مقامات دولت ترامپ از جمله استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده او و مارک روبیو، وزیر خارجه‌اش که رادیکال‌ترین عضو تیم او است و حتی شخص رئیس‌جمهور در هفته گذشته گاه از پذیرش برنامه هسته‌ای و غنی‌سازی ایران در سطح زیر ۵درصد سخن گفتند، گاه از ضرورت برچیده شدن کامل آن و حتی گاهی هم از تهدید و بمباران، اما در نشست رم برخلاف این رجزخوانی‌ها گفت‌وگوها آنچنان رو به ‌جلو بوده که در آن توافق شده کارشناسان دو طرف مذاکرات فنی را آغاز کنند. اما چه عاملی موجب این تفاوت فضای بسیار دور در تریبون‌ها و عملیات رسانه‌ای با فضای واقعی مذاکرات رسمی و دیپلماتیک بوده است؟

غلبه واقع‌گرایی بر هیجان‌های سیاسی
دکتر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در این ‌باره معتقد است: تقویت نوعی عمل‌گرایی توأم با واقع‌گرایی در درون آمریکا سبب شد آن‌ها در گفت‌وگوها مسائلی را مطرح نکنند که منجر به بن‌بست زودهنگام شود. رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطرنشان کرد: وقتی دو طرف مذاکره حاضر شوند بخشی از کار را به کارشناسان امور فنی بسپارند معنایش این است که از پیچ اختلافی گذشته‌اند که این اتفاق دلایل روشنی دارد. وی گفت: دلیل نخست این است که ترامپ متوجه شده جنگ با ایران می‌تواند یک دام برای آمریکا باشد. عامل دوم این است که برخلاف فضای قبل و زمان برجام بی‌میلی تمام کشورهای منطقه به ‌جز اسرائیل به جنگ است و از جمله اینکه می‌بینیم خود آن‌ها هم مثل عربستان سعودی به دنبال نزدیک شدن به ایران هستند. عامل سوم خطر جنگ بر برنامه ترامپ برای تجارت ۵/۱ تریلیون دلاری با کشورهای عرب منطقه خلیج‌ فارس است و بالاخره اشتباه نتانیاهو که نتوانست آتش‌بس مدنظر ترامپ را در برابر غزه حفظ کند و به همین دلیل ترامپ از او مأیوس شد. فلاحت‌پیشه در ادامه تأکید کرد: معتقدم یکی از آفت‌های برجام، هیولاسازی واسطه‌های آن از ایران و آمریکا برای هم بود. اکنون ایران و آمریکا از مرحله هیولاسازی مذاکره گذر کرده‌اند اما چند کار دیگر را باید انجام دهند؛ نخست اینکه منافع واسطه‌ها را در مذاکرات دخالت ندهند، دوم بر اساس واقعیات مذاکره کرده و امتیاز رد و بدل شود و در نهایت تابوشکنی توافق‌های ثانویه و اقتصادی میان ایران و آمریکا که موجب تحکیم توافق هسته‌ای خواهد شد.

ضرورت تعهدات گام ‌به‌ گام و متقابل
دکتر نوذر شفیعی اما درباره اینکه چرا ترامپ تصمیم گرفت موضوعاتی مانند برنامه دفاعی، موشکی و منطقه‌ای را از میز مذاکره حذف کند، بر واقع‌گرایی آشکار دو طرف در این دور از گفت‌وگوها اشاره‌ کرد و به خبرنگار قدس در خصوص توافق دو طرف برای نشست‌های کارشناسی با تأکید بر اینکه مذاکرات و اقدامات فنی باید متقابل، هم‌تراز و گام ‌به ‌گام باشد، افزود: ظاهراً طرفین در کلیات، توافق اولیه دارند و نقشه راه مشخص‌ شده و مسائل کلیدی گفت‌وگو درباره موضوعات هسته‌ای و تحریم‌هاست و مطابق با این برنامه قرار نیست درباره مسائل دیگر صحبت شود. نوذر شفیعی اظهار کرد: بنا بر اطلاعات ظاهراً علاوه بر کارشناسان ایران و آمریکا کارشناسانی از آژانس هم در مذاکرات فنی خواهند بود که معنایش این است مرحله و فاز دیگری از مذاکرات شروع‌ شده که امیدوارکننده است و به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها غنی‌سازی ایران را می‌پذیرند و ایران هم ممکن است انعطاف‌هایی نشان بدهد و راه را باز بگذارد تا ترامپ بتواند بگوید به توافقی رسیده که با برجام متفاوت است.
با توجه به نکات گفته شده، باید توجه کرد انتشار اخباری مبنی بر عقب‌نشینی آمریکا از ایده برچیدن کامل ساختار برنامه هسته‌ای ایران یا موافقت با غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ درصد موضوعاتی است که به ویژه از سوی رسانه‌های غربی تبلیغ شده و این موضوعات به عنوان امتیازاتی داده شده از سوی واشنگتن به تهران تلقی می‌شود، این در حالی است که حفظ برنامه هسته‌ای و حق غنی‌سازی داخلی و همچنین عدم بحث در مورد توان نظامی و همچنین سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی و تنها تمرکز بر مسائل هسته‌ای جزو مطالبات اولیه تهران در هر گونه گفت‌وگوی مطرح شده است. بر این اساس با وجود خوش‌بینی‌های اولیه، خیال‌بافی درباره رسیدن به توافقی سریع و بدون مانع اغراق‌گونه و البته دور از تصور است. هدف مذاکرات هسته‌ای اعتمادسازی از سوی ایران و از سوی مقابل رفع تحریم‌های ظالمانه غرب است. در این مسیر بر اساس روایت ایرانی و درست از مذاکره، همزمان با روند اعتمادسازی که در جریان است، اکنون موضوع رفع واقعی تحریم‌ها و همچنین ارائه تضمین‌هایی از سوی واشنگتن در قبال امتیازات داده شده، نکته‌ای است که می‌تواند آینده گفت‌وگوها را رقم زده و آن را به سرانجامی خوش یا ناخوش رهنمون کند.

خبرنگار: آرش خلیل‌خانه