خیارات در حقوق انواع مختلفی دارند که ماده 396 قانون مدنی به آن ها پرداخته و برای هریک شرایط و آثار متفاوتی را ذکر کرده است.

خیار در عالم حقوق به معنای اختیار فسخ یا بر هم زدن معامله به صورت یک طرفه می باشد. این اختیار فسخ، ممکن است برای یکی از طرفین یا هر دو طرف قرارداد یا در مواردی استثنایی برای شخص ثالث به وجود بیاید. خیارات همچنین ممکن است مبنای قراردادی و قانونی داشته باشند. قراردادی به این معنا که طرفین در قرارداد، خیار فسخ را برای مدتی معین و محدود مقرر کنند تا شخص صاحب خیار بتواند در آن مدت قرارداد را فسخ کند و قانونی به این معنا است که بدون اراده طرفین، قانون به دلایل خاصی آن را در نظر می گیرد که نیازی به ذکر مورد مورد آن در شروط ضمن عقد نیست.

کاربرد خیارات در چه معاملاتی است؟

طبق قانون مدنی، عقد یا قرارداد هایی که افراد منعقد می کنند، به دو صورت جایز و لازم می باشند. عقود جایز، عقودی هستند که هر یک از طرفین هر زمان که بخواهند، می توانند آن را به هم بزنند و عقود لازم نیز، عقودی هستند که هیچ یک از طرفین معامله نمی توانند آن را فسخ کنند، مگر در مواردی که معین شده است. در واقع قانون به طرفین معامله این امکان را می دهد که در صورت وجود مواردی، معامله را فسخ کنند. یکی از این موارد بحث خیارات است که برای جبران ضرر وارده به متعاملین در قانون، پیش بینی شده است.

انواع خیارات قراردادی

ماده 396 قانون مدنی انواع خیارات را پیش بینی کرده که به معرفی آن می پردازیم.

-خیار مجلس: هر یک از طرفین قرارداد، مادامی که هنوز مجلس قرارداد منعقد است و متنفرق نشده اند، اختیار فسخ معامله یا قرارداد را دارد. این خیار با جداشدن طرفین، بهم خوردن مجلس و همچنین با اسقاط آن توسط طرفین عقد، پایان می یابد.

-خیار حیوان: مطابق ماده 398 قانون مدنی، اگر مبیع (مورد معامله) حیوان باشد، مشتری تا سه روز از حین عقد، اختیار فسخ معامله را دارد. این خیار صرفا مختص مشتری است.  

-خیار شرط: اختیاری است که در ضمن عقد برای هر یک از متعاملین و یا هردو و یا شخص ثالثی قرار داده می‌شود تا بتواند در مدت معینی اقدام به فسخ معامله نماید. خیار شرط در تمام عقود لازم به غیر از نکاح و وقف جاری و بر اساس توافق و رضایت طرفین ایجاد می‌شود. در خیار شرط بایستی مدت خیار معلوم باشد در غیر این صورت هم شرط خیار و هم بیع هر دو باطل‌ می‌شود.

-خیار تاخیر ثمن: این خیار برای فروشنده، زمانی که خریدار در پرداخت وجه معامله تعلل دارد و فروشنده هنوز مال را تسلیم نکرده است، به وجود می آید.

-خیار رویت و تخلف وصف: ماده 410 در این خصوص بیان می دارد "هر گاه کسی، مالی را ندیده و آن را فقط به وصف بخرد، بعد از دیدن، اگر دارای اوصافی که ذکر شده است، نباشد، مختار می شود که بیع را فسخ کند یا به همان نحو که هست، قبول نماید."

-خیار غبن: غبن، به معنای تفاوت ارزش مورد معامله با قیمت بازار است و زمانی که تفاوت، بسیار واضح و آشکار باشد، به آن، غبن فاحش می گویند. خیار غبن، فوری است و باید به محض اطلاع از آن، اعمال شود. شایان ذکر است، این اختلاف قیمت، باید به نحوی باشد که نتوان از آن، چشم پوشی کرد.

-خیار عیب: اگر مورد معامله دارای عیب و نقص پنهانی بوده و در ظاهر مشخص نباشد و در قرارداد مورد معامله، این اختیار به خریدار داده شود، می تواند با استناد به آن، قرارداد را فسخ کند.

-خیار تدلیس: اگر فروشنده اقداماتی در جهت فریب خریدار انجام دهد و همچنین در قرارداد لحاظ شده باشد، می توان قرارداد را فسخ کرد.

-خیار تبعض صفقه: تبعض به معنی تکه تکه شدن و صفقه به معنی قرارداد است. به این معنی که اگر بدون اطلاع معامله ای باشد که در آن عین مورد معامله در مالکیت کامل فروشنده قرار نداشته و یا بخشی از مورد معامله قابلیت تملک توسط خریدار را نداشته باشد اختیار فسخ کامل یا آن بخش از مورد معامله برای خریدار فراهم می شود.

-خیار تخلف شرط: زمانی که شرطی به نفع یکی از طرفین شده باشد و تخلف از آن صورت بگیرد، مشروط له می تواند قرارداد را فسخ کند. شرایط و احکام مربوط به خیار تخلف شرط  در مواد 234 الی 245 ذکر شده است.

اسقاط کافه خیارات چیست؟

با توجه به مطالب بیان شده، اسقاط کافه خیارات به معنای این است که شخص در قرارداد، تمام خیارات مذکور را که به موجب آن می تواند قرارداد را یک جانبه فسخ کند، از بین ببرد. این امر می تواند به عنوان شرطی ضمن عقد اصلی ذکر شود که طرفین با امضاء آن عقد متعهد شوند و یا به صورت جداگانه مورد توافق طرفین قرار گیرد. در این صورت اگر شرایط حق فسخی برای شما به وجود بیاید، دیگر نمی توانید از آن استفاده کنید. لذا آگاهی از این موضوع می تواند از ورود ضرر به طرفین قرارداد جلوگیری نماید.

فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس