قدس آنلاین: شبیه‌سازی برای مدل‌سازی تعاملات استراتژیک طراحی می‌شود تا بتوان آثار تصمیم‌ها، سیاست‌ها یا رخدادهای خاص را بررسی کرد.
به عنوان مثال نمونه‌هایی توسط اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی رند یا بروکینگز با محوریت شبیه‌سازی درگیری ایران و آمریکا در تنگه هرمز و درگیری چین - تایوان طراحی شده است. این گام با هدف شناسایی نقاط ضعف آمریکا در سنجش پاسخ ایران و چین به تحریم‌ها و حمله محدود بوده است.
مدل‌هایی نیز با عنوان شبیه‌سازی مذاکرات هسته‌ای در دانشگاه هاروارد در پروژه‌ای با نام شبیه‌سازی مذاکره و حل تعارض با هدف تمرین تاکتیک‌های مذاکره در محیط واقعی‌تر اجرا شده است. در حالی که این روزها بحث مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا دوباره داغ شده به نظر مروری بر راه‌های موجود مقابل طرف‌های درگیر و همچنین پیش‌بینی سناریوهای آینده خالی از لطف نیست. در نوشته جاری تلاش می‌شود به روش شبیه‌سازی، شرایط پیش روی ایالات متحده آمریکا و ایران در دو حالت صلح مذاکره‌پایه و جنگ یا تقابل نظامی طراحی شود.
دسته نخست: سناریوهای صلح با محوریت مذاکرات
سناریو یک: توافق موقت (شبیه مذاکرات عمان)
شامل: توافق کوتاه‌مدت (مثلاً ۶ ماه)، کاهش سطح غنی‌سازی توسط ایران، آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه شده و توقف تحریم‌های نفتی به صورت محدود.
راهکار مناسب ایران: استفاده از زمان برای تقویت اقتصاد داخلی، حفظ ساختار فنی صنعت هسته‌ای بدون توسعه نظامی، تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و جلب حمایت (قطر، عمان، چین و روسیه).
پاسخ احتمالی ایران می‌تواند همکاری نسبی با آژانس، حفظ فشار دیپلماتیک با کارت انرژی و گسترش روابط با چین و روسیه برای حفظ توازن باشد.
سناریو۲: بازگشت مرحله‌ای به برجام یا انعقاد تفاهم‌نامه شبیه برجام
شامل: توافق بلندمدت‌تر (با اصلاح بندهای اصلی)، نظارت بیشتر آژانس + محدودیت‌های فنی روی سانتریفیوژها، رفع بخش بیشتری از تحریم‌ها و امکان تعامل اقتصادی گسترده‌تر.
راهکار مناسب ایران: تضمین حقوقی برای ماندگاری آمریکا در توافق، جلب حمایت اروپا از طریق امتیازهای فنی، استفاده از توافق برای سرمایه‌گذاری خارجی هدفمند و حفظ اهرم فشار.
پاسخ احتمالی ایران می‌تواند در راستای بازسازی وجهه بین‌المللی خود از طریق دیپلماسی عمومی، حفظ توان بازدارندگی منطقه‌ای و باز شدن مسیر صادرات نفت، انرژی و پتروشیمی باشد.
سناریو۳: توافق بزرگ‌تر که البته این سناریو کمتر محتمل اما استراتژیک است
این توافق ممکن است شامل موضوعات منطقه‌ای مانند عراق، یمن، حزب‌الله و حتی سودان باشد و البته اگر فشار طرف‌های مذاکره‌کننده بر ایران زیاد باشد می‌تواند به سمت و سوی برجام موشکی نیز حرکت کند. در این حالت ایران احتمالاً می‌بایست حمایت‌های خود را از گروه‌های مقاومت اندک یا محدود کند تا بتواند با سرمایه‌گذاری و حمایت مالی اقتصادی اروپا و آمریکا اقتصاد خود را بهبود بخشد. این مسئله برای جمهوری اسلامی شکست استراتژیک محسوب می‌شود و حتی ممکن است ایران را به سمت لیبی شدن سوق دهد.
راهکار مناسب ایران: طراحی سیاست خارجی چندلایه
(نه فقط ضدهژمونی) همراه با بازسازی روابط با کشورهای عربی و اروپایی در همین راستا تعریف می‌شود.
پاسخ احتمالی ایران تقویت دیپلماسی چندجانبه، تغییر گفتمان فرصت‌محور و بهره‌برداری از توافق برای تحول اقتصادی می‌تواند باشد. اما قطعاً در این مرحله ایران باید تبدیل به کشوری هسته‌ای شده باشد تا بازدارندگی خود را حفظ کند در غیر این صورت منجر به استحاله ماهیت و کاهش قدرت ایران خواهد شد.
دسته دوم: سناریوهای تقابل نظامی
سناریوهایی که به سمت رویارویی نظامی (مستقیم یا با حمایت از گروه‌های مقاومت) پیش می‌روند، معمولاً به دلیل شکست مذاکرات یا اقدام‌های تحریک‌آمیز در منطقه شکل می‌گیرند.
سناریو یک: حمله محدود رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران
ویژگی‌ها: عملیات هوایی با هدف نابودی زیرساخت‌های نطنز، فردو یا اصفهان. احتمال عدم همراهی آمریکا، اما سکوت تاکتیکی واشنگتن برای نقش پلیس خوب.
راهکار ایران: تقویت پدافند هوایی و ظرفیت بازدارندگی موشکی، نمایش هزینه سنگین هر حمله از طریق پاسخ دقیق و محدود و استفاده از ابزار دیپلماتیک برای ایجاد فشار بین‌المللی علیه اسرائیل.
پاسخ ایران: حملات محدود اما در سطح بالاتر به پایگاه‌های رژیم اسرائیل برای افزایش قدرت بازدارندگی، حملات سایبری گسترده، بهره‌برداری رسانه‌ای از تجاوز برای جلب همدردی جهانی، افزایش درصد غنی‌سازی و حتی آغاز ساخت تسلیحات هسته‌ای.
سناریو ۲: درگیری مستقیم ایران و آمریکا در خلیج فارس یا عراق و حمله مستقیم آمریکا به برخی از مناطق ایران
راهکار ایران: حمله موشکی به پایگاه‌های آمریکا (مثلاً عین‌الاسد و بحرین)، خطر گسترش درگیری به تنگه هرمز،
حملات نامتقارن دریایی (پهپاد، مین‌ریزی، حملات با کمک یمن و حمله به دیگو گارسیا)، استفاده از ظرفیت‌های سپاه قدس برای فشار دیپلماتیک، تهدید مستقیم به امنیت انرژی جهان برای ایجاد بازدارندگی، بستن موقت تنگه هرمز و فشار به متحدان آمریکا در منطقه (امارات و عربستان).
سناریو ۳: جنگ گسترده با حضور ائتلاف چندجانبه
ویژگی‌ها: حمله گسترده با مشارکت آمریکا، ناتو یا کشورهای عربی، تخریب زیرساخت‌ها، حملات ترکیبی سایبری- هوایی و احتمال تکرار مدل «لیبی» یا «عراق».
راهکار ایران: راهبرد «زمین سوخته» در تنگه هرمز، تشکیل جبهه‌های چندجانبه در سوریه، لبنان، یمن و سودان، حمایت از مقاومت منطقه‌ای برای طولانی‌سازی درگیری، تبدیل جنگ به جنگ فرسایشی و پیاده‌سازی مدل روسیه در اوکراین، استفاده از تاکتیک‌های نامتقارن و بسیج افکار عمومی جهانی علیه حمله.
نتیجه‌گیری و پیشنهاد
روابط ایران و آمریکا در مقطع فعلی در نقطه‌ای حساس قرار دارد که به شدت تحت تأثیر سه عامل کلیدی است:
۱. وضعیت جنگ غزه، جایگاه جبهه مقاومت و شرایط منطقه‌ای آن ۲. تداوم یا شکست مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم و ۳. فشارهای اقتصادی داخلی و تحریم‌ها و شرایط داخلی ایران.
تحلیل سناریوها نشان می‌دهد آینده روابط ایران و بلوک غرب در حالت تعلیق شکننده‌ای است؛ نه به سوی جنگ تمام‌عیار گرایش دارد و نه در مسیر تنش‌زدایی پایدار.
محتمل‌ترین سناریو: تداوم وضعیت نیمه‌بحرانی همراه با تنش‌های پراکنده و مذاکرات محدود که با فشار حداکثری ترامپ، تداوم تحریم‌های آمریکا و محدودیت در دسترسی ایران به منابع مالی بین‌المللی همراه است. البته تحت تأثیر شرایط بین‌المللی و داخلی ممکن است مسیر فعلی با احتمال بیشتر به سمت درگیری محدود و حتی جنگ کوتاه‌مدت حرکت کند.
بنابراین برای مواجهه هوشمندانه با سناریو فوق، ایران باید در چند جبهه آماده باشد: ۱- دیپلماسی فعال و منعطف، ۲- افزایش تاب‌آوری اقتصادی و تقویت پیمان‌های پولی و مبادلات کالا با کشورهایی چون چین، روسیه، هند و ترکیه به ویژه بریکس و شانگهای و پیشبرد طرح‌های اقتصاد بدون دلار، ۳- اقتدار دفاعی با رویکرد بازدارندگی هوشمند شامل ارتقای توان نظامی و موشکی برای بازدارندگی - ادامه رزمایش‌های نظامی هدفمند در خلیج فارس و دریای عمان به ویژه به صورت مشترک با هند، چین و روسیه - ارتقای توان جنگ سایبری و پدافند غیرعام�� شهری، ۴- مدیریت افکار عمومی داخلی بر پایه تقویت حس ثبات، امید و امنیت در داخل با تمرکز بر حکمرانی اقتصادی - پرهیز از تشدید فضای امنیتی داخلی که می‌تواند در مذاکرات خارجی هزینه‌ساز باشد - استفاده از دیپلماسی عمومی برای تصویرسازی متفاوت از سیاست‌های ایران.
توجه: سال پیش رو هم برای ایران و هم منطقه سال بسیار مهمی است نه راه صلح کامل باز است و نه مسیر درگیری مستقیم قطعی شده. در این مسیر مه‌آلود و خاکستری، انعطاف در عین اقتدار و گفت‌وگو در کنار بازدارندگی مهم‌ترین ابزارهای ایران هستند. پیشنهاد می‌شود در دوران آرامش کنونی، ایران فکر جدی برای حل مشکلات اقتصادی کند و از وارد کردن هر نوع شوک به افکار عمومی داخلی پرهیز شود. تقویت دیپلماسی عمومی و همچنین ارتقای زیرساخت‌ها برای جنگ الکترونیک نیز می‌بایست به صورت جدی پیگیری شود.
خبرنگار: زینب اصغریان
نظر شما