کردن بخش کشاورزی در عرصه های مختلف، خودکفایی در محصولات راهبردی کشاورزی امری شدنی است. لازم است تا با استفاده از تجربه های موفق پیشین در خودکفایی برخی محصولات کشاورزی، به دنبال الگوسازی و توسعه این تجربیات باشیم.

در مجموع می توان گفت که عدم التزام کافی مسئولان، عدم استفاده حداکثری از دانش و فناوری، عدم استفاده از ظرفیت ها و مزیت های داخلی، نبود توجه کافی به توسعه نیروی انسانی و فشار بر منابع، از مهمترین چالش ها و تهدیدات خودکفایی در محصولات کشاورزی محسوب می شود. با توجه به اهمیت این بخش و نقش آن در امنیت غذایی کشور، لازم است تا با اتخاذ رویکردی جامع و هماهنگ و با اجرای راهکارهای پیشنهادی، در جهت حل چالش های موجود و دستیابی به خودکفایی نسبی در این بخش گام برداریم.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • مدیر سایت مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظرات پس از تأیید منتشر می‌شود.
captcha