در دانشنامه علوم اسلامی آمده است که: خشکسالی عبارت است از وضع و حالت خشکسال بودن که بر اثر نباریدن باران یا کاهش بارش از زمین چیزی نروید، در نتیجه کم یابی و یا نایابی غلاّت و در نهایت قحطی و یا گرانی پیش آید.
در روایات اسلامی هم، شیوع و گسترش معصیت در میان مردم، ناسپاسی در برابر نعمتهای الهی، ظلم و بیدادگری، کم فروشی، خودداری از ادای زکات، قضاوت و فتوای به ناحق و ترک امر به معروف و نهی از منکر، از اسباب بروز خشکسالی ذکر شده و التجا و پناه بردن به خدا و دعا برای رفع خشکسالی و آمدن باران ، توبه و استغفار و همچنین طلب باران از سوی افراد غیر مبتلا به خشکسالی با دعا و مانند آن برای کسانی که گرفتار قحطی و خشکسالی شده‏اند از جمله وظایف مردم در هنگام خشکسالی بیان شده است.(۱)

از شرک و گناهان بپرهیزید

خداوند متعال در قرآن به زیبایی به این اصل اشاره می‏کند که: « وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ» (اعراف،‌۹۶)؛‌ و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین بر ایشان می‏گشودیم.
علامه طبرسی در تفسیر این آیه می‏نویسد: خداوند می‏فرماید: از شرک و گناهان بپرهیزید تا ما درهای برکات و خیرات تکامل‏بخش را، از آسمان به وسیله آمدن باران و از زمین به خاطر روییدن گیاهان و به ‏وجود آمدن میوه‏ها نازل گردانیم.
امام رضا علیه السلام در این زمینه به نقل از پیامبر گرامی اسلام می فرماید: یقول الله تبارک و تعالی: یا ابن آدم ما تنصفنی، اتحبب الیک بالنعم و تتمقت الی بالمعاصی، خیری الیک منزل و شرّک الیّ صاعد و لا یزال ملک کریم، یاتینی عنک فی کل یوم و لیله بعمل قبیح منک، یا بن آدم لو سمعت وصفک من غیرک و انت لا تعلم من الموصوف لسارعت الی مقته؛ خداوند تبارک و تعالی می فرماید: ای فرزند آدم! تو با من به انصاف رفتار نکردی، من با ارزانی داشتن نعمت بر تو، با تو دوستی کردم و تو به نافرمانی و ارتکاب معصیت با من دشمنی می نمایی؛ خوبی های من به سوی تو سرازیر شد و شر و بدی های تو به سوی من همواره بالا آمد، پی در پی در هر روز و شب، فرشته ای گزارش صدور عمل قبیحی را از تو به من اطلاع می دهد، ای فرزند آدم چنانچه کارهای تو را از دیگری به تو خبر می دادند (که فلانی چه کرده و چه کرده) و تو وی را نمی شناختی، در دشمنی او شتاب می کردی.(۲)

دروغ نگوییم

امام رضا(ع) در حدیثی زیبا به بیان ویژگی های مدیران و مسئولان پرداخته و می فرماید: « مَنْ عَامَلَ النَّاسَ فَلَمْ یَظْلِمْهُمْ وَ حَدَّثَهُمْ فَلَمْ یَکْذِبْهُمْ وَ وَعَدَهُمْ فَلَمْ یُخْلِفْهُمْ فَهُوَ مِمَّنْ کَمَلَتْ مُرُوءَتُهُ وَ ظَهَرَتْ عَدَالَتُهُ وَ وَجَبَتْ أُخُوَّتُهُ وَ حَرُمَتْ غِیبَتُهُ؛ » کسی که با مردم به عدالت رفتار می کند؛ و با مردم تکلم می‌کند و دروغ نمی گوید؛ وعده به مردم می‌دهد و خلف وعده نمی کند، چنین شخصی مروت او کامل و عدالتش ظاهر است و اخوت و خیر خواهی او واجب می‌باشد و غیبت کردن او حرام است.(۳) امام رضا (ع) در جایی دیگر بیان می کنند که همین مدیران و مسئولان اگر این ویژگی ها را نداشته باشند و با مردم به نیکی رفتار نکنند و با مردم با دروغ و تزویر رفتار نمایند در این صورت است که موجبات خشم خدا را فراهم کرده و باعث بروز پدیده خشکسالی و قطع نزولات آسمانی و بارش رحمت های الهی می شوند .

خشکسالی در انتظار شماست اگر...

امام رضا علیه السلام در بیانی دیگر عمل به دستورات الهی را مایه خیر و برکت و رفع خشکسالی دانسته اند. امام رضا (ع) فرمودند: تزاوَرُوا تحـابـوا و تصـافحُـوا و لا تحـاشمـوا ؛ به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.(۴)
و در جایی دیگر می فرماید: لیس لبخیل راحة، ولا لحسود لذة، ولا لملول وفاء ولا لکذوب مروة؛ برای تنگ نظر آسودگی و برای حسدورز لذت و برای پادشاهان وفا و برای دروغ پرداز جوانمردی نباشد.(۵)
از این رو آن حضرت در بیان زیبایی درباره عامل مهم بروز خشکسالی می فرماید: و لا تَزالُ اُمَّتی بــِخیرٍ ما تَحابُّوا وَ تَهادَوا وَ أدَّوُا الأمانَةَ و إجتَنِبُوا الحَرامَ وَ وَقَروا الضَّیفَ وَ أقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ فَإذا لَم یَفعَلُوا ذلکَ إبتَلوا بــِالقَحطِ وَ السِّنینِ امّت من تا هنگامی که یکدیگر را دوست بدارند به یکدیگر هدیه دهند امانت داری کنند از حرام اجتناب کنند میهمان را گرامی دارند نماز را به پا دارند و زکات بدهند در خیر و خوبی خواهند بود. پس اگر این امور را انجام ندهند به قحطی و خشکسالی مبتلا خواهند شد.(۶)

به اهل بیت(ع) پناه ببریم

همانطور که اشاره کردیم التجا و پناه بردن به خدا و دعا برای رفع خشکسالی و آمدن باران ، توبه و استغفار و همچنین طلب باران از سوی افراد غیر مبتلا به خشکسالی با دعا و مانند آن برای کسانی که گرفتار قحطی و خشکسالی شده‏اند از جمله وظایف مردم در هنگام خشکسالی بیان شده است.امام رضا(ع) می فرماید: اذا نزلت بکم شدیدة فاستعینوا بنا ؛ هرگاه برای شما پیشآمد سختی روی داد از ما کمک و یاری بجویید .(۷)

نویسنده: حسینعلی پورافضلی

پانوشتها:
۱. دانشنامه علوم اسلامی، ذیل واژه خشکسالی
۲. عیون اخبار الرضا(ع) ، ج۲،ص۱۳، ح۱۸
۳. وسائل‏الشیعة ج : ۲۷ ص : ۳۹۶
۴. بحارالانوار،ج۷۸،ص ۳۴۷
۵. تحف العقول، حدیث ۵۱ ، وروی عنه علیه السلام فی قصار هذه المعانی ..
۶. عیون اخبار الرضا ج ۲ ص ۲۹ ح ۲۵
۷. مستدرک الوسائل.ج۵.ص۲۲۹