خداوند، پیامبر اسلام(ص) را برای ما الگو و اسوه معرفی کرده است. لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یرْجُو اللَّهَ وَالْیوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرا؛ مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا(ص) سرمشق نیکویی بود، برای آن‌ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.

اگر قرار باشد از پیامبر(ص) متابعت کنیم، باید سیره آن حضرت را بدست آوریم. سیره پیامبر اسلام(ص) حاوی چگونگی اعمال و اقوال آن حضرت در عرصه‌های مختلف زندگی است. معاشرت و مجالست آن‌حضرت با مردم، رفت و آمد با آنان، ورود و خروج در مجالس، نشست و برخاست، سخن گفتن و سکوت کردن، حلم و بردباری، گشاده‌رویی و تبسم، عذرپذیری و اغماض و... همه سیره آن حضرت است که در کتاب‌های زیادی بررسی شده است.

کتاب «سنن النبی» علامه طباطبایی(ره) از جمله کتاب‌های خوبی است که در این موضوع تألیف شده است. الگو بودن پیامبر اسلام(ص) به این معناست که تمام رفتار و گفتار ما بر اساس رفتار و گفتار پیامبر(ص) تنظیم شده باشد. وقتی کسی تمام اعمال و کردارش را بر اساس عملکرد رسول اکرم(ص) انجام دهد، طبعاً رنگ و بوی آن حضرت را می‌گیرد و به همین دلیل، در روایات هم یادآوری شده حسن رفتار نشانگر حسن باطن است: «حُسنُ السِّیرةِ عُنوانُ حُسنِ السَّرِیرةِ؛ رفتار نیکو، نشانگر باطن نیکو است».

اهمیت احترام و صلوات بر پیامبر و خاندانش را می‌توان در این روایت مشاهده کرد: پیامبر اسلام(ص) تصریح می‌کنند: «مَنْ صَلَّی عَلَیَّ وَلَمْ یُصَلِّ عَلَی آلِی لَمْ یَجِدْ رِیحَ الجَنَةِ وَإنَّ رِیحَها لَیُوجَدَ مِنْ مَسیرَةِ خَمسَ‌ماِئةِ عامٍ؛ هر که بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم صلوات نفرستد، بوی بهشت که از فاصله 500سال به مشام می‌رسد را استشمام نمی‌کند».

در زمینه بالارفتن ارزش آدمی، پیامبر اسلام(ص) بر نیت صحیح تأکید دارند و می‌فرمایند: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ‏ بِالنِّیاتِ‏ وَ لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَی؛ ارزش هر عملی به نیت است و ارزش هر انسانی به نیت او است». اگر نیت انسان کاملاً خالص و پاک برای خدا نباشد هیچ ارزشی ندارد. مثلاً در همین نمازهای یومیه، اگر یک جزء آن و حتی یک اللّهُ‏ أَکْبَر آن را برای غیر خدا و به قصد ریا و تظاهر بخواند، نمازش باطل می‎شود. قطعاً نیت پاک و خالص عملی را بروز می‌دهد که در راستای خدمت به خلق نیز است.

برخلاف سخن برخی غرب‌زده‌ها که قرآن کریم را سخن پیامبر(ص) می‌دانند، خداوند در چند جای قرآن، تمامی‌ دشمنان پیامبر(ص) را دعوت به تحدی می‌کند تا نشان دهد قرآن کلام خداوند است نه کلام مخلوق. در آخرین مبارزه‌طلبی از آنان می‌خواهد یک سوره مثل قرآن بیاورند. وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِه؛ اگر درباره آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست‌کم) یک سوره همانند آن بیاورید.

این داستان معروف است که دشمنان پیامبر(ص) مدت‌ها تلاش کردند تعبیر معادل و یا بهتر از آیه «وَ قِیلَ یا أَرْضُ‏ ابْلَعِی‏ ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی» بیاورند اما هرچه تلاش کردند، نتیجه‌ای بدست نیاوردند. بدون شک، پیروزی فرهنگی پیامبر اسلام(ص) عامل اصلی گسترش دین اسلام در جزیره‌العرب و سایر نقاط جهان بود.

امروزه نیز همین حکم جاری است و ما باید در مقابل دشمنان، از حربه‌های خودشان استفاده کنیم. اگر آنان تلاش دارند از طریق ماهواره، فضای مجازی و... ما را شکست دهند، باید از همین راه‌ها آمادگی دفاع و مبارزه را داشته باشیم. اگر در این عرصه‌ها با دشمن مبارزه نکنیم و صحنه را کاملاً در اختیار دشمن قرار دهیم، شکست ما حتمی خواهد بود.

وقتی از نظافت و زیبایی ظاهری صحبت می‌کنیم، مرادمان آن است کسی به بهانه سیر و سلوک و رسیدگی به باطن و سیرت، مثل برخی مرتاضان هندی و بعضی فرقه‌های صوفیه، آراستگی ظاهرش را فراموش نکند، چنان‌که پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) آراستگی ظاهری را به بهترین وجه ممکن مراعات می‌کردند.

در سیره پیامبر خدا(ص) آمده هرگاه ایشان قصد خروج از خانه یا پذیرفتن کسی‌ را داشتند، موی سر خود را شانه می‌زدند، سر و وضع خود را مرتب می‌کردند، خویشتن را می‌آراستند و برای آن‌که تصویر خود را ببینند، در ظرف آبی می‌نگریستند. وقتی دلیل این کار را می‌پرسیدند، می‌فرمودند: «اِنَّ الله‌َ تَعالی یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذا خَرَجَ إِلی إخْوانِهِ أَنْ یَتَهَیّاَ لَهُمْ وَ یَتَجَمَّلَ؛ خداوند متعال دوست دارد چون بنده‌اش به سوی برادرانش بیرون می‌آید، خود را برای آن‌ها آماده و زیبا کند». همین‌طور گفته‌اند: هزینه‌ای که آن حضرت برای تهیه عطر و بوی‌خوش مصرف می‌کردند، از هزینه خوراکشان بیشتر بود و در شب تاریک پیش از آنکه با چشم دیده شوند، از بوی خوشی که از ایشان در فضا پراکنده بود، شناخته می‌شدند.

درباره عیب‌های دیگران باید یادآور شویم ما به هیچ وجه حق جست‌وجوی عیوب دیگران را نداریم. پیامبر اسلام(ص) در روایتی با لحن بسیار کوبنده، ما را از این کار نهی می‌کنند: «یا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یسْلِمْ بِقَلْبِهِ لَا تَتَبَّعُوا عَثَرَاتِ الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَثَرَاتِ الْمُسْلِمِینَ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَثْرَتَهُ یفْضَحْه؛ ای‌ کسانی که‌ به‌ زبان اسلام آورده‌اید ‌و قلبتان تسلیم نشده است، از پی لغزش‌های مسلمانان نروید زیرا ‌آن کس که‌ در این راه قدم بردارد، خداوند لغزش‌های او را پی می‌گیرد ‌و کسی که‌ خداوند از پی لغزش‌های وی باشد، او را مفتضح ‌و رسوا می‌کند».

در زمینه خوش‌خلقی و نرم‌خویی، خداوند متعال، پیغمبراسلام(ص) را به‌دلیل دارا بودن این ویژگی، ستایش کرده است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»، به برکت رحمت الهی، در برابر آنان نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند.

امام علی(ع) نیز پیامبر اسلام(ص) را دارای بالاترین درجه این صفت معرفی می‌کند: «وَ اَصْدَقُ النّاسِ لَهْجَة... وَ اَلْینُهُمْ عَریکَةً؛ راستگوترین... و نرم‌خوترین مردم بود». خداوند نرم‌خویی پیامبر اسلام(ص) را نیز رحمت و نعمت خداوند معرفی می‌کند.

رسول خدا(ص) هنگام تسلیت و دلداری به صاحبان عزا می‌فرمودند: «آجرکم الله و رحمکم» یعنی خداوند به شما اجر و پاداش دهد و شما را بیامرزد و اگر می‌خواستند تهنیت یا تبریکی به کسی بگویند، می‌فرمودند: «بارک الله لکم و بارک الله علیکم» خداوند به شما برکت و سعادت ارزانی دارد و بر شما مبارک کند.