بیست و پنجم شوال، سالروز شهادت ششمین اختر تابناک آسمان امامت، حضرت امام جعفر صادق(ع)؛ استادی بی‌مانند که مکتب تشیع را با اقیانوس بی‌پایان دانش خویش جاودانه کرد، دل‌های سوگوار شیعیان در غم فرو رفته است.
به مناسبت این روز جانگداز، مرجع عالی‌قدر جهان تشیع، حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی(مدظله العالی) با قلمی شیوا و دلنشین، یادداشتی ناب و روح‌پرور را به پیشگاه آن امام همام تقدیم کرده است. یادداشتی که حکایت از سال‌ها تلمذ در مکتب آن استاد بشریت دارد و چون چراغی فروزان، گوشه‌ای از عظمت و شکوه آن خورشید هدایت را پیش دیدگان مشتاقان جلوه‌گر می‌کند. اینک مرور این سطور نورانی، سفری است به سرزمین زندگانی پربرکت امام همامی که نامش همواره با راست‌گویی و حق‌ستایی در تاریخ جاودانه شده و شریعت نبوی را از گزند تحریف مصون داشت.
خورشید هدایتی که دامان امامت را به اوج شکوه دانش رساند
اباعبدالله جعفر بن محمد الصادق(ع)، امام ششم شیعیان و هشتمین فروغ از خورشیدهای چهارده‌گانه عصمت و طهارت، در سال ۸۳ هجری قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشودند. آن حضرت فرزند امام محمدباقر(ع) و ام‌فروه، بانوی دانشمند و پارسایی از خاندان قاسم بن محمد بن ابوبکر بود که فضیلت و علم خویش را در پرتو تربیت امامت به اوج رساند. امام صادق(ع) پس از عمری مجاهدت در نشر معارف ناب اسلام و پرورش شاگردان برجسته، در ماه شوال سال ۱۴۸ قمری و در ۶۵سالگی، به دستور منصور عباسی به شهادت رسیدند و در قبرستان بقیع، در کنار پدر گرامی‌شان امام باقر(ع)، جد ارجمندشان امام سجاد(ع) و عم بزرگوارشان امام حسن مجتبی(ع) آرمیدند. رسول خدا(ص) از ایشان به «صادقِ گوینده حق» یاد کردند و تاریخ، این لقب را بر پیشانی نورانی‌شان ماندگار کرد؛ چراکه هرگز جز راستی بر زبان نیاوردند. گرچه آن امام همام به القابی چون فاضل، طاهر و صابر نیز شهره بودند اما راست‌گویی بی‌همتایشان، نام «صادق» را چون نگینی درخشان بر تارک سیره‌شان نشاند. امامت ایشان، فصل شکوفایی علوم اسلامی و زنده‌سازی مکتب اهل‌بیت(ع) بود، تا جایی که مذهب تشیع به برکت تلاش‌های علمی و تربیتی ایشان به «مذهب جعفری» شناخته شد.
امام صادق(ع) از کودکی در دامان امامت پرورش یافتند. ایشان ۱۲سال از عمر پربرکت خویش را در محضر جد گرانقدرشان امام سجاد(ع) سپری کردند و پس از رحلت ایشان، ۱۹سال دیگر در کنار پدر دانشمندشان امام باقر(ع) به کسب فیض پرداختند. این ۳۱سال همراهی با دو امام معصوم، افزون بر بهره‌گیری از سرچشمه‌های الهی، زمینه‌ساز شکوفایی بی‌نظیر علمی ایشان شد. پس از شهادت امام باقر(ع)، بار امامت را ۳۴ سال بر دوش کشیدند و در این دوران، چنان دانشی گستردند که مکتب فکری شیعه را به اوج بالندگی رساندند.
دانشمندی که جهان اسلام را روشن کرد
امام صادق(ع) را می‌توان قهرمان بی‌بدیل عرصه علم و معرفت دانست. شاگردانی چون هشام بن حکم، جابر بن حیان و مالک بن انس از خرمن دانش بی‌کرانش بهره‌ها بردند و هزاران حدیث در فقه، کلام، فلسفه و علوم طبیعی از ایشان نقل شد. گستردگی این میراث علمی چنان است که مذهب جعفری به نام مبارکش شناخته می‌شود.
امام صادق(ع) با ۶۵سال عمر پربرکت، کهنسال‌ترین معصوم از خاندان رسالت هستند. ایشان افزون بر رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) که هر یک ۶۳ سال زیسته‌اند، از دیگر ائمه(ع) نیز طولانی‌تر عمر کردند. این مدتِ بی‌نظیر، فرصتی الهی بود تا اقیانوس علمِ خویش را در توفان‌های فکری آن عصر، به جریان اندازند و پایه‌های تشیع را استوار سازند. ایشان در طول عمر پربرکت خویش، چنان نقش بی‌بدیلی در پاسداری از شریعت پیامبر اکرم(ص) ایفا کرد که بقا و گسترش تشیع در گرو تلاش‌های خستگی‌ناپذیر آن حضرت است. در عصری که خلفای وقت، نقل و تدوین حدیث پیامبر(ص) را ممنوع کرده بودند، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) با تأسیس دانشگاه نبوی، میراث گرانبهای سنت رسول‌الله(ص) را از خطر نجات دادند. این دو امام همام، با تربیت هزاران شاگرد در مسجدالنبی(ص)، شریعت اصیل اسلام را از طریق احادیث خود به نسل‌های آینده انتقال دادند؛ به‌گونه‌ای که امروز اگر خود را علوی، جعفری، باقری یا سجادی می‌نامیم، بیشترین آموزه‌های پیامبر(ص) را مدیون مجاهدت علمی این دو ستاره آسمان امامت هستیم.
فضیلتی که دشمنانش گواهی دادند
در ادبیات عرب آمده است: «الفضل ما شهدت به الأعداء» (فضیلت آن است که دشمنان بر آن گواهی دهند). بزرگی امام صادق(ع) چنان بود که حتی مخالفانشان نیز زبان به ستایششان گشودند. مالک بن انس، پیشوای مذهب مالکی و از فقهای نامدار اهل سنت، درباره آن حضرت می‌گوید: «جعفر بن محمد(ع) را همواره در یکی از سه حال دیدم؛ یا در حال نماز یا روزه یا ذکر خدا. او از بندگان شایسته الهی و از پارساترین مردمان بود».
مالک بن انس در سفر حج همراه امام صادق(ع) شاهد صحنه‌ای شد که عمق ایمان و خشیت آن امام را آشکار کرد. هنگام احرام بستن در میقات، امام(ع) چنان از گفتن «لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْک» (ای خدا! فرمانت را اجابت کردم) دچار اضطراب شدند که نزدیک بود از مرکب به زمین افتند. مالک با نگرانی پرسید: «ای فرزند رسول خدا! چاره‌ای نیست، این ذکر را بگویید». امام(ع) فرمودند: «ای پسر ابی‌عامر! چگونه جسارت کنم و «لَبَّیْک» بگویم؟ این سخن به معنای آن است که خدایا! همواره آماده اطاعت از تو هستم. اگر او پاسخ دهد: «لا لَبَّیْک» (اجابت نمی‌کنم) آنگاه چه کنم؟» این روایت، ترسِ آمیخته با عشق امام(ع) از مقام پروردگار را نشان می‌دهد؛ ترسی که از شناخت عمیق عواقب گناه و عظمت پروردگار سرچشمه می‌گرفت.
درس بزرگ عصمت؛ علم به عواقب گناه
امام خمینی(ره) در تبیین فلسفه عصمت می‌فرمود: «عصمت، نتیجه آگاهی کامل از پیامدهای گناه است». امام صادق(ع) به عنوان انسانی معصوم، چنان به عواقب شوم معصیت آگاه بود که حتی در بیان ذکری ساده مانند «لَبَّیْک» از بیم ردِّ الهی، زبانش می‌لرزید. این حقیقت درس بزرگی به ما می‌دهد: اگر یقینمان به عواقب گناه را افزایش دهیم، به خود اجازه خطا نخواهیم داد. همان‌گونه که امام(ع) در اوج تقوا، از کوچک‌ترین نافرمانی پرهیز می‌کرد، ما نیز با الگوگیری از ایشان می‌توانیم گام‌های استواری در مسیر بندگی برداریم.
امام جعفر صادق(ع)، جانشین راستین پیامبر اکرم(ص)، نه تنها نزد شیعیان، بلکه نزد اهل سنت نیز به عنوان یکی از عترت پاک رسول‌الله(ص) و مرجع علمی و دینیِ بی‌بدیل شناخته می‌شوند. بزرگان مذاهب اسلامی همواره به فضائل علمی، کرامات اخلاقی و جایگاه رفیع آن حضرت اعتراف کرده‌اند. ایشان در اخلاق نیکو و سجایای انسانی، وارث پدران معصوم خویش و سرآمد روزگار بودند. روایت است مردی از حجاج به مدینه آمد و پس از بیدار شدن، گمان کرد همیان هزار دیناری‌اش ربوده شده است. در حالی که امام صادق(ع) را می‌دید، بی‌محابا دست ایشان را گرفت و گفت: «تو دزد همیان منی». امام(ع) بی‌آنکه خشمگین شوند، پرسیدند: «در آن چه بود؟» مرد گفت: «هزار دینار طلا». حضرت بی‌درنگ او را به خانه بردند و هزار دینار به وی بخشید. وقتی مرد به خانه بازگشت و همیان گمشده را یافت، شرمسارانه نزد امام آمد تا پول را بازگرداند، اما امام فرمودند: «ما آنچه بخشیدیم، بازپس نمی‌گیریم». مرد پرسید: «این بزرگوار کیست؟» و پاسخ شنید: «امام جعفر صادق(ع)». (احقاق الحق، ج۱۲، ص۲۳۱)
امام صادق(ع) همواره دغدغه وحدت مسلمانان را داشتند و چنان به شیعیان عشق می‌ورزیدند که به برخی اصحاب دستور می‌دادند: «در بازارها بگردید و اگر دو نفر بر سر مال اختلاف داشتند، هزینه را از جانب من بپردازید تا دعوا نکنند». این رویکرد، نه تنها نشانه کرامت بی‌پایان ایشان، بلکه گواهی بر عشقشان به وحدت و آرامش جامعه بود.
وصیت آخر؛ هشدار به غفلت‌زدگان از نماز
همسر گرامی امام صادق(ع)، حمیده، روایت می‌کند: در آخرین لحظات حیات، امام(ع) همه خانواده را گرد آوردند و فرمودند: «شفاعت ما اهل بیت(ع) شامل کسانی نمی‌شود که به نماز بی‌اعتنایی کنند». (ثواب الاعمال، ص۲۰۵؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲) نکته ظریف اینجاست که امام(ع) نفرمودند «بی‌نماز» بلکه فرمودند «بی‌اعتنا به نماز» زیرا حتی سستی در ادای این فریضه، انسان را از شفاعت دور می‌کند.
امام صادق(ع) با اخلاقی الهی، دانشی بی‌کران و درایتی کم‌نظیر، نه تنها شریعت پیامبر(ص) را از تحریف نجات دادند، بلکه با رفتار کریمانه‌شان، درس وحدت، گذشت و مسئولیت‌پذیری را به امت آموختند. امروز آرامگاهشان در بقیع، نماد عظمتی است که دشمن و دوست بر آن گواهی داده‌اند. درود بی‌پایان بر آن امام همام که با گفتار و کردارش، راه رستگاری را برای همه جویندگان حقیقت گشود.
نظر شما