رمضان، ماه میهمانی خداوند، فرصتی استثنایی برای بازگشت به سوی خالق و پالایش روح از زنگارهای گناه است. در این ماه مقدس، توبه و استغفار نه تنها پلهای برای رسیدن به رضایت الهی، بلکه کلیدی برای گشودن درهای برکت در زندگی دنیایی است. روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام با تأکید بر این دو عمل، از آثار شگفت‌انگیز مادی آن نیز پرده برمی‌دارند: افزایش روزی، رفع مشکلات و گره‌های زندگی، زدودن اندوه از دل، جاری شدن باران رحمت، دفع بلاها، استجابت دعاها و حتی فرزنددار شدن! پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «بسیار استغفار کنید که روزی را جلب می‌کند» و امیرالمؤمنین(ع) توبه را سبب گسترش نعمت‌های الهی می‌دانند. رمضان، فصل شکوفایی این معجزۀ الهی است؛ زمانی که استغفارهای سحرگاهان، نه تنها گناهان را می‌شوید، بلکه زندگی را از برکات آسمانی لبریز می‌سازد. آیا وقت آن نیست که با توبه‌ای خالص، هم روح را صیقل دهیم و هم زندگی را دگرگون کنیم؟

با ما همراه باشید تا با هم گام‌های استوارتری به سوی قبولی توبه و بهره‌گیری از باران رحمت این ماه برداریم.

از نظر روایات، آثار و برکات دنیایی توبه و استغفار چیست؟

استغفار و توبه یکی از اعمالی است که در احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام بر آن سفارش زیادی گردیده و حتی آثاری نیز برای آن بیان‌شده است.

برخی از این آثار مانند پاک شدن گناهان و رضایت الهی از بندگان، از آثار معنوی این عمل است؛ اما در کنار این، آثاری و برکات دنیایی نیز برای این کار در منابع اسلامی نقل‌شده است. در ادامه به برخی از این آثار دنیایی اشاره خواهد شد.

۱- زیاد شدن رزق و روزی

از آثار مهم توبه و استغفار، زیاد شدن روزی و رزق است. این موضوع تا جایی اهمیت دارد که احادیث فراوانی در مورد آن از اهل‌بیت علیهم السلام بیان شده است.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ فَإِنَّهُ یَجْلِبُ الرِّزْقَ». بسیار طلب آمرزش کنید؛ زیرا این کار، روزی را جلب می‌کند.

در روایتی دیگر ازایشان نیز چنین آمده است: «مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّه‏». هر کس روزی او کم شده باید استغفار کند.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز درباره ارتباط توبه و جاری شدن رزق و روزی و برکات خداوند در زندگی انسان در ضمن حدیثی فرموده‌اند: و خداوند سبحان توبه و استغفار را سبب فراوانی روزی و رحمت بر خلق قرار داد و فرمود: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهارا»- از خداوند آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده است. بعد از توبه شما، باران آسمان را فراوان بر شما ببارد؛ و شما را به اموال و فرزندان مدد دهد. پس رحمت خدا بر کسی که از توبه استقبال کند و از گناهانش پوزش خواهد و پیش از فرارسیدن مرگ به اعمال شایسته بپردازد.

۲- برطرف شدن مشکلات

در برخی روایات اشاره شده که استغفار و طلب توبه می‌تواند در برطرف شدن مشکلات افراد تأثیرگذار باشد.

در حدیثی چنین آمده است: پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله فرمودند: هرگاه روزی‌ات تنگ و در کارهایت گره و مشکلی دیدی، حاجتت را به نزد خداوند عز و جل ببر و نماز آمرزش‌خواهی را ترک نکن. این نماز دو رکعت است: نماز را آغاز می‌کنی و سوره حمد و «قدر» را یک‌بار در هر رکعت می‌خوانی. سپس، بعد از قرائت سوره‌ها، پانزده مرتبه «استغفرالله» می‌گویی. آنگاه به رکوع می‌روی و باز، ده مرتبه آن را مثل نماز جعفر طیار می‌گویی. إن‌شاءاللّه خداوند تمام گرفتاری‌های تو را برطرف می‌کند.

در روایتی دیگر نیز درباره رفع مشکلات با توبه و استغفار چنین نقل‌شده است: راوی می‌گوید: در مدینه، مردی داشتیم که به او «ابو قَمْقام» می‌گفتند و آدم محروم و بدبختی بود. خدمت امام کاظم علیه‌السلام آمد و از محرومیت و بدبختی خود به‌ایشان، شکایت کرد و گفت که دست به هر کاری می‌زند، گرفتاری‌اش برطرف نمی‌شود.

امام علیه‌السلام به او فرمود: در پایان دعای نماز صبحت، ده مرتبه بگو: «سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِه»‏ - پاک خدای بزرگ! از خدا آمرزش می‌طلبم و از فضل او درخواست می‌کنم. ابو قمقام گفت: من بر این امر، مداومت ورزیدم و به خدا سوگند، طولی نکشید که عدّه‌ای از بادیه نزدم آمدند و به من خبر دادند که مردی از قومم مُرده و جز من، وارثی برای او شناخته‌نشده است و من رفتم و میراث او را گرفتم و بی‌نیاز شدم.

علاوه بر موارد بیان‌شده، در حدیثی از پیامبر صلی‌الله علیه و آله نیز طلب مغفرت، باعث نجات از مشکلات دانسته شده است. «عَلَیْکَ بِالاسْتِغْفَارِ فَإِنَّهُ الْمَنْجَاهُ». پیوسته استغفار و طلب آمرزش را کار خود قرار بده، زیرا چنین ‏عملی راه نجات (از بدبختی) است.

در حدیثی دیگر نیز بیان‌شده که: محمد بن ریان می‌گوید به امام هادی علیه‌السلام نامه نوشتم و درخواست کردم که دعایی برای سختی‌ها و بلایا و گرفتاری‌ها و برآورده شدن حوایج دنیا و آخرت، به من بیاموزد و به من، عنایت خاص ورزَد، چنان‌که پدرانش به دوستانشان عنایت ویژه داشتند. امام علیه‌السلام به من نوشت: «آمرزش‌خواهی (استغفار) را ترک نکن.

۳- برطرف شدن اندوه و غم

از دیگر آثار طلب غفران، برطرف شدن همّ و اندوه است. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در این زمینه می‌فرمایند: «مَنْ کَثُرَتْ هُمُومُهُ فَعَلَیْهِ بِالاسْتِغْفَار». هر کس غم‌هایش بسیار شد، به آمرزش‌خواهی رو آورد.

در روایتی دیگر نیز رفع غصه و غم از ثمرات استغفار دانسته شده است: کسی که زیاد استغفار بگوید و از خدا عذرخواهی کند، خداوند از هر غصّه‌ای برایش گشایشی قرار دهد و از هر تنگنایی راه فراری پیش پایش گذارد و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد.

۴- جاری شدن برکات آسمانی

فایده دیگر استغفار، جاری شدن برکات آسمانی (مانند باران) برای انسان‌ها است. در آیه ۵۲ سوره هود آمده است: ﴿ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً﴾. از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید تا از آسمان بر شما رحمت فراوان نازل گرداند.

در بخشی از آیه ۳ این سوره نیز چنین بیان‌شده است: ﴿وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلی‏ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ یُؤْتِ کُلَّ ذی فَضْلٍ فَضْلَهُ﴾. استغفارکنید و از پروردگار خویش آمرزش بطلبید، سپس به‌سوی او بازگردید تا شما را تا مدّت معین (که برای عمرتان قرار داده از نعمت‌های این جهان) به‌خوبی بهره‌مند سازد.

بنابراین توبه و طلب مغفرت الهی درب رحمت را بر زندگی انسان‌ها بازکرده و زندگی آن‌ها را مملو از برکت می‌سازد.

۵- دفع بلا و عذاب

اثر دیگر فواید گفتن استغفار، دفع بلا و عذاب از زندگی بندگان است. افرادی که در زندگی دچار گناه و معصیت می‌شوند، زمینه ابتلا به عذاب خود را فراهم می‌آورند و استغفار می‌تواند این بلایا و عذاب‌ها را از آن‌ها دور کند.

در آیه ۳۳ سوره انفال خداوند متعال فرموده‌اند: ﴿ وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ وَ مَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ﴾. ولی خدا تا تو (پیغمبر رحمت) در میان آن‌ها هستی آنان را عذاب نخواهد کرد و نیز مادامی‌که به درگاه خدا توبه و استغفار کنند باز خدا آن‌ها را عذاب نکند.

در این زمینه روایتی از پیامبر صلی‌الله علیه و آله بیان‌شده است: «ادْفَعُوا أَبْوَابَ الْبَلَایَا بِالاسْتِغْفَارِ». درب‌های بلاها و گرفتاری‌ها را به کمک استغفار ببندید.

در حدیثی دیگر در این موضوع نیز چنین بیان‌شده است: زمانی که خداوند اهل شهر و دیاری را ببیند که در گناهان زیاده‌روی کرده‌اند، ولی سه نفر از مؤمنان در میان آنان هستند، خداوند ـ که جلالتش بزرگ و نام‌هایش مقدّس است ـ اهل آن منطقه را چنین ندا می‌کند:‌ای اهل نافرمانی من، اگر در میان شما برادران مؤمنتان نبودند که به یکدیگر در راه جلال من اظهار محبت کنند، با نمازشان زمین و مساجد مرا آباد سازند و در سحرگاهان از ترس من استغفار گفته و طلب آمرزش کنند، حتماً عذابم را بر شما نازل می‌کردم و مرا باکی نبود.

با توجه به این احادیث می‌توان نتیجه گرفت نزول بلایا و عذاب نیز از دیگر مشکلات و گرفتاری‌هایی است که می‌توان به‌وسیله طلب بخشش از خداوند متعال رفع شود.

۶- استجابت دعا

مطابق روایات استغفار می‌تواند در استجابت دعا نیز تأثیرگذار باشد. اگرچه به‌ظاهر استجابت دعا امری معنوی است ولی وقتی دعا برای امور مادی باشد، کاملاً به آثار دنیوی مرتبط می‌گردد. در موضوع نقش توبه و طلب مغفرت از خداوند بر استجابت دعا حدیثی از امام صادق علیه‌السلام بیان‌شده است:

نقل است که شخصی گفت: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: دو آیه در قرآن هست که من هیچ‌گاه نتیجه‏ای از عمل به آن‌ها نگرفته‏ام؟ حضرت پرسید: کدام آیه‏ها؟ گفتم: یکی آیه: ﴿ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ﴾؛ بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را؛ که هر چه خدا را می‏خوانم و دعا می‏کنم نتیجه‏ای نمی‏گیرم؟ امام علیه‌السلام فرمودند: به خدا افترا نبند، مگر خدا خلف وعده می‏کند؟! گفتم: نه پرسید: پس چرا دعایت به اجابت نمی‏رسد؟! گفتم: نمی‏دانم، فرمود: هر کس اوامر الهی را اطاعت کند و شرایط دعا را عملی سازد، حتماً دعایش به اجابت می‏رسد. پرسیدم: شرایط آن چیست؟

فرمودند: این است که نعمت‌های خدا را در نظر بگیری و سپاس آن‌ها را به‌جای آری و بر پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم صلوات بفرستی و سپس گناهان خود را یادآوری کنی و طلب آمرزش نمایی.

۷- فرزند دار شدن

برکت دیگری که مطابق روایات برای استغفار ذکرشده است، موضوع فرزندآوری است. احادیث زیادی در موضوع تأثیر استغفار بر فرزندآوری از ائمه معصومین علیهم‌السلام نقل‌شده است.

در حدیثی درباره این موضوع چنین نقل‌شده است: «شَکَا الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ لَا یُولَدُ لَهُ فَقَالَ لَهُ عَلِّمْنِی شَیْئاً قَالَ اسْتَغْفِرِ اللَّهَ فِی کُلِّ یَوْمٍ أَوْ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ مِائَهَ مَرَّهٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً إِلَی قَوْلِهِ- وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ». (۱۳) ابْرَش کلبی به امام باقر علیه‌السلام شِکوه کرد که بچه‌دار نمی‌شود و گفت: به من، دعایی بیاموز. فرمود: در هرروز و هر شب، صد مرتبه از خدا آمرزش بخواه؛ زیرا خداوند می‌فرماید: «از پروردگارتان، آمرزش بخواهید که او آمرزنده است» تا: «و شما را با اموال و فرزندان، یاری رساند».

در حدیثی دیگر درباره ارتباط استغفار با فرزندآوری چنین روایت‌شده است: امام حسن علیه‌السلام بر معاویه وارد شد و چون از نزد او بیرون آمد، یکی از پرده‌داران معاویه، دنبال‌ایشان آمد و گفت: من، مردی ثروتمندم؛ امّا بچه‌دار نمی‌شوم. به من چیزی بیاموز؛ بلکه خداوند، مرا فرزندی روزی کند. فرمود: «بر تو باد آمرزش‌خواهی».

۸- سایر برکات

علاوه بر موارد بیان‌شده، در احادیث آثار مادی دیگری نیز برای توبه و استغفار به درگاه الهی بیان‌شده است. تبیین همه این موارد در این پاسخ ممکن نیست. به‌عنوان نمونه، زیادشدن علم، تسویه شدن بدهی‌ها رهایی از هلاکت و رفع ناامیدی را می‌توان از این آثار برشمرد.