به گزارش قدس آنلاین، امیرخانی با بیش از سه دهه فعالیت در حرفه نویسندگی، طرفداران پروپاقرصی پیدا کرده که او را در فهرست نویسندگان آثار پرفروش پس از انقلاب گنجانده است. امیرخانی که سالهای پنجاه سالگی را از سر می گذراند، بعد از کتاب «نیم دانگ پیونگ یانگ» که سفرنامه اش به کره شمالی بود، اثر جدید دیگری را منتشر نکرده است. با گذشت ۶ سال از انتشار این سفرنامه، این طولانی ترین وقفه بین انتشار آثارش است که احتمالا بیش از این طولانی نشود و مخاطبان، رمان جدید او را به زودی پشت ویترین کتابفروشی ها ببینند. با این نویسنده که به نقدهای تند و صریحش شناخته می شود بعد از نشستی به دعوت موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی در مشهد، درباره اوضاع کنونی و آینده ادبیات ایران گفت و گو کردیم که می خوانید.
به نظر شما مهمترین معضل امروز ادبیات ایران چیست؟
امروز مهمترین معضل ادبیات کشور ما و نیز معضل پیش روی نویسندگان، فروبستگی افق برای انسان ایرانی است. می توان گفت که وظیفه ادبیات، ترسیم افق یا نمایش افق است اما افق گشایی، بار سنگینی است و نمی تواند فقط بر عهده ادبیات نهاده شود. به گمانم امروز، درگیر قراردادن این بار سنگین بر شانه ادبیات هستیم. موضوع امروز کشور ما نه فقط در عرصه ادبیات که در بسیاری عرصه ها، فروبستگی افق انسان ایرانی است تا روزی که این افق گشوده نشود انتظار خواندن اثر تازه و درخشان ایرانی، مشکل است.
جامعه ادبی و فرهیختگان فرهنگی چه نقشی در این افق گشایی دارند؟
بار سنگینی است اگر همه این وظیفه را روی دوش نویسنده بگذاریم. نویسنده، هم از فضای عمومی متاثر می شود و هم بهره می برد؛ برای نوشتن اما افق گشایی الزاما کار یک نویسنده نیست. وقتی افق یک کشور فروبسته می شود و به سمت روشنایی نمی رود، این کار سختی است که از یک نویسنده بخواهیم به تنهایی خورشید جامعه خود باشد.
چه عواملی باعث این افق بستگی شده است؟
به گمانم تحریم طولانی مدت، تاثیراتی در ذهن انسان ایرانی داشته است که این تاثیرات، باعث می شود که او ارتباط خود با جهان را منقطع ببیند. تا روزی که این ارتباط باز نشود انسان تحریمی، انسان بدون افق است و گمان می کنم که باز کردن افق و فرار از تحریم، مهمتر از این است که راهی برای زیستن در تحریم بیابیم. فرار از تحریم و شکستن تحریم مهمترین کار انسان ایرانی است. همه بار تحریم هم به عهده تحریم کننده نیست و مقداری از آن بار را نیز خود ما بر شانه هایمان به دوش می کشیم.
سیاست دولت ها چقدر در این افق گشایی موثر است؟
اطمینان به دولت ها فارغ از گرایش چپ و راست، امروز در کمترین حد ممکن است و مردم کار مهم افق گشایی را به دولت نخواهند سپرد. مسئله، فراتر از سیاست و مسیر دولت هاست. ضمن اینکه موضوع بسته بودن افق پیش روی انسان ایرانی پیچیده تر از مسئله گسست فرهنگی و نسلی است.
نقش جامعه نخبگانی کجاست و آیا نخبگان به انزوا رفته اند؟
امروز جامعه نخبگانی، کارکرد اصلی خودش را از دست داده است. کارکرد اصلی نخبگان، وظایف روشنفکری بوده است که وظایف روشنفکری در حضور افق معنا پیدا می کند. وقتی افق فروبسته باشد، وظایف روشنفکری وجود ندارد. شاید نویسنده و متفکری امروز در پستویی مشغول کار و فهم افق جدیدی برای کشور ایران باشد، آن نویسنده حتما در آینده ارج می بیند. شاید آن نویسنده و متفکر، الان هم باشد ولی ما نمی شناسیم. هر کسی بتواند یک افق فروبسته را باز کند، بعدا حتما دیده می شود ولی الان افق ها بسته است.
با توجه به تنگناهای معیشتی و حذف کتاب از سبد فرهنگی خانوارها، به عنوان نویسنده ای که از راه نوشتن ارتزاق می کند، افق پیش روی حرفه خودتان را چطور می بینید؟
گرانی کتاب و سایر عواملی که باعث کتاب نخواندن مردم می شود به اندازه فروبستگی افق مهم نیست. همین امروز اگر نویسنده ای بتواند به سوالات اصلی مردم درباره افق پیش روی کشور جواب بدهد قطعا یکی از پرفروش ترین کتاب ها را خواهد نوشت و در بدترین شرایط اقتصادی، مردم حاضرند نان نخورند ولی آن کتاب را بخرند. حتما چنین کتابی هم چاپ می شود. بنظرم مشکل ممیزی و سانسور نیست، مشکل از نبود چنین محتوایی است. مشکل امروز کشور، سانسور نیست بلکه نبودن افق است. اگر افق جدید وجود داشته باشد و نویسنده ای درباره آن بنویسد، نمی شود آن را مخفی کرد چون در جهان امروز، سانسور معنا ندارد. ضمن اینکه نویسندگانی که از ایران خارج شدند، هیچ اثر موفقی را در آن سوی مرزها ننوشتند.
آیا این افقی که برای انسان ایرانی از آن حرف می زنید، تعریف شده است؟
بله در سال ۵۷ افقی باز شد و خورشیدی پدیدار گشت که امثال ما را نویسنده کرد، همان خورشید امروز در حال غروب است، چه بخواهیم و چه نخواهیم! در جهان تحولات امروز بویژه تحولات خاورمیانه، برای آینده چه برنامه ای داریم؟! نه در صحبت ها، نه در سخنرانی ها و نه در هیچ جای دیگری این افق را نداریم تا زمانیکه این افق ساخته نشود نویسنده ایرانی، کارهای دم دستی انجام می دهد. جامعه ایرانی تجربه فروبستگی افق را در تاریخ داشته است بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲، مردم در شرایط فروبستگی افق به سر می بردند و ده سال این فروبستگی طول کشید یعنی تا سال ۴۲ هیچ افقی باز نشد، شاید یکی مثل مهدی اخوان ثالث در آن دهه، شعر زمستان را سرود اما افق بسته بود. سال ۴۲ افقی باز شد که سال ۵۷ خودش را نشان داد و همه افکار و ایده ها، حرفهایشان را می زدند. بنظرم افق برای کسانی که خورشید انقلاب اسلامی را پیدا کرده بودند، بسته شده است تا زمانیکه افق جدیدی باز شود.
به عنوان نویسنده ای که به کشورهای مختلف سفر کرده، مهمترین تفاوت صنعت نشر ایران با دیگر کشورها را چه می دانید؟
مهمترین تفاوت نشر ایران با نشر جهانی، تعدد ناشر است؛ در ایران حدود ۱۰ هزار ناشر فعال داریم. من در دهه هشتاد نسبت گردش مالی صنعت نشر و شمارگان کتابها را احصا کردم که نشان از تعداد بالای عناوین کتاب در ایران داشت. در دنیا، کتاب بد به این راحتی منتشر نمی شود که در ایران می تواند منتشر شود. شما می توانید کتابی را در ۱۰۰ نسخه منتشر کنید و به دوستان و آشنایتان هدیه بدهید ولی کتابی که ناشر حرفه ای برای چاپ قبول می کند یعنی تیراژ بالا و گستره توزیع خوب.
برای حضور در بازار جهانی هم ایجنت های کتاب (کنشگران و نمایندگان این عرصه) نقش موثری برای بازاریابی دارند و ایجنت ها دوست دارند که با ایجنت ها کار کنند نه نویسنده ها. ضمن اینکه باید سلایق و نیازهای مردم را در بازار جهانی پیدا کرد اما سختی کار اینجاست که ناشران غربی به راحتی سراغ آثار ایرانی نمی آیند و موضوع تحریم هم باعث شده که با نویسندگان ایرانی کار نکنند. مثلا ناشر بوسنیایی که کتاب «من او» را ترجمه کرده بود برای انتقال ۵۰۰ یورو از اروپا به ایران هیچ راه بانکی نداشت و این مبلغ را برای من به صورت مسافری فرستاد.
عدم پایبندی ایران به قانون کپی رایت چه تاثیری برای حضور ما در بازار جهانی داشته است؟
مشکل نپیوستن به قانون کپی رایت شبیه نپیوستن ایران به FATF است چرا که برای ورود به بازارهای مالی جهانی، ضرورت دارد قواعدی را بپذیریم. قانون کپی رایت می گوید اگر کتاب شما به زبان دیگری ترجمه شد باید حق مولف به شما پرداخت شود و حق مالکیت تان محترم شمرده شود ولی ما با گردن افراشته به این قانون نپوسته ایم! چون عده ای بر این باورند که دانش را نباید خرید و فروش کرد در حالیکه کتاب در بازار جهانی، یک کالا است. عده ای این حرف را علم کردند تا ایران به قانون کپی رایت یا کنوانسیون حق مالکیت جهانی نپیوندد. عده ای هم می گویند که با پیوستن به این قانون باید بابت خدمات و محصولات فرهنگی و هنری پول بدهیم مثلا فیلم خارجی که قرار است از تلویزیون پخش شود، سازمان صدا و سیما باید حق کپی رایت آن را بخرد یا برای ترجمه و انتشار آثار خارجی در صورت ممیزی و سانسور، ناشر و نویسنده خارجی می توانند پیگیری حقوقی کنند یعنی آثار خارجی مشمول ممیزی نمی شوند اما نکته اصلی اینجاست که کتاب ترجمه شده در ایران ارزانتر از کتاب تالیفی است و امروز قیمت کتاب برای مردم مهم شده است. از سوی دیگر چون ناشر به نویسنده خارجی، حق مالکیت فکری و معنوی نمی دهد کتاب ترجمه برایش ارزانتر تمام می شود زیرا دستمزد نویسندگی از دستمزد ترجمه بالاتر است پس کتاب ترجمه برای ناشر ارزانتر درمی آید. نتیجه این می شود که ما برای مقابله با تهاجم فرهنگی با کنوانسیون بِرن مخالفت کردیم در حالیکه این شیوه مقابله با تهاجم فرهنگی، خودش باعث تهاجم فرهنگی شد و به مرور کتابهای ترجمه، قفسه ها و ویترین های کتابفروشی ها را پر کرد.
منِ نویسنده ایرانی می دانم که پراید هستم ولی مخالفت با قانون کپی رایت باعث شده که قیمت بنز از پراید کمتر شود، مشخص است که خریدار سراغ بنز ارزانترا از پراید می رود! قرار نیست که هزینه کمرگی کتاب خارجی را بالا ببرند ولی لاقل قیمت آن را واقعی کنند نه اینکه کتاب خارجی از کتاب ایرانی ارزانتر باشد! این ماجرا به نفع نویسنده خارجی است ولی سود آن به جیب ناشر ایرانی می رود یعنی در عمل با شعار مبارزه با تهاجم فرهنگی عینا تهاجم فرهنگی انجام داده اند.
نظر شما