خانواده به عنوان اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی، نقش بی‌بدیلی در شکل‌گیری شخصیت و هویت کودکان ایفا می‌کند.
از جمله جنبه‌های حیاتی شکل‌گیری شخصیت فرزند، می‌توان به عزت نفس و مسئولیت‌پذیری اشاره کرد که پایه‌های اصلی موفقیت و خوشبختی در زندگی فردی و اجتماعی هستند؛ حال سوال اینجاست که والدین چگونه می‌توانند با ایجاد محیطی حمایتی و تشویق‌کننده، به کودکان کمک کنند تا این ویژگی‌های ارزشمند را در خود پرورش دهند؟
در این راستا گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محمدرضا جعفر زاده کارشناس فرزندپروری و مهارت‌های زندگی ترتیب داده ایم که با شما مخاطبان گرامی به اشتراک می‌گذاریم.
* ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری حوزه قرار دادید، بفرمایید نقش خانواده در شکل‌گیری عزت نفس کودکان چیست؟
عزت نفس بچه ها در سن ۱/۵ تا ۳ سالگی شکل می گیرد و غالبا والدین در این سن متوجه خواسته های استقلال طلبانه ی کودک می شوند.
مانند «خودم بپوشم، خودم غذامو بخورم، خودم راه برم و...»
اگر در این فرایند، والدین مانع تلاش و تجربه ی مثبت کودک باشند و با سرزنش و تحقیر، پیام «تو نمیتوانی» به او بدهند، از شکل گیری اعتمادبه نفس در کودک جلوگیری می کنند.
در مقابل، والدین با تائید و تشویق به جا و به اندازه ی کودک و اجازه ی کسب تجربه در فعالیت های شخصی، به رشد متناسب شخصیت و اعتماد به نفس کودک کمک می کنند.
* چه نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد یک کودک دچار کمبود عزت نفس است و چگونه می توان به او کمک کرد؟
عموما کودک با اعتماد به نفس پائین، دچار سرخوردگی های مکرر و احساس بی کفایتی است که این ویژگی ها در هنگام مواجهه با موقعیت های اجتماعی و یا ارتباطی خود را نشان می دهند.
مثلا هنگام حضور در کلاس، برقراری ارتباط با دوستان برایش سخت است، پرسش های کلاسی او را آشفته می کند و در موقعیت هایی که نیاز به صحبت در جمع و حس مورد قضاوت قرار گرفتن دارد، دچار مشکل می باشد.
با بالا بردن توانمندی و مهارت های کودک، تائید و تشویق به اندازه و توجه به نقاط مثبت و توانایی های او می توان به رشد اعتماد به نفس کودک کمک نمود.
* چگونه می‌توانیم به کودکانمان کمک کنیم تا با پیامدهای رفتارهای غیرمسئولانه خود روبرو شوند و از آنها درس بگیرند؟
شکل گیری مهارت های اجتماعی در بستر اجتماع و روابط سالم شکل میگیرد:
در قدم اول، تعاملات خانواده و شیوه روابط آنها با اطرافیان مسیر ارتباطی کودک را شکل می دهد.
همچنین کودک در ارتباط با همسالان و تجارب رفتاری مختلف، الگوهای رفتاری را کسب می کند.
قرار دادن کودک در این ارتباطات مثل مهدکودک و همبازی شدن با دوستان، به رشد مهارت های اجتماعی و اعتماد به نفس او موثر می باشد.
مسئولیت پذیری در خانواده از سنین پائین و با واگذاری مسئولیت های کوچک شکل میگیرد، از این طریق کودک با انجام وظایف خود آشنا می‌شود.
در ادامه مسئولیت ها و وظایف باید شفاف و در حد توان کودک و متناسب با سن او باشند تا احتمال اهمال کاری کاهش یابد.
در صورت وجود این شرایط اگر کودک وظایف خود را انجام نداده و یا ناتمام گذاشته، در قدم اول با تذکر و یادآوری و در صورت تکرار با جریمه و بازخورد منفی متناسب، او را با تبعات کم کاری اش مواجه می کنیم.
* آیا رسانه‌ها (مانند تلویزیون، فیلم‌ها، و شبکه‌های اجتماعی) نیز بر تصویر بدنی و عزت نفس کودکان تأثیر دارند؟
قدم اول ایجاد اعتماد به نفس در فرد، پذیرش چهره و رضایتمندی از خود است.
اگر کودک و یا حتی نوجوان در مراحل حساس رشد شخصیت خود، در مواجهه ی مکرر با الگوها و تصاویر فانتزی فضای مجازی مانند بازیگران و یا حتی بلاگرهای اینستاگرام قرار بگیرند، الگوی فکری و تصویر مورد پسند جامعه در ذهن آنها یک الگوی کمال گرایانه و بدون نقص خواهد شد،
یک زیبایی غیرطبیعی اما رایج، و به دنبال این تفکر، پذیرش چهره خود به پائین ترین حد خود رسیده، و اعتمادبه نفس کودک و نوجوان بشدت افت می کند.
چه بسا نوجوانانی که به دلیل نارضایتی از چهره و عدم وجود اعتماد به نفس، دائما از ماسک استفاده می کنند.
چراکه چهره ی طبیعی خود را در مقایسه با زیبایی های ساخته شده در فضای مجازی، نازیبا و فاقد جذابیت دانسته و تمایلی به حضور در جمع و اجتماع نشان نمی دهند.
* الگوهای رفتاری والدین و افراد مهم زندگی کودکان تا چه میزان بر مسئولیت‌پذیری آنها موثر است؟
کودک در سنین پائین به دلیل وجود نورون های آینه ای در مغزش، رفتارهای تقلیدی زیادی انجام می‌دهد، یعنی در سنین کودکی رفتار را از طریق یادگیری کسب می کند، پس هرآنچه که ببیند همان رفتار را آموخته و تکرار می کند.
در این سن والدین با رفتار مسئولانه خود و همچنین سپردن مسئولیت های متناسب با توانایی و توانمندی کودک می توانند زمینه ی مسئولیت پذیری او را ایجاد کنند.
شکل گیری مهارت های اجتماعی در بستر اجتماع و روابط سالم شکل میگیرد.
در قدم اول، تعاملات خانواده و شیوه روابط آنها با اطرافیان مسیر ارتباطی کودک را شکل می دهد.
همچنین کودک در ارتباط با همسالان و تجارب رفتاری مختلف، الگوهای رفتاری را کسب می کند.
قرار دادن کودک در این ارتباطات مثل مهدکودک و همبازی شدن با دوستان، به رشد مهارت های اجتماعی و اعتماد به نفس او موثر می باشد.
* تأثیر مشارکت کودکان در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی بر حس مسئولیت‌پذیری آنها چیست؟
در سنین نوجوانی، به دلیل بروز حس استقلال طلبی در نوجوان، تمایل به قدرت نمایی و دیده شدن بسیار زیاد است.
یکی از راهکارهای والدین در مواجه با فرزندان، مشارکت دادن آنها در تصمیم گیری های خانوادگی و جویا شدن نظرات آنها می باشد.
با این روش به کودک پیام «تو می‌توانی» داده و حس اعتمادبه نفس و مسئولیت پذیری در او رشد می یابد.
* چگونه می‌توان به کودکان کمک کرد تا بین مسئولیت‌پذیری و تفریح و استراحت تعادل برقرار کنند؟
کودک و نوجوان به تبع ویژگی های خاص سنی، ذهنی بازیگوش و کنجکاو دارند، که به دنبال آن ممکن است گاها از انجام مسئولیت ها و وظایف خود باز بمانند.
در قدم اول والدین باید شرایط سنی کودک را شناخته و متناسب با حوصله و توانایی فرزند به او مسئولیتی واگذار کنند که توان انجام آن را داشته باشد.
مثلا در هنگام دیدن یک انیمیشن جذاب و یا هنگام بازی با دوستان، احتمال همکاری کودک کاهش می یابد، با درک این شرایط می توان بعد از پایان بازی به او فعالیت مورد نظر را گوشزد نمود تا به موقع انجام شود.
* آیا مسئولیت پذیر بودن کودک بر عزت نفس آنها نیز تأثیرگذار است؟
مسئولیت پذیری، در واقع یکی از ارکان اساسی روابط اجتماعی و فردی است و به طور مستقیم با عزت نفس و احترام به خود و دیگران ارتباط دارد.
همچنین مسئولیت پذیری می تواند به طور مستقیم روی روابط فردی، اجتماعی و حتی اقتصادی تأثیرگذار باشد.
مسئولیت پذیری و عزت نفس دو مفهومی هستند که تنها با هم ارتباط ندارند، بلکه به یکدیگر وابستگی دارند.
به عبارتی دیگر، اگر شخصی مسئولیت پذیر نباشد، عزت نفس او نیز ضعیف خواهد بود.
زیرا فردی که به مسئولیت پذیری توجه نکرده و وظایف خود را به درستی انجام نداده، احتمالاً با احساس گناه، نارضایتی و شکست روبرو خواهد شد.
در نتیجه، این افراد از افتخار، قدرت و عزت نفس کمتری برخوردار خواهند شد.
نظر شما