و موضوع افزایش جمعیت و مطلوبیت تکثیر نسل با هدف حفظ قدرت و قوت مسلمانان برای دفاع از خود در برابر دشمنان و گسترش فرهنگ اسلام مطلوب شمرده شده است.
جدای از این، کارشناسان می‌گویند ایران بسرعت در حال تبدیل شدن به کشوری سالخورده است و اگر برای آن تمهیداتی اندیشیده نشود در آینده ای نه چندان دور تهدیدهای فراوانی گریبانگیر کشور در عرصه‌های مختلف خواهد شد.
نظریه پردازان اروپایی جمعیت را عامل مهمی در تعیین موازنه‌های سیاسی و فرهنگی دانسته و از افزایش جمعیت مسلمانان به عنوان تهدید یاد می‌کنند و برای نابودی اسلام از طریق تضعیف جمعیت نقشه‌ها کشیده اند.(۱)
مسالۀ تحدید نسل و موضوعات مربوط به جمعیت در منابع فقهی هم به نوعی مطرح شده است. علامه حلی در کتاب نکاح، عزل یا همان پیشگیری را با این استدلال که موجب تقلیل نسل می‌شود در حالی که پیامبر اکرم به آن تشویق کرده مکروه شمرده است. (۲)
محقق کَرَکی هم اصل نکاح را به علت اینکه موجب تکثیر نسل و بقای نسل انسان است و می‌تواند موجب تولد فرزند صالح شود، مستحب دانسته است(۳)
فیض کاشانی در مفاتیح الشرایع و بحرانی در حدایق، کثرت نسل را به عنوان هدفی دینی دانسته اند که اگر ازدواج با این هدف انجام شود عبادت خواهد بود و در وسایل الشیعه هم بابی با عنوان: «بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاسْتِیلَادِ وَ تَکْثِیرِ الْأَوْلَادِ» گشوده شده و روایاتی در آن قرار گرفته است.(۴)
در میان دانشمندان معاصر هم علامه طباطبایی (ره) تکثیر نسل مسلمانان برای زدودن بنای شرک و فساد توسط آنان را از مهمترین مقاصد شریعت ذکر کرده و فرموده است:« و من جهه أخری من أهم المقاصد عند شارع الإسلام تکثر نسل المسلمین و عماره الأرض بید مجتمع مسلم عماره صالحه ترفع الشرک و الفساد.»(۵)
آیت ا... مکارم شیرازی می‌گوید:«از نظر اصولی ظاهر روایات در میان شیعه و سنّی این است که افزایش جمعیّت مسلمان مطلوب است، به مقتضای‌«تناکحوا تناسلوا فإنّی أباهی بکم الأمم یوم القیامه و لو بالسقط» و امثال آن دلیل روشنی است که افزایش نفوس مطلوب شارع است.»(۶)
امام رضا (ع) هم در همین راستا، فرزندآوری را لازمه تداوم زندگی می‌داند و می‌فرماید: آن کسی که از خود فرزندی به جا نگذارد مثل این است که هرگز میان مردم نزیسته است؛ اما آن کسی که از خود فرزندی به یادگار نهد گویی نمرده ودر میان مردم زنده است.
امام رضا(ع) همچنین فرزند را موهبتی از طرف خداوند دانسته و می‌فرماید: فرزند آدمی هدیه‌ای است برای او.
امام رضا (ع) ضمن نکوهش تجرد و تشویق به ازدواج می‌فرماید: زنی نزد امام باقر (ع) رسید و گفت (می‌خواهم برای رسیدن به فضل و کمال هرگز ازدواج نکنم.)
حضرت فرمود :« این کار را نکن اگر خودداری از ازدواج ، فضیلت و کمالی در برداشت، فاطمه (س) به درک این فضیلت از تو شایسته تر بود ، درحالی که هیچ کس درفضیلت وکمال بر او پیشی ندارد .»
امام رضا (ع) همچنین فرمود: مردی نزد امام باقر(ع) رسید، حضرت فرمود: ازدواج کرده‌ای؟ مرد گفت: نه . حضرت فرمود: دنیا وهرآنچه در آن است را دوست ندارم اگر شبی بی همسر بسر کنم. دو رکعت نمازی که فرد متأهل می‌گزارد برتر از عمل مجردی است که شب زنده داری کند وروزها روزه دار باشد.
امام رضا(ع) در بیانی دیگر ازدواج به موقع را توصیه کرده ، می‌فرماید: دختران همانند میوه درخت می‌باشند. هرگاه میوه درخت رسید، چاره‌ای جز چیدن آن نیست و اگر چیده نشود، تابش خورشید آن را تباه می‌سازد و وزش باد مزه آن را ازبین می‌برد.(۷)
از طرفی دیگر تأمین معاش و فراهم نمودن امکانات زندگی برای اهل خانه ضمن اینکه می‌تواند در ایجاد آرامش و افزایش صمیمیت دخالت مهمی داشته باشد خود آثار اخروی فراوانی برای فرد متأهل دارد. امام علی بن موسی الرضا(ع) فرموده اند: «من اصْبَحَ مُعافی فی بَدَنه مخلّی فی سربه و عندهُ قُوُت یومه فکانّما خیّرتْ له الدنیا؛هر کس صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است.» و تلاش در جهت فراهم آوردن تسهیلات برای خانواده آن‌قدر مهم است که امام (ع) فرمود:کسی که در پی به دست آوردن درآمدی برای تأمین معاش عائله‌اش باشد بهتر از مجاهدان در راه خداست.
از امام رضا (ع) همچنین احادیث زیادی در باب ترغیب به امر ازدواج وارد شده است. امام در این زمینه فرمود: هنگامی که ازدواج می‌کنی، بکوش مقدار مهریه از مهرالسنه بیشتر نگردد که رسول خدا(ص) با این مقدار مهریه ازدواج کرد(۸)
و در بیانی دیگر ضمن تأکید بر اینکه برگزاری مراسم و غذا دادن به دیگران از سنّتهای اسلامی به هنگام ازدواج است می‌فرماید: سنّت و آیین اسلام چنین است که مراسم ازدواج، شبانه انجام گیرد؛ زیرا خداوند، شب را عامل آرامش قرار داده و زن نیز مایه آرامش است.
با همه تأکیدات دینی بر امر فرزندآوری گاه و شرایط ویژه اجتماعی و اقتصادی کشورها، ایجاب می‌کند حکومتها، سیاستها و برنامه ریزی‌هایی را در جهت کنترل جمعیت اتخاذ نمایند و به طور موقت تا زمانی که شرایط ویژه حاکمند، به توصیه‌ها و اعمال سیاستهای خاص ادامه دهند. اما پیروی از سیاستهای جهانی و توصیه و ترغیب مداوم و هنجارسازی نسبت به داشتن فرزند کم این خطر را به دنبال دارد که کشور را در آینده با رشد منفی جمعیت رو به رو سازد، پدیده ای که اکنون بسیاری از کشورهای غربی از آن رنج می‌برند و اتخاذ سیاستهای تشویقی برای داشتن فرزند بیشتر، چندان مؤثر نیفتاده است. از این رو شایسته است سیاستهای جمعیتی کشور بر اساس کارشناسی دقیق و مستقل از راهبردهای جهانی و بر اساس مصالح کشور-تا زمانی که ضرورت اقتضا می‌کند - پیگیری شود.
جدای از این در ادله و متون دینی، تولید مثل و تکثیر نسل، امری پسندیده و ممدوح بوده و نسبت به آن تأکید و ترغیبهای فراوانی صورت گرفته است. در فرهنگ اسلامی فرزند شایسته، نعمتی از نعمتهای الهی و گلی از گلهای بهشت معرفی شده است.

نویسنده: حسینعلی پورافضلی

پانوشتها:
۱.کتاب خاطرات سیاسی و تاریخی مستر همفر، ص۱۶۰
۲.تذکره ، چاپ قدیم ص۵۷۶
۳.جامع المقاصد۱۲/۹
۴.وسایل الشیعه ، ج ۲۱ ص۳۵۵
۵.المیزان؛ ج۴ ص۱۸۹
۶.کتاب النکاح، ج۵، ص۶۱
۷.امام رضا(ع)، منتخب میزان الحکمه،ح۲۷۸۵
۸.بحارالانوار ۱۰۳/۳۵۰