از جلوههای اعجاز وجود مقدس ائمه(ع) سبکی از زندگی است که هرگز رنگ و روی افول و انزوا نمیگیرد و نه فقط در زمانه خودشان راهگشا بوده بلکه چراغ راه و راهنمای تاریخ است؛ چنانکه سبک و سیره امام جواد(ع) در مواجهه با مخالفان و منش و روشی که در برخورد با مخالفان و اقناع آزاداندیشان داشتهاند امروز هم که ما با آشفتگیها و تشتت آرا مواجه هستیم چنان یدبیضا میکند که اگر اجرایش کنیم دیگر اختلافنظرها تا این حد به ما آسیب نخواهد زد. به مناسبت سالروز ولادت امام جواد(ع) در این باره با حجتالاسلام والمسلمین مجتبی عرفانیان، استاد حوزه علمیه خراسان و سخنران آستان قدس رضوی گفتوگو کردهایم.
حضرت جوادالائمه(ع) در مناظرات و گفتوگو با سران مکاتب و ادیان چه شیوهای داشتند و این شیوه چقدر به وحدت و انسجام اجتماعی کمک کرده است؟
درباره شیوه مناظراتی و ارتباطی امام جواد(ع) یک نکته کلیدی وجود دارد که پیامدهای اجتماعی آن نیز مشخص میشود؛ اینکه در مناظرات، عقلگرایی مدارامدار را میبینیم، یعنی به جای آنکه با جدل و احساسات تند مباحث را مطرح کنند، تحلیل عقلی جالبی از خود سؤال به سؤالکننده ارائه میکردند. برای مثال زمانی یحییبن اکثم از صید در حرم در حالت اِحرام پرسید و حضرت(ع) همه گزینههای احتمالی در این صید و شیوه صیادی را مطرح کردند. این شیوه پاسخ سبب شد تسلط علمی حضرت(ع) بر مطلب بهوضوح برای همه و نیز شخص یحیی بناکثم -از بزرگان علمی که میخواستند بهواسطه وی علم امام نُهساله را به چالش بکشند- مشخص شود تا جایی که وی خود از حضرت جوادالائمه(ع) همچون شاگرد سؤال میپرسید و پاسخ آنها را دریافت میکرد.
نوع مواجهه حضرت با آرای مخالف چگونه بود و این شیوه چه آموزههایی برای امروز ما و آرای مخالفی که با آن مواجه میشویم، دارد؟
نقد اندیشهها به جای تخریب شخصیت طرف مقابل، از جلوههای مهم در سیره ایشان بود. ممکن است بعضاً ایده، افکار و اندیشه طرف مقابل با ما هماهنگ نباشد، در این حالت ما باید به نقد اندیشه او بپردازیم، نه آنکه شخصیتش را تخریب کنیم. برای مثال در زمان انتخابات، به عنوان محب و شیعه اهلبیت(ع) باید دنبال روشن شدن افکار و حقایق باشیم نه شکست و تخریب طرف مقابل، پیامدهای اجتماعی این رفتار آن است که اختلاف نظرات به تفرقه و گسست اجتماعی منجر نمیشود.
تأکید امام راحل، رهبر معظم انقلاب و بزرگان بر وحدت به معنای دست کشیدن از شیعهگری نیست، بلکه میگویند مباحث بهگونهای مطرح شود که سبب رشد شود، نه دشمنی. آنچه در جنگ ۱۲ روزه دیدیم، ناشی از عمل به همین توصیههای وحدتگرایانه است که درس خوبی به دشمن و حامیانش داد.
آموزه دیگر در سیره آقا جوادالائمه(ع) نوع برخورد با مخالفان و سعه صدر است. ما باید در گام نخست، گوش فعال و شنوا باشیم و دغدغه و حرفها را بشنویم. امام جواد(ع) وقتی سؤالی از ایشان پرسیده میشد به دقت گوش میکردند، گویی حرف مخالف را پذیرفتهاند اما پس از پایان سخن، پاسخ مستدل میدادند.
چه ویژگیهای دیگری در نوع مواجهه امام جواد(ع) با آرای مخالف وجود دارد که باید در مناسبتهای منتسب به ایشان تبیین و ترویج شود؟
ویژگی دیگر در سیره امام جواد(ع) تفکیک میان جهل و عناد است. ایشان اگر میدیدند کسی جاهل است و مطلب را نمیبیند، با سعه صدر گوش میکردند و او را تخریب نمیکردند، اما با معاندان و کسی که میخواست دیگران را فریب دهد برخورد شدید داشتند. در بررسی وحدت در سیره ائمه(ع) ما با یک انسان ۲۵۰ ساله مواجه هستیم که همگی درسآموز است، چنانکه امام حسن(ع) در برخورد با انسان جاهلی که از شام آمده بود (یعنی جایی که معاویه اسلام را عرضه میکرد) پس از شنیدن سب و لعن او علیه آلعلی(ع)، به او پیشنهاد میزبانی دادند و چنان رفتار کردند که آن فرد جاهل شرمنده شد و گفت بهترین انسانها در نگاه من شما و خاندانتان هستید.
امروز هم ما با تأسی به این شیوه نباید با اعتراضات، دغدغهها، سؤالات و شبهات نسل جوان، حذفی برخورد کنیم. برخوردهای امنیتی با برهمزنندگان نظم و آرامش جامعه جای خود، اما باید شبهات جدید را شنید و همچون آقا جوادالائمه(ع) تبیین و دقت کرد، چون حق و حقانیت با استدلال مشخص میشود نه غوغاگری.
اخلاق در مناظره و گفتوگو در سیره فردی، اجتماعی و علمی حضرت جوادالائمه(ع) چه تجلیاتی دارد؟
اخلاق در مناظره و گفتوگو از دیگر ویژگیهای سیره امام جواد(ع) است؛ چنانکه قرآن بر موعظه حسن تأکید دارد و حضرت موسی(ع) و برادرش هارون را به سخن نرم و لین توصیه میکند. سیره امام جواد(ع) در مواجهه با بحرانها نیز آموزههای بسیار دارد؛ امامت ایشان در همان سنین پایین (در هشت سالگی به امامت و در ۲۵ سالگی به شهادت رسیدند) دارای دو نکته راهبردی است، نخست آنکه صلاحیت حضرت(ع) فراتر از سن بود. ایشان ثابت کردند قدرت مدیریت بحران به سن و سال نیست؛ گاه ممکن است فردی میانسال نتواند در بحرانها آنطور که باید تصمیم بگیرد و عمل کند. قدرت مدیریت بحران به مسئولیتپذیری و بلوغ فکری است. سیره امام جواد(ع) نوعی خودباوری به انسان القا میکند که سن پایین را ناتوانی در حل مشکلات قلمداد نکنید، بلکه مسئولیت بپذیرید و عملگرا باشید.
فرصتسازی در دل محدودیتها دیگر ویژگی عملکرد ایشان است. حضرت(ع) باوجود محدودیت، فشار و اختناق شدید، شبکه وسیعی از شیعه را راهاندازی و راهبری کردند. امروز هم مشکلات نباید جوان ما را منفعل کند بلکه سیره امام جواد(ع) باید به ما توان، امید و انگیزه عملگرایی بدهد تا در هر شرایطی دست از تلاش نکشیم و پیش برویم.
با توجه به سن پایین امام جواد(ع) به وقت امامت و نیز شهادت در جوانی، سیره ایشان برای جوانان از منظر نقشآفرینی در بحرانها چه آموزههایی دارد و چقدر کاربردی است؟
زندگی حضرت جوادالائمه(ع) نشان داد میزان اثرگذاری بر تاریخ مهمتر از طول عمر است. برخی افراد معمر هستند که عمل صالحی از خود بهجا نگذاشتهاند اما ایشان باوجود سن کم و شهادت در جوانی، بسیار اثرگذار شدند. ایشان به ما یاد دادند میتوان جوان بود اما مسئولیتهای مهم را پذیرفت، چنانکه در دفاع مقدس جوانان اجازه ندادند یک وجب از خاکمان را بدهیم. آموزه دیگر این است میتوان با مخالفان روبهرو شد اما اخلاق را فدا نکرد و سوم آنکه میشود انسان محاصره باشد اما نه تنها خود در بنبست نماند بلکه جامعه را از این بنبست و ناامیدی خارج کند و به مقصد سعادت رهنمون شود.
چطور سبک زندگیمان را با این سیره نورانی گره بزنیم؟
ما همیشه آرمانی فکر میکنیم، یعنی توجه به صد کامل؛ این امر بعضاً ما را از حرکت بازمیدارد، اما اگر واقعبینانه به زندگی اهلبیت(ع) و روش تربیتی حضرت(ع) با شاگردان نگاه کنیم متوجه میشویم اینطور نبود که همه اصحاب ائمه(ع) از ابتدا پاک، طاهر و مؤمن باشند، چنانکه شاگردان امام جواد(ع) بعدها در محضر ایشان مراتب دینداری و ایمان را آموختند.
نظر شما