به گزارش قدس انلاین،  توحید در لغت به معنای یکی دانستن و در اصطلاح اهل کلام، یگانه دانستن و یکتا شمردن حق تعالی است و در نقطۀ مقابل آن، شرک به خدا قرار دارد که قرآن مجید از آن به عنوان ظلم عظیم و گناه نابخشودنی تعبیر کرده است. چنانکه آمده است: «وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ؛ (ای رسول ما) یاد کن وقتی را که لقمان در مقام پند و موعظه به فرزندش گفت ای پسر عزیزم هرگز به خدا شرک نیاور، همانا شرک (بر خدا) بسیار ظلم بزرگیست» و یا: «إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا؛ هر آينه خدا گناه کسانی را که به او شرک آورند نمی آمرزد ، و گناهان ، ديگر را برای هر که بخواهد می آمرزد و هر که به خدا شرک آورد، دروغی ساخته و گناهی بزرگ مرتکب شده است». توحید به معنای یگانگی باریتعالی است. این یگانگی از جنبه های گوناگونی می تواند مورد بررسی قرار گیرد که از مهم ترین آنها توحید ذاتی و توحید صفاتی است.

خداوند شبیه آفریدگان نیست

توحید ذاتی به معنای نفی شریک، شبیه و جزء از ذات خداوند است، یعنی بی نظیر از هر جهت و مطلق از جمیع جهات است. بنابر توحید ذاتی، ذات پروردگار یگانه است، مثل و مانند ندارد، ماسوا همه مخلوق اوست. حضرت رضا علیه‌السلام در این باره فرموده اند: «مَنْ شَبَّهَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ فَهُوَ مُشْرِکٌ وَ مَنْ نَسَبَ إِلَیْهِ مَا نَهَی عَنْهُ فَهُوَ کَافِرٌ؛ هر کس خداوند متعال را به آفریدگان او تشبیه کند، مشرک است و هر کس آنچه را که نهی شده به او نسبت دهد کافر است». بی شک این حدیث رد صریحی است، بر کسانی که گفته‌اند خداوند آدم را بر صورت خویش آفریده است و آن را از پیامبر خدا (ص) روایت کرده‌اند و امام رضا (ع) در حدیث دیگری منشأ اشتباه این گروه را توضیح می‌دهد، چنانکه حسین بن خالد نقل می‌کند: به امام رضا (ع) عرض کردم ای فرزند پیامبر، مردم از رسول خدا (ص) روایت می‌کنند، که فرموده است خداوند عزوجل آدم را بر صورت خویش آفرید.
پس امام در جواب فرمودند: خداوند آنان را بکشد، اینها جزء نخست حدیث را انداخته ‌اند و آن این است که حضرت محمد (ص) از کنار دو مرد که به یکدیگر دشنام می‌دادند، عبور فرمود و شنید، که یکی از آن دو به دیگری می‌گوید، خداوند چهره تو و هر کسی را که به تو شبیه است، زشت گرداند، پس پیامبر (ص) به او فرمود: یا عبدالله لَا تَقُلْ هَذَا لِأَخِیکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ آدَمَ عَلَی صُورَتِهِ؛ ای بنده خدا این را به برادر خود مگوی، زیرا خداوند عزوجل، آدم را بر صورت او آفرید، بنابراین پیامبر (ص) آن مرد را از این که چنین ناسزایی می‌گوید، نهی می‌فرماید، زیرا این دشنام، متوجه آدم ابوالبشر می‌شود و ضمیر متصل به کلمه صورته به همان مردی که مورد دشنام قرار گرفته است، بازمی‌گردد، نه این که به خداوند متعال ارجاع شود، تا این‌گونه معنا کنند که: خداوند آدم را، بر صورت خویش آفریده است، حق تعالی از این سخن برتر و والاتر است و حضرت با بیان حدیث قدسی: مَا عَرَفَنِی مَنْ شَبَّهَنِی بِخَلْقِی؛ که از پیامبر خدا (ص) روایت شده، این مطلب را تأکید فرمودند.

صفات خداوند، عین ذات اوست

توحید صفاتى‏ یعنى صفات خداوند از قبیل علم، قدرت، حیات، اراده، ادراک وغیره حقایقى غیر از ذات پروردگار نیستند. همه صفات خداوند به یک چیز برمی گردد و آن ذات خداوند است و تمام این صفات عین ذات خداوند هستند. در اخبار رسیده از امام رضا (ع) که مربوط به خداشناسی است، به احادیثی از آن بزرگوار برخورد می‌کنیم، که دلالت دارد، بر این که صفات الهی عین ذات اوست و محال است که صفات پروردگار غیر از ذات او باشد. از حسین بن خالد نقل شده، که گفته است، شنیدم امام رضا علیه‌السلام می‌فرمود: خداوند همیشه دانا، توانا، بینا، زنده، قدیم و لایزال است. به او عرض کردم: ای فرزند پیامبر خدا، گروهی می‌گویند: خداوند همیشه به سبب علم عالم و به سبب قدرت قادر و به سبب حیات زنده و به سبب قدمت و دوام قدیم و به سبب شنوایی شنوا و به سبب بینایی بیناست، پس امام رضا (ع) بیان داشتند: هر کس چنین بگوید و بدان معتقد باشد، خدای دیگری جز الله جل جلاله اختیار کرده است و پیرو ما نیست. سپس فرمودند: خداوند بالذات، همیشه دانا، توانا، زنده، شنوا، بینا، قدیم و لایزال است و بسیار برتر و بالاتر است از آنچه این مشرکان و تشبیه کنندگان خدا به بشر، می‌گویند.
بنابراین میان ذات مقدس الهی و علم و قدرت و دیگر صفات ذاتی خداوند، هیچ‌گونه دوگانگی حقیقی و مغایرت واقعی وجود ندارد و در مرحله تحقق و وجود، صفات او عین ذات اوست و اگر جز این باشد در ازلیت و قدمت با خدا، شریک می‌باشند و این اندیشه، با توحید و یگانگی خداوند، سازگار نیست، همان توحیدی که فطرت انسان بر اقرار به یگانگی ذات مقدس او بدون هیچ شریکی، سرشته و آفریده شده است.

منابع:

1-قرآن کریم، سوره نساء: آیه 48، سوره لقمان: آیه 13.

2-مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 27: 446.

3-فضل الله محمدجواد، تحلیلی از زندگانی امام رضا (ع): 218-219.